Τραύμα και συμβολική θεραπεία στο τραγούδι του Καζαντζίδη

Βιογραφίες τού δημοφιλούς τραγουδιστή υπάρχουν αρκετές – και, μάλιστα, ιδιαίτερα αξιόλογες, τις έχω διαβάσει σχεδόν όλες. Βέβαια, τώρα πια, τα ξέρουμε όλα για τον Καζαντζίδη: για τη ζωή, για το ερμηνευτικό του έργο, για την πορεία του, για τα ψαρέματά του, για τους έρωτές του που άφησαν εποχή, για τους δημόσιους τσακωμούς και τις αιχμηρές δηλώσεις του, με ολόκληρα κομμάτια κομπορρημοσύνης και απαξίωσης για τον χώρο και το σινάφι του, λίγο πριν από τον θάνατό του, το 2001. Αυτό που έχει καταγραφεί μέσα μας είναι πως ο Στέλιος -όπως τον φωνάζαμε όλοι, αφού ήταν δικός μας άνθρωπος,

Ηταν εκείνος που λατρεύτηκε από ευρέα λαϊκά στρώματα κατασκευάζοντας έναν μασίφ προσωπικό μύθο – ο οποίος στέκει ακόμα και τώρα, τόσα χρόνια μετά τον θάνατό του. Το δικό του μουσικό ιδίωμα παραμένει αναλλοίωτο δίνοντας οντότητα και εμπεριέχοντας ηχηρά κοινωνικά νοήματα, μέσα από την ερμηνεία τραγουδιών που ακουμπούσαν πολύ κοσμάκη – με την αντικειμενική και συνάμα θετική έννοια του όρου: Ανθρώπους που έχουν τραβήξει τα πάνδεινα από την κοινωνική τους θέση, από την ξενιτιά και τη φτώχεια τους, την απονιά της ζωής και, ναι, μιας γυναίκας. Σε αυτό το βιβλίο παίρνουμε τα χνάρια που άφησε αυτό το ιδιαίτερο φωνητικό μέταλλο και λαμβάνουμε απαντήσεις σε μια σειρά ερωτήσεων. Αλήθεια, πώς αυτός ο ερμηνευτής κατάφερε να συγκινήσει τόσο κόσμο; Γιατί κατάφερε να αγγίξει τόσο βαθιά, ειδικά τα φτωχά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας και να τους απαλύνει τον όποιο πόνο στην καρδιά τους; Πώς λειτούργησε η τεράστια δημοτικότητά του ως βάλσαμο μέσα από τα ποιητικά θέματα και τους συμβολικούς κώδικες των τραγουδιών του; Πώς βιώθηκαν και ερμηνεύθηκαν από τους ακροατές τα άσματα ασμάτων του, σε συνδυασμό με τις ευρύτερες ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες;

Ενδελεχείς και τεκμηριωμένες απαντήσεις σε όλα αυτά κατάφερε να δώσει ο Λεωνίδας Οικονόμου, ο οποίος διδάσκει στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Ανάμεσα στα υπόλοιπα, έχει κάνει επιτόπια έρευνα στις ΗΠΑ και την Ελλάδα και έχει δημοσιεύσει άρθρα και μελέτες για τον αμερικανικό πολιτισμό. Αλλά και για το ελληνικό λαϊκό τραγούδι, που αγκάλιασε ένα τόσο μεγάλο αστέρι, όπως ήταν ο Καζαντζίδης.

Oπως γράφει ο ίδιος ο συγγραφέας, η ιστορία του «Στελάρα» μας «δεν είναι απλώς η ιστορία ενός σπουδαίου καλλιτέχνη και ενός ικανού επαγγελµατία, που έγινε µεγάλος σταρ σε µια εποχή µεγάλης ανάπτυξης της πολιτισµικής βιοµηχανίας και των ΜΜΕ, αλλά και η ιστορία ενός ανθρώπου που κατάφερε να µετουσιώσει τα τραύµατά του και τις εµµονές του σε αναλγητικό τραγούδι, ενός ανθρώπου ο οποίος, τραγουδώντας τον εαυτό του και ενσαρκώνοντας τα τραγούδια του, κατάφερε να δηµιουργήσει και να συντηρήσει έναν µύθο. Η παρούσα µελέτη, εξετάζοντας τις διαφορετικές όψεις του µουσικού έργου, της δηµόσιας παρουσίας και της υποδοχής του τραγουδιστή, αναλύει το «φαινόµενο Καζαντζίδη» ως µια τελετουργική τέχνη συµβολικής διαµαρτυρίας και θεραπείας, που ανταποκρίθηκε στην αποσιωπηµένη κοινωνική οδύνη της δεκαετίας του 1940 και συνόδευσε τα φτωχά στρώµατα της ελληνικής κοινωνίας στα δύσκολα χρόνια της µετανάστευσης και του αυταρχικού εκσυγχρονισµού. Ταυτόχρονα, εξετάζει σε βάθος τα κείµενα των “κοινωνικών’ τραγουδιών της περιόδου 1952-1967, αναλύει τα θέµατα και τους συµβολισµούς τους και φωτίζει µε ενδιαφέροντες τρόπους την κοινωνική εµπειρία και τις ιδεολογικές διεργασίες της εποχής».

Ο συγγραφέας, λοιπόν, συνδυάζοντας στίχους από το λαϊκό τραγούδι, αφηγήσεις, ιστορικά ντοκουμέντα και επιστημονική έρευνα, βουτάει στα βαθιά ενός θέματος που έχει απασχολήσει πολλάκις την κοινωνική ανθρωπολογία: τον ρόλο της τέχνης στην κοινωνική ζωή. Ετσι, γνωρίζουμε καλύτερα τον Καζαντζίδη μέσα από τα ίδια μάτια των θαυμαστών του, μαθαίνουμε πράγματα που δεν ξέραμε, ούτε είχαμε αναλύσει ποτέ μας, με φόντο τη μεταπολεμική ελληνική κοινωνία, τα κύματα μετανάστευσης -μέσα σε αυτά και οι γονείς μου, που τον άκουγαν κι έκλαιγαν- τα τιμημένα και τίμια χέρια της εργατιάς που αγωνίζονταν καθημερινά στη βιοπάλη με αντίπαλο την κοινωνική ανισότητα και βίωναν την αδικία. Είτε από τη δουλειά, είτε από μια ερωτική απογοήτευση, είτε υφιστάμενοι την πολιτική καταπίεση της μεταπολεμικής εποχής. Το καλό, το τίμιο, το εργατικό-παραγωγικό, ενάντια στην ηθική διάβρωση της κοινωνίας της εποχής, μπλέχτηκαν με ένα ποτήρι ρετσίνα στην προσπάθεια να πνιγεί η καψούρα για μια γυναίκα. Να αναδειχθεί το ντέρτι μας, να βγει αγέρωχα δυνατό, μέσα από τα τρίσβαθα της ψυχής μας, το «αχ» που λυτρώνει και μετριάζει τον καημό στα εντός μας. Για να σταθείς στιβαρά στα πόδια σου και να θυμηθείς, τελικά, ότι το αγριολούλουδο αντέχει, ρε μαν, ό,τι κι αν περάσει πάνω από τον ευαίσθητο μίσχο του…

Κλείνω το βιβλίο που με έμπασε για τα καλά στο «καζαντζιδικό mood», χαμηλώνω τα φώτα, πατάω start και παίζει το «Υπάρχω» (κι όσο υπάρχεις θα υπάρχω / σκλάβα τη ζωή σου θα ’χω / κι ας βαδίζουμε σε δρόμους χωριστούς…). Ο καθένας μας κουβαλάει από, τουλάχιστον, ένα αδιόρατο τραύμα στη ζωή του, του οποίου η ίαση είναι, ίσως, αδύνατη – η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά. Ευτυχώς, όμως, υπάρχει μια συμβολική θεραπεία, όπως η φωνή του Στέλιου, που ακούστηκε ξανά καθάρια μέσα από αυτό το βιβλίο. Πατάω πάλι το repeat – ενώ ψάχνω στα ντουλάπια για λίγο βερμούτ ή, έστω, 7άστερο κονιάκ…

«Και θα υπάρχω στα τραγούδια που θ’ ακούς…».

Λεωνίδας Οικονόμου – «Στέλιος Καζαντζίδης: Τραύμα και συμβολική θεραπεία στο λαϊκό τραγούδι». Εκδόσεις Πατάκη. Σελίδες: 416. ISBN: 9789601664538

Υ.Γ.: Θα ήθελα, στο πεδίο των σχολίων, να καταθέσετε (και) το τραγούδι που ερμήνευσε ο Καζαντζίδης και το κουβαλάτε πάντα μέσα σας, εκείνο που σας στιγμάτισε για μια ζωή.

The post Τραύμα και συμβολική θεραπεία στο τραγούδι του Καζαντζίδη appeared first on Protagon.gr.