Γράμμα από τη Ρωσία (ΙΙ)

του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη

Καιροί σιωπής και καιροί μαρτυρίας
Μια σελίδα χαρτιού πάνω στην οποία υπήρχε ζωγραφισμένο ένα παραμορφωμένο από τον πόνο ανθρώπινο πρόσωπο και μερικοί στίχοι του ποιητή Οσίπ Μαντελστάμ που πέθανε από την πείνα στα σταλινικά γκουλάγκ, έγινε η αφορμή για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με μία μοσχοβίτισα ζωγράφο, εκπρόσωπο της νεότερης γενιάς καλλιτεχνών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο προηγούμενο καθεστώς και δημιουργούν στο νέο, το όνομα της οποίας για ευνόητους λόγους δεν θα αποκαλύψω. Η ιστορία της Ρωσίας, εκτυλίσσεται σε κύκλους, σε αντίθεση και σε πείσμα

εκείνων που πιστεύουν στη γραμμική εξέλιξη της ιστορίας. Οι κύκλοι αυτοί θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως η εναλλαγή της εσωστρέφειας με την εξωστρέφεια, της ελευθερίας με την καταπίεση, της προσέγγισης με τη Δύση και την απώθησή της από αυτήν. Με λίγα λόγια, η ιστορία της Ρωσίας δεν είναι τίποτα άλλο από μια εναλλαγή στην εξουσία εκπροσώπων των δύο βασικών τάσεων που υπάρχουν στην εθνική της αυτοσυνείδηση, των σλαβόφιλων και των δυτικιζόντων. Οποιαδήποτε άλλη προσπάθεια ερμηνείας της ιστορίας αυτής της χώρας, και κυρίως εκείνη που εργαλειοποιεί τη σύντομη, χρονικά, σοβιετική περίοδο, είναι καταδικασμένη στη διατύπωση αστείων θεωριών που δεν πείθουν ούτε καν τον επιμελή πρωτοετή φοιτητή μιας αξιοπρεπούς ιστορικής σχολής.

Σήμερα η Ρωσία, μετά από ένα μικρό διάλειμμα "αναπνοής στην ελευθερία" όπως το χαρακτήρισε η συνομιλήτρια μου, βρίσκεται σε μια διάθεση απομονωτισμού, εσωστρέφειας και διωγμού κάθε άποψης που δεν ταιριάζει με τη νέα, αυτοκρατορική ιδεολογία που καλλιεργείται συστηματικά από την εξουσία και τα ΜΜΕ. Πριν από λίγο καιρό, γνωστός αντιπολιτευόμενος στο καθεστώς δημοσιογράφος, σε ένα εμπεριστατωμένο άρθρο του για την Κριμαία, ανέφερε ότι η Ρωσία "ζει ημέρες του 1937", όπου εκείνοι που διαφωνούν με την επίσημη πολιτική χαρακτηρίζονται ως "εχθροί του λαού" και "προδότες της πατρίδας" και οι φωτογραφίες τους κυκλοφορούν παντού, προκειμένου να γίνονται αμέσως αντιληπτοί από τους πολίτες (οποιαδήποτε ομοιότητα με παρόμοιες εκτεταμένες ακρότητες από την πρόσφατη περίοδο "αγανάκτησης" στα καθ' ημάς, είναι εντελώς συμπτωματική).

Καιροί σποράς και καιροί θερισμού
Στο κέντρο της Μόσχας, σε μια σειρά καφέ, κοντά σε σπίτια - μουσεία συγγραφέων, σε λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές λέσχες, συγκεντρώνονται οι ανήσυχοι άνθρωποι της σημερινής Ρωσίας, για να συζητήσουν, ανταλλάξουν γνώμες, γεννήσουν νέα καλλιτεχνικά και θεωρητικά ρεύματα. Ο γνώστης της ιστορίας, διακρίνει τις ομοιότητες με άλλες εποχές, βλέπει τους ανθρώπους να παλεύουν και να δημιουργούν και φέρνει στο νου εικόνες που έχει διαβάσει και οι οποίες περιγράφουν τη ζωή και την ατμόσφαιρα πριν από ένα και πλέον αιώνα. Μια αέναη κίνηση της ιστορίας επαναφέρει ξανά και ξανά στο προσκήνιο της πνευματικής ζωής της Ρωσίας τις εσχατολογικές και αποκαλυπτικές διαθέσεις που τόσο γόνιμο ρόλο διαδραματίζουν κάθε φορά πριν την εμφάνιση μιας νέας πνευματικής Αναγέννησης, σε συνθήκες ανελευθερίας και περιορισμού της έκφρασης.

Σε μία πόλη, όπου υπάρχουν δεκάδες τεράστια θέατρα με πολλές σκηνές, ευημερούν, ταυτόχρονα, οι μικρές, αβανγκάρντ ομάδες που παρουσιάζουν τις δουλειές τους σε χώρους μικρούς, όπως καφέ, πατάρια μικρών ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων, υπόγεια κτιρίων. Στους χώρους αυτούς, παράλληλα, παρουσιάζονται εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, καθώς επίσης, γίνονται παρουσιάσεις βιβλίων που δε βρίσκεις εύκολα στις προθήκες και τα ράφια των μεγάλων, εντυπωσιακών διαστάσεων, βιβλιοπωλείων της πρωτεύουσας. Είναι ο χώρος όπου γεννιέται το καινούριο, μακριά από εμπορικά κυκλώματα, πολιτικές σκοπιμότητες και χρησιμοθηρικές διαθέσεις.

Αντιφατική ή καλύτερα, μια πόλη με πολλές πραγματικότητες είναι η Μόσχα, η οποία αντικατοπτρίζει τις αντιτιθέμενες δυνάμεις που συναποτελούν τον κοινωνικό και πολιτικό ιστό της αχανούς αυτής χώρας. Εξαρτάται από τον ίδιο τον περιηγητή και τη φιλοπερίεργη διάθεσή του, το αν το βλέμμα του σταματήσει στη μία ή την άλλη πραγματικότητα και από το πόσο βαθιά θέλει να διεισδύσει στην ουσία των πραγμάτων που επιμελώς κρύβονται κάτω από το επίστρωμα των τουριστικών οδηγών.