Η λεπτομέρεια κάνει τη διαφορά

Με αφορμή την προβολή και στη χώρα μας της βραβευμένης στο Φεστιβάλ Καννών ταινίας του «Το Πρόσωπο στην Ομίχλη», η Έλενα Κοντράτοβα συνάντησε τον Ρώσο σκηνοθέτη Σεργκέι Λόζνιτσα και μίλησε μαζί του.

Ερ. Σεργκέι, σύντομα στις αίθουσες θα αρχίσει να προβάλλεται η καινούργια ταινία σας «Το πρόσωπο στην ομίχλη», που στο φεστιβάλ των Καννών πέρυσι, έλαβε το βραβείο κριτικών FIPRESCI. Ποια ήταν τα συναισθήματα που βιώσατε μόλις το μάθατε;
Σ.Λ.: «Λοιπόν; Εγώ επιτέλους αναγνωρίστηκα σαν σκηνοθέτης. (Γέλια). Το διαβεβαιώνει και ένα επίσημο έγγραφο πλέον. Είμαι πολύ ευχαριστημένος που η ταινία σε αυτό το φεστιβάλ πήρε αυτό συγκεκριμένα το βραβείο».

Ερ. Η ταινία «Το πρόσωπο στην ομίχλη» ("The Fog"), γυρίστηκε σε σενάριο που βασίστηκε στο πολεμικό μυθιστόρημα του Βασίλι Μπίκοφ. Γιατί σας τράβηξε την προσοχή αυτή η ιστορία;
Σ.Λ.: «Το μυθιστόρημα του Μπίκοφ μου τράβηξε το ενδιαφέρον σαν ιστορία, το ίδιο το θέμα, ο χαρακτήρας του ήρωα, η πλοκή, η οποία συνέπεσε με κάτι που από καιρό πολύ με προβληματίζει».

Ερ. Η ταινία μας μεταφέρει στη γερμανική κατεχόμενη Λευκορωσία, όπου υπάρχει ένας πόλεμος ανταρτών. Στο μέτωπο, όλα είναι καθαρά μπροστά είναι ο εχθρός, αλλά στο αντάρτικο υπάρχουν νόμοι, κανόνες;
Σ.Λ.: «Στον πόλεμο δεν υπάρχουν κανόνες και νόμοι. Αυτό που αποκαλούμε Δίκαιο, σε μια εμπόλεμη κατάσταση δεν έχει κανένα απολύτως νόημα. Και δεν μπορεί να υπάρξει καμιά συζήτηση περί δικαιοσύνης σε καιρό πολέμου».

Ερ. Ο πόλεμος ως Λυδία λίθος φανερώνει τον πραγματικό χαρακτήρα ενός ατόμου;
Σ.Λ.: «Για την ακρίβεια είναι οι συνθήκες που μας δίνουν την ευκαιρία να δείξουμε τι είμαστε αφενός και, αφετέρου, να μάθουμε τι ήμαστε. Μπορεί να είναι αρκετά σκληρό, αλλά προφανώς, κάποιος «τυχερός» να βρει τον εαυτό του, και μερικοί άλλοι δεν θα το κάνουν ποτέ».

Ερ. Τι θα λέγατε στους Έλληνες γι αυτή την ταινία;
Σ.Λ.: «Το ίδιο πράγμα, που θα πω στους Ρώσους, στους Γάλλους, στους Γερμανούς. Πηγαίνετε, δείτε και σκεφτείτε. Δεν είναι μυστικό ότι Βασίλ Μπίκοφ ήταν ενεργός επικριτής του Λουκασένκο».

Ερ. Συμμερίζεστε τις ίδιες απόψεις με τον Μπίκοφ σχετικά με την κατάσταση των πραγμάτων στη Λευκωρωσία; Πολλοί θεωρούν την ταινία σας καθρέφτη της σύγχρονης ζωής στη Λευκορωσία.
Σ.Λ.: «Ξέρετε, η ταινία, όπως και το μυθιστόρημα είναι κάτι πολύ ευρύ. Το θέμα που παρουσιάζεται στην ταινία είναι πιο ευρύ από μια συγκεκριμένη κατάσταση. Για παράδειγμα, αυτή η ταινία μοιάζει πιο πολύ με την ταινία "The Hunt" του Thomas Wittenberg, η οποία δεν είναι πολεμική, αναφέρεται σε άλλη εποχή, αλλά και πάλι έχει την ίδια ιστορία: Ο άνθρωπος, που η κοινωνία τον ωθεί σε ορισμένες πράξεις, βάσει συγκεκριμένων περιστάσεων. Συνεπώς, οι καταστάσεις είναι που δημιουργούν αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς. Όσον αφορά στην κατάσταση στη Λευκορωσία, είναι πολύ περίπλοκη ιστορία, που δεν μπορεί να περιγραφεί σε μια πρόταση. Συμφωνώ απόλυτα με τον Μπίκοφ, σχετικά με το ό,τι συνέβαινε ή ό,τι συμβαίνει, αλλά πρέπει να καταλάβουμε ότι για την κατάσταση δεν ευθύνεται ένα μόνο πρόσωπο. Έχουμε, δηλαδή να κάνουμε με μια ευθύνη που επιμερίζεται σε όλους όσους ζουν σε αυτή τη στιγμή και λαμβάνουν κάποιες αποφάσεις. Είναι η κατάσταση που επικρατεί σε κάθε χώρα και δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια αντανάκλαση της συνείδησής μας. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτό που έχουμε δημιουργήσει στο φυσικό μας κόσμο είναι μια προβολή της αφηρημένης μας συνείδησης. Κάτι που αποδεχόμαστε για το εαυτό μας όσο αυτό είναι δυνατόν».

Ερ. Σεργκέι, ξεκινήσατε με τα ντοκιμαντέρ και λένε ότι είστε πολύ ταλαντούχος. Αυτή η εμπειρία θα σας βοηθήσει στην παράγωγη των ταινιών μεγάλου μήκους;
Σ.Λ.: «Απολύτως! Έτυχε η πρώτη ταινία που έκανα να είναι ένα ντοκιμαντέρ, αλλά μου ήταν χρήσιμη και η προηγούμενη εκπαίδευσή μου: Μαθηματικά, τεχνική εκπαίδευση, η οποία ήταν πολύ σημαντική νομίζω. Τις μεθόδους που χρησιμοποιώ στο ντοκιμαντέρ, προσπαθώ να τις εφαρμόσω σε μια ταινία μεγάλου μήκους».

Ερ. Γεννηθήκατε στη Λευκορωσία, σπουδάσατε στο Κίεβο, οι ταινίες σας γυρίζονται σε διαφορετικές χώρες. Αλλά η κατοικία που έχετε επιλέξει είναι στη Γερμανία, Γιατί;
Σ.Λ.: «Έτυχε, και πάλι, την εποχή, που ήμουν έτοιμος να προχωρήσω παρακάτω στη ζωή μου, να έχω έναν Γερμανό παραγωγό και να έχω κάνει ήδη μια ταινία μαζί του. Έτσι ήταν, για μένα, πολύ πιο εύκολο να συνεχίσω να κάνω ταινίες, και αποφάσισα να μετακομίσω στη Γερμανία. Και ως προς την οικονομική διάσταση ήταν πιο εύκολο. Από την άλλη πλευρά είμαι απλά καταδικασμένος να μετακομίζω κάθε τόσο σε άλλο τόπο και δεν αποκλείω το γεγονός ότι, μετά από λίγο καιρό θα πάω κάπου παραπέρα».

Ερ. Την επόμενη φορά που θα σκεφτείτε να πάτε σε άλλο τόπο, ελάτε στην Ελλάδα.
Σ.Λ.: (Γέλια) «Έγινε. Μετά χαράς. Πρώτα απ' όλα, η Ελλάδα είναι το λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού».

Ερ. Η Γερμανία είναι μία από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες που κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης έχει αυξήσει τις συντάξεις και τους μισθούς, αλλά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες υπαγορεύει την πολιτική της λιτότητας, πιστεύετε ότι αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως οικονομικός πόλεμος;
Σ.Λ.: «Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα, το θέμα μιας ολόκληρης διάλεξης. Μπορούμε να αρχίσουμε με την ιδέα της ΕΕ, η οποία, κατά τη γνώμη μου, είναι η ίδια λανθασμένη. Θα μπορούσε απλά να διευρύνει τα σύνορα και να τα ανοίξει. Το να διατηρήσει ανέπαφη την οικονομική της δικτατορία είναι δύσκολο, επειδή η οικονομία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κουλτούρα της παραγωγής. Η εταιρική κουλτούρα είναι διαφορετική σε διάφορες χώρες και είναι δύσκολο να υποταχθεί στις εντολές της Γερμανίας. Το να υπάγονται σε μια κοινή πολιτική μόνο και μόνο επειδή υπάρχει μια ένωση κρατών και θεσπίστηκαν γενικοί κανόνες, δεν είναι κατανοητή. Η σημερινή κατάσταση αποδεικνύει πως ορισμένες χώρες είναι πιο αδύναμες και σε επίπεδο πληθυσμού αλλά και σε επίπεδο οικονομίας, γεγονός που τις υποχρεώνει να συμβιβαστούν στις προσταγές άλλων πιο ισχυρών από αυτές κρατών. Και ένα τέτοιο ομοίωμα της ισότητας μπορεί να οδηγεί τελικά στη σύγκρουση. Δεν είμαι οικονομολόγος, αλλά βλέπω τα πράγματα με την ερασιτεχνική μου ματιά».

ΕΡ. Κλασική ερώτηση -για τα μελλοντικά σας σχέδιά, δεν είναι μυστικό πια ότι η επόμενη ταινία σας θα έχει και πάλι θέμα τον πόλεμο. Για τα γεγονότα του 1941 στην Ουκρανία, στο Μπάμπι Γιαρ, όπου μόνο σε τρεις ημέρες είχαν εκτελέσει 35 χιλιάδες εβραίους. Πείτε μας γι 'αυτό;
Σ.Λ.: «33.667 για την ακρίβεια. Οι Γερμανοί έχουν πάθος με τη λεπτομέρεια. Αυτό είναι το θέμα της επόμενης ταινία μου. Κυρίως, θέλω να δείξω αλλά και να τραβήξω το ενδιαφέρον για το πώς προκύπτει μια τέτοια κατάσταση, τα γεγονότα που με τη σειρά τους, οδήγησαν σε αυτό το θλιβερό αποτέλεσμα. Διότι για μένα είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός, το οποίο, ως σημείο εστίασης, θα καθορίσει και θα σταθεροποιήσει το status quo για τα επόμενα έτη. Η κατάσταση αυτή εξακολουθεί να μην είναι κατανοητή και αποδεκτή από την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Υπάρχει κάπου στο πίσω μέρος του υποσυνείδητου μας και μερικές φορές νιώθουμε οδυνηρή τσιμπιά. Το πρόβλημα είναι ότι πως κρίνεται απαραίτητο κάποιος να μιλήσει γι αυτό, να φέρει στο φως τα πραγματικά γεγονότα, για να τελειώνουμε με τη μυθολογία που υπάρχει. Θα είναι μια πολύ σκληρή ταινία. Τα γυρίσματα θα ξεκινήσουν το 2014. Ένα πολύ δύσκολο έργο, πολλές σκηνές πλήθους και η ταινία πρέπει να ολοκληρωθεί το 2015. Είμαστε στη φάση ολοκλήρωσης του προϋπολογισμού. Το παράδοξο είναι ότι δεν ενδιαφέρεται κανείς γι' αυτό το ζήτημα. Στο Κίεβο, υπάρχει μια μικρή ομάδα ιστορικών που εργάζονται ανιδιοτελώς και για 30 χρόνια ασχολούνται με το συγκεκριμένο θέμα. Έχουν μαζέψει υλικό για τρία βιβλία. Για να εκτυπωθούν χρειάζονται 10.000 χιλιάδες δολάρια για κάθε βιβλίο. Χρήματα δεν υπάρχουν και το κράτος δεν ενδιαφέρεται. Αυτά τα ανεκτίμητα έγγραφα μπορεί απλά να χαθούν, εάν δεν τυπωθούν. Στο Κίεβο υπάρχει το Μουσείο του Μεγάλου Πατριωτικού Πόλεμου. Η θέση των εβραίων στο μουσείο είναι σ' ένα μικρό περίπτερο, αλλά και αυτό είναι κρυμμένο κάπου, έτσι ώστε αν δεν γνωρίζετε τη θέση του, μπορεί απλά να το προσπεράσετε. Αυτή είναι η πραγματική κατάσταση».
- Σας ευχαριστώ για την πολύτιμη πληροφορία.
- «Ναι, άλλα αυτή η πληροφορία πρέπει να φτάσει στα αυτιά, που πρέπει, για να βοηθήσει τους ανθρώπους. Δεν είναι για μένα... Εγώ θα βρω τον τρόπο... Αλλά, για τους ιστορικούς που ασχολούνται... Όταν ήρθα στο Κίεβο, για να κάνω μια έρευνα για την ταινία και συναντηθήκαμε με τους ιστορικούς, όλο αυτό μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση. Σοκαρίστηκα. Το γεγονός στο Μπάμπι Γιάρ είναι μια απίστευτη ιστορία τεραστίων διαστάσεων και έχει μεγάλη σημασία. Και παρόλ' αυτά, δεν υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον. Θα ήθελα επίσης, να τονίσω πως οι Αρχές ξεκίνησαν και πάλι να κρύβουν τα έγγραφα. Σφραγίζουν τα αρχεία. Υπάρχουν έγγραφα που αναφέρουν ότι το Κίεβο είχε ναρκοθετηθεί από τα στρατεύματα της Μυστικής Αστυνομίας του Στάλιν, μόνο που δεν θα τα βρείτε πια. Αυτό όμως δεν μας κάνει να σταματήσουμε την έρευνα μας».