Τι σημαίνει η νίκη Ερντογάν για Ευρώπη και ΗΠΑ

Την Κυριακή, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πέτυχε μια νίκη με μικρή διαφορά στο δημοψήφισμα για την τροποποίηση του τουρκικού συντάγματος και την εδραίωση της εξουσίας του στην προεδρία. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης αμφισβητούν τα αποτελέσματα, εκφράζοντας την αντίθεσή τους στην απόφαση της εξεταστικής επιτροπής να άρει τον νόμο που απαιτεί τα ψηφοδέλτια

να έχουν επίσημες σφραγίδες, ενώ επικαλούνται διαφορές μεταξύ των συνολικών ψήφων που εξέδωσε η εξεταστική επιτροπή και ενός κρατικού πρακτορείου ειδήσεων. Σύμφωνα με μια προκαταρκτική έκθεση της αποστολής παρατηρητών του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), διαπιστώθηκε "αδικαιολόγητος ανταγωνισμός" και "περιοριστικό πλαίσιο εκστρατείας". Σε μια χώρα με ιστορία γενικά ελεύθερων (αν και όχι πάντα δίκαιων) εκλογών, οι ισχυρισμοί περί απάτης αμφισβητούν τη νομιμότητα (αν όχι και το πρακτικό αποτέλεσμα) της ψηφοφορίας. Είναι πολύ νωρίς για να εκτιμήσουμε τα επακόλουθα, αλλά ιδού τι πρέπει να προσέξουμε τις επόμενες εβδομάδες.

Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος στην τουρκική εγχώρια πολιτική;

Αν και οι δημοσκοπήσεις προέβλεπαν μια νίκη, τα τελικά αποτελέσματα είχαν εκπληκτικά μικρή διαφορά. Πολλοί θεώρησαν ότι θα υπάρχει μεγαλύτερη διαφορά, δεδομένου ότι ο κυβερνητικός έλεγχος έχει καταλάβει σχεδόν πλήρως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά και της ασυντόνιστης εκστρατείας της αντιπολίτευσης και του κλίματος φόβου που επικρατεί. Επιπλέον, ο Ερντογάν έχασε ιδιαίτερα στα τρία μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της χώρας - την Κωνσταντινούπολη, την Άγκυρα και τη Σμύρνη. Η ήττα στην Κωνσταντινούπολη, όπου άρχισε την πολιτική του σταδιοδρομία ως δήμαρχος, είναι ένα οδυνηρό πλήγμα. Αυτό δείχνει ότι είναι ευάλωτος σε μια δίκαιη εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του 2019 και θα μπορούσε να δημιουργήσει πολιτικό χώρο για μια πιο ενωμένη αντιπολίτευση στο εγγύς μέλλον.

Υπάρχει μια υπόθεση ότι η επικράτηση του «ναι» μπορεί να παρέχει βραχυπρόθεσμη πολιτική σταθερότητα (αν και με υψηλό τίμημα από κοινωνική και δημοκρατική άποψη), ενώ η επικράτηση του «όχι» θα έκανε τον Ερντογάν να επαναλάβει τις βουλευτικές εκλογές ή να βρει άλλο τρόπο για την επίτευξη μεταρρυθμίσεων. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι έχασε την υποστήριξη στη βάση του και απέτυχε να συγκεντρώσει τους εθνικιστές. Παραμένει να δούμε αν το στενό περιθώριο νίκης θα περιορίσει τις φιλοδοξίες του ή θα τον αναγκάσει να διπλασιάσει τις αντιληπτές απειλές. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο Ερντογάν θα παρακολουθεί προσεκτικά τις διαδηλώσεις στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και αλλού, σε μια βαθιά διαιρεμένη χώρα. Μεσοπρόθεσμα, το μικρό περιθώριο νίκης θέτει ερωτήματα σχετικά με το αν οι αντίπαλοι μπορούν να ενοποιηθούν σε μια αξιόλογη αντίσταση.
Η διεθνής κοινότητα έχει ήδη προειδοποιήσει την Τουρκία για την ανάγκη δίκαιης εφαρμογής των νέων μέτρων. Για παράδειγμα, το Συμβούλιο της Ευρώπης προειδοποίησε τους ηγέτες να «εξετάσουν προσεκτικά τα επόμενα βήματα» και ενθάρρυνε τον σεβασμό της δικαστικής ανεξαρτησίας. Ομοίως, η Ευρωπαϊκή Ένωση σημείωσε ότι οι μεταρρυθμίσεις θα αξιολογηθούν υπό το πρίσμα των υποχρεώσεων της Τουρκίας ως υποψήφιας χώρας της ΕΕ και κάλεσε τους ηγέτες να «επιδιώξουν την ευρύτερη δυνατή εθνική συναίνεση στην εφαρμογή τους».

Η Τουρκία παραιτείται από την ΕΕ;

Ένα από τα μεγαλύτερα γεωπολιτικά ζητήματα που προέκυψαν από το δημοψήφισμα είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Ερντογάν θα προσεγγίσει την ΕΕ. Οι ήδη έντονες σχέσεις συρρικνώθηκαν κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, όταν ο Ερντογάν ξεκίνησε μια διαμάχη ως μέσο συγκέντρωσης εθνικιστών ψηφοφόρων, κατηγορώντας την Ολλανδία και τη Γερμανία για ναζισμό, αφού εμπόδισαν τους αξιωματούχους του να διεξάγουν συγκεντρώσεις υπέρ του «ναι» για τους Τούρκους μετανάστες. Ταυτόχρονα, οι Ευρωπαίοι επωφελήθηκαν εκλογικά από τον αντιτουρκισμό. Η Αυστρία και η Γερμανία μπλόκαραν συγκεντρώσεις της εκστρατείας, ενώ ο Πρωθυπουργός της Ολλανδίας Μαρκ Ρούτε ενισχύθηκε για την επανεκλογή του, αντιμετωπίζοντας τις απειλές του Ερντογάν. Συγκεκριμένα, η διασπορά στην Αυστρία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία ψήφισε «ναι».
Κάποιοι παρατηρητές ήλπιζαν ότι η δαιμονοποίηση της Ευρώπης από τον Ερντογάν θα τελείωνε μετά από ένα επιτυχημένο δημοψήφισμα. Εντούτοις, μπορεί να σηματοδοτήσει την έναρξη μιας μόνιμης μετατόπισης στην προοπτική της Τουρκίας. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ θα είναι «στο τραπέζι» μετά την ψηφοφορία. Στην επινίκια ομιλία του την Κυριακή, επανέλαβε τη δέσμευσή του για την εκστρατεία αποκατάστασης της θανατικής ποινής και πρότεινε να διεξαχθεί δημοψήφισμα εάν το κοινοβούλιο δεν υποστηρίξει τα σχέδιά του. (Η Τουρκία κατάργησε τη θανατική ποινή το 2004 στο πλαίσιο της διαδικασίας προσχώρησής της στην ΕΕ).

Οι αντιδράσεις από ηγέτες σε ολόκληρη την Ευρώπη ήταν υποτονικές, σημειώνοντας τις βαθιές διχόνοιες εντός της χώρας. Τόσο η Γερμανία όσο και η Γαλλία εξέφρασαν την ανησυχία τους για πιθανές παρατυπίες των εκλογών και κάλεσαν τον Ερντογάν να ξεκινήσει διάλογο με την αντιπολίτευση. Προειδοποίησαν επίσης ότι η αποκατάσταση της θανατικής ποινής θα θέσει τέλος στις διαπραγματεύσεις της ΕΕ.

Αν η Τουρκία παραιτηθεί (ή παραβιάσει) την προσφορά της για ένταξη στην ΕΕ, δύο θέματα θα παραμείνουν στο τραπέζι. Πρώτον, η κρίση των προσφύγων, με τους ηγέτες της ΕΕ να έχουν συμφέρον να διατηρήσουν τις συμφωνίες που έγιναν το περασμένο καλοκαίρι για την μείωση των ροών. Εάν λήξουν οι ενταξιακές συνομιλίες, η Τουρκία και η ΕΕ μπορούν να διεξάγουν διαπραγματεύσεις για άλλα κοινά συμφέροντα, όπως η τρομοκρατία. Το δεύτερο θέμα είναι οικονομικό. Οι δύο πλευρές μπορούν να απαλλαγούν από δυσάρεστες συζητήσεις για το κράτος δικαίου και να επικεντρωθούν στην ενίσχυση της τελωνειακής τους ένωσης και ενδεχομένως στη διαπραγμάτευση μιας συμφωνίας ελευθέρων συναλλαγών.

Ποιες είναι οι προοπτικές για τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας;

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ και ο Τούρκος ομόλογός του είχαν μια τηλεφωνική συνδιάλεξη κατά τη διάρκεια της οποίας ο Ντόναλντ Τραμπ συνεχάρη τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για τη νίκη του στο δημοψήφισμα της Κυριακής. Οι δύο άνδρες συζήτησαν επίσης για τη Συρία, με τον Τραμπ να ευχαριστεί τον Ερντογάν για την τουρκική υποστήριξη στα αμερικανικά πυραυλικά πλήγματα εναντίον μιας βάσης της συριακής Πολεμικής Αεροπορίας και τους δύο ηγέτες να συμφωνούν ότι ο Σύριος πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ πρέπει να «λογοδοτήσει», αναφέρει ανακοίνωση του Λευκού Οίκου.

Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ παρέπεμψε χθες στην έκθεση του ΟΑΣΕ λέγοντας ότι ενθαρρύνει «τους ψηφοφόρους και τα κόμματα και από τις δύο πλευρές να εστιάσουν στη συνεργασία για το μέλλον της Τουρκίας και να διατηρήσουν έναν ουσιαστικό πολιτικό διάλογο».

Δύο ακανθώδη θέματα παραμένουν στο επίκεντρο των σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας. Το πρώτο είναι η έκδοση του μουσουλμανικού κληρικού που κατοικεί στην Πενσυλβάνια Φετουλάχ Γκιουλέν και κατηγορείται από τον Ερντογάν για την απόπειρα πραξικοπήματος του περασμένου καλοκαιριού. Μια ημέρα πριν από το δημοψήφισμα, ένας Τούρκος εισαγγελέας ξεκίνησε έρευνες για 17 άτομα που κατηγορήθηκαν για υποκίνηση του πραξικοπήματος, συμπεριλαμβανομένου και του πρώην επικεφαλής της CIA Τζον Μπρέναν, του γερουσιαστή Τσακ Σούμερ και του πρώην εισαγγελέα Πριτ Μπαράρα. Επειδή δεν υπήρχαν συναρπαστικά νομικά αποδεικτικά στοιχεία (και ο πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, Μάικλ Φλιν, ήταν στη μισθοδοσία της τουρκικής κυβέρνησης και συμμεριζόταν τις ανησυχίες της), η επιστροφή του Γκιουλέν στην Τουρκία φαίνεται απίθανη.

Το δεύτερο θέμα είναι η διαφωνία σχετικά με τις δυνάμεις που θα πρέπει να οδηγήσουν την επίθεση εναντίον του Ισλαμικού Κράτους στη Ράκα της Συρίας. Ενώ το Πεντάγωνο επιθυμεί να χρησιμοποιήσει Σύρους - Κούρδους μαχητές - τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG) - η Άγκυρα θεωρεί το YPG ως συνώνυμο του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK) και υποστηρίζει τους Άραβες μαχητές της Συρίας. Ο υπουργός Εξωτερικών Ρεξ Τίλερσον δεν σημείωσε πρόοδο κατά την περίεργη επίσκεψή του στην Άγκυρα δύο εβδομάδες πριν από το δημοψήφισμα, ενώ ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας πίεσε την υπόθεση με τον υπουργό Άμυνας Τζέιμς Ματίς την περασμένη εβδομάδα. Η διοίκηση Τραμπ φάνηκε να σέβεται τις τουρκικές πολιτικές ευαισθησίες πριν από το δημοψήφισμα, αλλά το Πεντάγωνο φαίνεται να ανυπομονεί να κινηθεί και είναι μάλλον απίθανο να βρει επαρκή εναλλακτική λύση. Εάν η κυβέρνηση προχωρήσει στα σχέδια να υποστηρίξει μια επίθεση με επικεφαλής το YPG στη Ράκα, θα ελπίζει ότι η νίκη του Ερντογάν στο δημοψήφισμα

θα κάνει πιο ήπια την αναμφισβήτητα αρνητική του αντίδραση.

foreignpolicy.com

Διαβάστε περισσότερα