Πόσο σταθερές είναι οι σημερινές δημοκρατίες;

Ο Γιάσκα Μουνκ έχει συνηθίσει να είναι το πιο απαισιόδοξο άτομο μέσα σ' ένα δωμάτιο. Ο Μουνκ, λέκτορας στο Χάρβαρντ, έχει περάσει τα τελευταία χρόνια αμφισβητώντας μια από τις θεμελιώδεις υποθέσεις της δυτικής πολιτικής: ότι όταν μια χώρα γίνει φιλελεύθερη δημοκρατία, θα παραμείνει έτσι. Η έρευνά του δείχνει κάτι εντελώς διαφορετικό: ότι οι φιλελεύθερες δημοκρατίες σε όλο τον κόσμο μπορεί να διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο παρακμής.

Το ενδιαφέρον του Μουνκ στο θέμα ξεκίνησε μάλλον ασυνήθιστα. Το 2014, δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο "Ξένος στην ίδια τη χώρα μου". Ξεκίνησε ως τα απομνημονεύματα

του για το πώς είναι να μεγαλώνεις ως Εβραίος στη Γερμανία, αλλά έγινε μια ευρύτερη έρευνα για το πώς τα σύγχρονα ευρωπαϊκά έθνη προσπαθούν να κατασκευάσουν νέες, πολυπολιτισμικές εθνικές ταυτότητες. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προσπάθεια δεν πήγαινε πολύ καλά. Μία λαϊκίστικη αντίδραση αναδύονταν. Αλλά ήταν μόνο ένα νέο είδος πολιτικής ή ένα σύμπτωμα για κάτι βαθύτερο;

Για να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, ο Μουνκ συνεργάστηκε με τον Ρομπέρτο Στέφαν Φόα, πολιτικό επιστήμονα στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης στην Αυστραλία. Έκτοτε έχουν συγκεντρώσει στοιχεία και ανησυχητικά δεδομένα σχετικά με την αντοχή των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Τα συμπεράσματά τους, τα οποία δημοσιεύονται στο τεύχος Ιανουαρίου της Επιθεώρησης της Δημοκρατίας, είναι ότι οι δημοκρατίες δεν είναι τόσο ασφαλείς όσο οι άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν. Αυτή τη στιγμή, ο Μουνκ δήλωσε σε συνέντευξή του, "τα προειδοποιητικά σημάδια ανάβουν το κόκκινο".

Τα πρώτα σημάδια της παρακμής

Οι πολιτικοί επιστήμονες έχουν μια θεωρία που ονομάζεται "εδραίωση της δημοκρατίας", η οποία υποστηρίζει ότι όταν οι χώρες αναπτύξουν τους δημοκρατικούς θεσμούς, την ισχυρή κοινωνία πολιτών και ένα ορισμένο επίπεδο πλούτου, η δημοκρατία τους είναι ασφαλής.

Επί δεκαετίες, τα παγκόσμια γεγονότα φαίνεται να υποστηρίζουν αυτή την ιδέα. Δεδομένα του Freedom House, μιας οργάνωσης που μετρά τη δημοκρατία και την ελευθερία σε όλο τον κόσμο, δείχνει ότι ο αριθμός των χωρών που κατατάσσονται ως "ελεύθερες" αυξήθηκε σταθερά από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής μεταπήδησαν από το στρατιωτικό καθεστώς στη δημοκρατία. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ένα μεγάλο μέρος της Ανατολικής Ευρώπης ακολούθησε το παράδειγμά τους. Και οι μακροχρόνια φιλελεύθερες δημοκρατίες στη Βόρεια Αμερική, τη Δυτική Ευρώπη και την Αυστραλία φαίνονταν πιο ασφαλείς από ποτέ.

Αλλά από το 2005, ο δείκτης του Freedom House δείχνει μια μείωση της παγκόσμιας ελευθερίας κάθε χρόνο. Είναι μια στατιστική ανωμαλία, ένα αποτέλεσμα λίγων τυχαίων γεγονότων σε ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα; Ή μήπως υποδεικνύουν ένα ουσιαστικό μοτίβο;

Ο Μουνκ και ο Φόα ανέπτυξαν μια φόρμουλα τριών παραγόντων για να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα. Ο Μουνκ το θεωρεί ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και λειτουργεί σαν μια ιατρική εξέταση: ένας τρόπος για να ανιχνεύσει κάποιος ότι μια δημοκρατία νοσεί, πριν αναπτύξει πλήρως τα συμπτώματα. Ο πρώτος παράγοντας ήταν η δημόσια υποστήριξη: Πόσο σημαντικό πιστεύουν οι πολίτες ότι είναι για τη χώρα τους να παραμείνει δημοκρατική; Ο δεύτερος ήταν το δημόσιο άνοιγμα σε μη δημοκρατικές μορφές διακυβέρνησης, όπως το στρατιωτικό καθεστώς. Και ο τρίτος παράγοντας ήταν αν "τα αντισυστημικά κόμματα και κινήματα" - τα πολιτικά κόμματα και άλλοι σημαντικοί παράγοντες των οποίων το βασικό μήνυμα είναι ότι το σημερινό σύστημα είναι παράνομο- κέρδιζαν υποστήριξη.

Αν η υποστήριξη της δημοκρατίας πέφτει, ενώ τα άλλα δύο μέτρα αυξάνονται, οι ερευνητές σημειώνουν ότι η χώρα αυτή "αποδυναμώνεται". Και διαπίστωσαν ότι η αποδυνάμωση είναι το πολιτικό ισοδύναμο ενός χαμηλού πυρετού που φτάνει μια ημέρα πριν από την πλήρη έξαρση της γρίπης. Η Βενεζουέλα, για παράδειγμα, απολάμβανε την υψηλότερη δυνατή βαθμολογία για τα μέτρα του Freedom House στα πολιτικά δικαιώματα και τη δημοκρατία στη δεκαετία του 1980. Όμως αυτές οι δημοκρατικές πρακτικές δεν ήταν βαθιά ριζωμένες. Κατά τη διάρκεια αυτής της προφανούς περιόδου σταθερότητας, η Βενεζουέλα ήδη φαινόταν αποδυναμωμένη στη δοκιμασία των Μουνκ και Φόα.

Από τότε, η δημοκρατία στη Βενεζουέλα έχει μειωθεί σημαντικά. Το 1992, μια φατρία στρατιωτικών της Βενεζουέλας, πιστοί στον Ούγκο Τσάβες, επιχείρησαν ένα πραξικόπημα εναντίον της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης. Ο Τσάβες εξελέγη πρόεδρος το 1998 κάτω από ένα κύμα λαϊκιστικής στήριξης και πέρασε αμέσως ένα νέο σύνταγμα που εδραίωσε την εξουσία του. Η κυβέρνησή του επιτέθηκε στους διαφωνούντες, φυλάκισε τους πολιτικούς αντιπάλους και κατακερμάτισε την οικονομία της χώρας με μια σειρά από κακά σχεδιασμένες οικονομικές μεταρρυθμίσεις.

Ομοίως, όταν η Πολωνία εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, χαιρετίστηκε ως ένα ιδιαίτερα ισχυρό παράδειγμα μιας μετα-κομμουνιστικής χώρας, για τη μετάβαση στην εδραίωση της δημοκρατίας. Αλλά ο Μουν και ο Φόα διαπίστωσαν έντονα σημάδια αποδυνάμωσης κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου: Ήδη από το 2005, σχεδόν το 16 τοις εκατό των Πολωνών είπαν ότι πίστευαν πως η δημοκρατία ήταν ένας "κακός" ή "αρκετά κακός" τρόπος διακυβέρνησης της χώρας. Μέχρι το 2012, το 22 τοις εκατό των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι υποστηρίζουν την στρατιωτική εξουσία. Και στα μέσα της δεκαετίας του 2000, πολλά αντισυστημικά κόμματα άρχισαν να κερδίζουν έδαφος στην πολωνική πολιτική, συμπεριλαμβανομένων και των Νόμος και Δικαιοσύνη, Αυτοάμυνας της Δημοκρατίας της Πολωνίας και Σύνδεσμος Πολωνικών Οικογενειών.

Σήμερα, ο πυρετός αυτός αρχίζει να μοιάζει πολύ με γρίπη. Το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη, το οποίο κέρδισε την προεδρία και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία το 2015, έχει συστηματικά αποδυναμώσει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης να υπονομεύσει το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας, για παράδειγμα, προκάλεσαν μια έρευνα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η προκύπτουσα έκθεση προειδοποίησε ότι οι ενέργειες της κυβέρνησης "θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο το κράτος δικαίου, αλλά και τη λειτουργία του δημοκρατικού συστήματος".

Προειδοποιητικά καμπανάκια;

Σύμφωνα με το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης των Μουνκ - Φόα, σημάδια της δημοκρατικής αποδυνάμωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε πολλές άλλες φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι πλέον παρόμοια με αυτά στη Βενεζουέλα πριν από την κρίση.

Σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας, της Βρετανίας, της Ολλανδίας, της Νέας Ζηλανδίας, της Σουηδίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, το ποσοστό των ανθρώπων που λένε ότι είναι "απαραίτητο" να ζουν σε μια δημοκρατία έχει πέσει κατακόρυφα και είναι ιδιαίτερα χαμηλό στις νεότερες γενιές.

Η υποστήριξη αυταρχικών εναλλακτικών λύσεων αυξάνεται πάρα πολύ. Αντλώντας στοιχεία από τις Έρευνες Ευρωπαϊκών και Παγκόσμιων Αξιών, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το ποσοστό των Αμερικανών που υποστηρίζουν ότι μια στρατιωτική κυβέρνηση θα ήταν κάτι "καλό" ή "πολύ καλό" είχε ανέλθει σε 1 στους 6 το 2014, σε σύγκριση με 1 στους 16 το 1995. Η τάση αυτή είναι ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των νέων. Για παράδειγμα, σε προηγούμενη μελέτη, οι ερευνητές υπολόγισαν ότι το 43 τοις εκατό των ηλικιωμένων Αμερικανών πίστευαν ότι ήταν παράνομο να αναλάβει ο στρατός, αν η κυβέρνηση ήταν ανίκανη ή παραλείπει να κάνει τη δουλειά της, αλλά μόνο το 19 τοις εκατό των Millennials συμφωνούσε. Το ίδιο χάσμα γενεών εμφανίστηκε στην Ευρώπη, όπου το 53 τοις εκατό των ηλικιωμένων θεωρεί ένα στρατιωτικό πραξικόπημα παράνομο, ενώ μόνο το 36 τοις εκατό των Millennials συμφωνεί.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε τις προεδρικές εκλογές, ως αουτσάιντερ και αντισυστημικός. Και η υποστήριξη στα αντισυστημικά λαϊκιστικά κόμματα στην Ευρώπη, όπως το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και το Κίνημα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία, αυξάνεται. Φυσικά, αυτή είναι μόνο μία μελέτη. Και η προσέγγιση των ερευνητών, όπως και όλα τα δεδομένα με γνώμονα τις κοινωνικές επιστήμες, έχει περιορισμούς. Αφορά τα στοιχεία της έρευνας, για παράδειγμα, και δεν λαμβάνει υπόψη άλλους παράγοντες που θα μπορούσαν να είναι σημαντικοί για τη συνολική σταθερότητα, όπως η οικονομική ανάπτυξη. Τουλάχιστον ένας εξέχων πολιτικός επιστήμονας ισχυρίζεται ότι τα στοιχεία των Μουνκ και Φόα δεν είναι τόσο ανησυχητικά όσο πιστεύουν ότι είναι.

Επίσης, φυσικά, ο συσχετισμός δεν είναι το ίδιο με την αιτιώδη συνάφεια. Αν και οι ερευνητές βρήκαν μια σχέση μεταξύ αποδυνάμωσης και δημοκρατικής αστάθειας, δεν είναι το ίδιο πράγμα όπως το να αποδείξουν τα βαθύτερα αίτια κάθε παράγοντα. "Αυτό είναι μόνο ένα μέτρο" αναγνώρισε ο Μουνκ για τη δική του έρευνα. "Αλλά", πρόσθεσε μετά από μια παύση, "θα πρέπει να μας ανησυχεί". Φοβάται ότι οι λεπτομέρειες της πολιτικής μπορούν εύκολα να αποσπάσουν την προσοχή από αυτούς τους πιο θεμελιώδεις κινδύνους. "Δεν είναι μόνο το τι θα κάνει ο Τραμπ με την ΕΡΑ", είπε, αναφερόμενος στην Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος. "Είναι πραγματικά το ότι ο Τραμπ μπορεί να προσπαθήσει να υπονομεύσει τη φιλελεύθερη δημοκρατία στις Ηνωμένες Πολιτείες".

"Κοίτα, αυτά τα πράγματα ήδη συμβαίνουν σε άλλα μέρη", πρόσθεσε ο Μουνκ. "Αν υπάρχει ένα καθήκον που έχουμε ως δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί, στοχαστές, είναι να τονίσουμε το διακύβευμα όλων αυτών στους ανθρώπους".

nytimes.com

Διαβάστε περισσότερα