Όταν η Αμερική κατέρριψε ένα επιβατικό και προσπάθησε να το καλύψει

Οργή και απογοήτευση υπάρχουν για την κατάρριψη της πτήσης ΜΗ 17, και δικαίως. Αλλά πριν κατηγορήσουμε τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν για εγκλήματα πολέμου ή απορρίψουμε το επεισόδιο ως ένα τραγικό λάθος, αξίζει να δούμε μια άλλη μοιραία πτήση, την 655 της Iran Air, που καταρρίφθηκε στις 3 Ιουλίου 1988, όχι από κάποιον απρόσεκτο επαναστάτη πάνω από επίμαχο έδαφος, αλλά από έναν καπετάνιο του Ναυτικού των ΗΠΑ, επικεφαλής ενός καταδρομικού

Εικοσιπέντε χρόνια μετά, το Vincennes έχει σχεδόν ξεχαστεί εντελώς, αλλά εξακολουθεί να κατατάσσεται ως η έβδομη πιο θανατηφόρα εναέρια καταστροφή (η πτήση της Air Malaysia είναι η έκτη) και μια από τις πιο ασυγχώρητες ντροπές του Πενταγώνου. Με διάφορους τρόπους, οι δύο καταστροφές είναι παρόμοιες. Το μαλαισιανό Boeing 777 πετούσε πάνω από έναν βρώμικο εμφύλιο πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία, κοντά στα ρωσικά σύνορα. Το ιρανικό Airbus A300 πετούσε πάνω από μια ναυτική αψιμαχία -μία από τις πολλές συγκρούσεις στον «Πόλεμο των Τάνκερ» (μια ακόμα ξεχασμένη σύγκρουση) στα Στενά του Ορμούζ. Ο φερόμενος φιλορώσος αντάρτης νόμιζε ότι στόχευε ένα ουκρανικό μεταγωγικό. Ο αρχηγός του Ναυτικού των ΗΠΑ, Will Rogers Γ’, μπέρδεψε το Airbus με ένα μαχητικό αεροσκάφος F-14. Ο ρωσικός πύραυλος εδάφους- αέρος SA-11 που κατέρριψε την πτήση ΜΗ17 σκότωσε 298 επιβάτες, μεταξύ των οποίων 80 παιδιά. Ο αμερικανικός πύραυλος εδάφους- αέρος SM-2 που κατέρριψε το ιρανικό αεροπλάνο σκότωσε 290 επιβάτες, ανάμεσά τους 66 παιδιά. Μετά το συμβάν της περασμένης εβδομάδας, οι Ρώσοι αξιωματούχοι είπαν διάφορα ψέματα για να καλύψουν την ενοχή τους και κατηγόρησαν την κυβέρνηση της Ουκρανίας. Μετά το περιστατικό του 1988, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι είπαν διάφορα ψέματα και κατηγόρησαν την ιρανό πιλότο. Πέρασαν οκτώ χρόνια μέχρι να αποζημιώσει η κυβέρνηση των ΗΠΑ τις οικογένειες των θυμάτων και ακόμα και τότε εξέφρασε την «βαθιά λύπη» της και δεν ζήτησε συγγνώμη.
Ως ανταποκριτής της Boston Globe εκείνη την εποχή, έκανα ρεπορτάζ για την κατάρριψη του Vincennes και τώρα ανατρέχω στο αρχείο μου για να καταγράψω τα επίσημα ψεύδη και τις ανακρίβειες. Εδώ βρίσκεται το πραγματικά απογοητευτικό μέρος της ιστορίας. Στις 19 Αυγούστου 1988, σχεδόν επτά εβδομάδες μετά το συμβάν, το Πεντάγωνο εξέδωσε έκθεση 53 σελίδων για το περιστατικό. Παρότι το κείμενο δεν το λέει ευθέως, διαπίστωσε ότι σχεδόν όλες οι αρχικές λεπτομέρειες για την κατάρριψη –τα «γεγονότα» με τα οποία οι ανώτεροι αξιωματούχοι προσπάθησαν να ρίξουν όλη την ευθύνη σε λάθος του πιλότου- ήταν λάθος. Κι όμως, η έκθεση του Αυγούστου συμπέρανε ότι ο καπετάνιος και όλοι οι άλλοι αξιωματικοί του Vincennes ενήργησαν σωστά.
Για παράδειγμα, στις 3 Ιουλίου, κατά την πρώτη συνέντευξη Τύπου του Πενταγώνου για το συμβάν, ο ναύαρχος Ουίλιαμ Κρόου, πρόεδρος του Γενικού Επιτελείου Στρατού, δήλωσε ότι το ιρανικό αεροπλάνο πετούσε στα 9.000 πόδια και κατέβαινε με «υψηλή ταχύτητα» στους 450 κόμβους, «οδηγούμενο κατευθείαν» στο Vincennes. Στην πραγματικότητα, όμως, η έκθεση της 19 Αυγούστου -που γράφτηκε από τον υποναύαρχο William Fogarty της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ- κατέληξε στο συμπέρασμα (από στοιχεία που βρέθηκαν στο εσωτερικό του υπολογιστή του πλοίου) ότι το αεροπλάνο «ανέβαινε στα 12.000 πόδια» με την πολύ χαμηλότερη ταχύτητα των 380 κόμβων. «Σε καμία στιγμή το Airbus δεν κατέβηκε πραγματικά σε υψόμετρο», αναφέρει η έκθεση.
Όταν επεσήμανα τη διαφορά αυτή στη συνέντευξη Τύπου, όπου η έκθεση παραδόθηκε, ο Υπουργός Άμυνας Frank Carlucci με προσπέρασε και είπε: «Είναι πραγματικά αμφίβολο αν μια διαφορετική ανάγνωση θα μπορούσε να επηρεάσει την κρίση» για την κατάρριψη του αεροπλάνου. Υπήρχαν και άλλες εξίσου ανησυχητικές διαφορές μεταξύ των δύο αναφορών. Ο Crowe είχε πει ότι το αεροπλάνο πετούσε «έξω από την προβλεπόμενη εμπορική αεροπορική γραμμή». Η έκθεση του Fogarty αναφέρει ότι πετούσε εντός. Ο Crowe είχε πει ότι ο αναμεταδότης του αεροπλάνου «έσπαζε» έναν κωδικό σε στρατιωτικό κανάλι. Η έκθεση επιβεβαίωσε ότι παρεμβαλλόταν σε ένα πολιτικό κανάλι. Ο Crowe είχε πει ότι το Vincennes έδωσε αρκετές προειδοποιήσεις. Η έκθεση το επιβεβαίωσε, αλλά σημείωσε ότι «λόγω του βαρύ φόρτου εργασίας των πιλότων κατά τη διάρκεια της απογείωσης και της ανόδου και της απαίτησης να επικοινωνούν με δύο κέντρα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας, ο πιλότος ήταν πιθανό να παρακολουθούσε το διεθνές κανάλι».

Ο ναύαρχος George Β. Crist, επικεφαλής της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ, εξέδωσε μια «μη τιμωρητική επιστολή μομφής» στον αξιωματικό του πλοίου που ήταν αρμόδιος για την αντιμετώπιση των εναέριων επιθέσεων, αλλά ο Υπουργός Άμυνας Carlucci απέσυρε την επιστολή. Όχι μόνο αυτό, αλλά δύο χρόνια αργότερα, ο Rogers τιμήθηκε στην Λεγεώνα της Τιμής «για την εξαιρετικά άξια συμπεριφορά του κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του» ως διοικητής του Vincennes «από τον Απρίλιο του 1987 ως τον Μάιο του 1989».
Και κάτι ακόμα πιο συγκλονιστικό: Το 1992, τέσσερα χρόνια μετά το γεγονός, ο Ναύαρχος Crowe παραδέχθηκε στο ABC ότι το Vincennes ήταν σε ιρανικά χωρικά ύδατα κατά την στιγμή που κατέρριψε το αεροπλάνο. Το 1988, ο ίδιος και άλλοι είχαν πει ότι το πλοίο βρισκόταν σε διεθνή ύδατα. Επίσης, προέκυψε ότι ορισμένοι άλλοι αξιωματικοί του Ναυτικού είχαν θεωρήσει τον Rogers «επιθετικό» και τους φάνηκε παράξενο που κινούσε το πλοίο στα ύδατα αυτά για να ακολουθήσουν ιρανικά περιπολικά σκάφη –μια υπερβολή, στην καλύτερη περίπτωση, και σίγουρα ψάχνοντας για μπελάδες. Το γεγονός ότι αφαιρέθηκε από το κυνήγι, ενδεχομένως σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο κατευθυνόμενος με ραντάρ πύραυλος ήταν κάτι νέο τότε, μπορεί να οδήγησε στην θανατηφόρα εσφαλμένη κρίση του.

Λίγο καιρό μετά την κατάρριψη, το Ιράν ζήτησε από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών να επικρίνει τις Ηνωμένες Πολιτείες για την «εγκληματική πράξη» κατά της πτήσης 655. Ο αντιπρόεδρος Τζορτζ Μπους, ο οποίος ήταν υποψήφιος για να διαδεχθεί τον Ρίγκαν ως πρόεδρος, δήλωσε σχετικά με την προεκλογική εκστρατεία, «εγώ ποτέ δεν θα ζητήσω συγγνώμη για τις Ηνωμένες Πολιτείες -δεν με νοιάζει ποια είναι τα γεγονότα».
Τέλος, το 1996, η κυβέρνηση του Προέδρου Μπιλ Κλίντον εξέφρασε την «βαθιά λύπη» της και κατέβαλε στην ιρανική κυβέρνηση 131,8 εκατ. δολάρια ως αποζημίωση, εκ των οποίων τα 61,8 εκατ. δολάρια πήγαν στις οικογένειες των θυμάτων. Σε αντάλλαγμα, η Τεχεράνη συμφώνησε να αποσύρει την υπόθεσή της εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Πολλοί Ιρανοί συνέχισαν να πιστεύουν, για πολλά χρόνια, ότι η κατάρριψη ήταν σκόπιμη. Θεώρησαν ότι είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς πως το Ναυτικό των ΗΠΑ, με τη λάμψη του, θα μπορούσε να διαπράξει τέτοια απεχθή πράξη κατά λάθος. Και ήταν έτοιμοι να πιστέψουμε ότι η Αμερική, «ο Μεγάλος Σατανάς», ήταν σε θέση να κάνει τέτοιο κακό.
Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι ο Πούτιν πρέπει να μείνει ατιμώρητος για την υποστήριξή του στους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία, την χορήγηση προηγμένων όπλων και την κατάρτιση τους στο πώς να τα χρησιμοποιούν. Ούτε θέλω να δημιουργήσω ψευδείς αντιστοιχίες μεταξύ της Ρωσίας στην Ουκρανία σήμερα και της Αμερική στον Περσικό Κόλπο πριν από 25 χρόνια. Τούτου λεχθέντος, το έπος Vincennes είναι κάτι περισσότερο από ένα απλά συγκλονιστικό ξεχασμένο κομμάτι ιστορίας. Υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στο τότε και το τώρα και μαθήματα που πρέπει να μάθουμε.

Πρώτον, πράγματα όπως αυτό συμβαίνουν όταν οι ζώνες του πολέμου και η κανονική ζωή τέμνονται. Το καλύτερο είναι να αποφεύγεται η ανάμειξη των δύο ή τουλάχιστον να κρατούν σφιχτά τα ηνία, καθώς η κατάσταση βγαίνει εύκολα εκτός ελέγχου. Επιπλέον, είναι καλύτερο να αναλαμβάνουμε την ευθύνη των φρικτών λαθών. Η Αμερική θα μπορούσε να έχει μια καλύτερη εικόνα, σε μια κρίσιμη στιγμή στη Μέση Ανατολή, εάν οι πρόεδροι Ρίγκαν και Μπους είχαν αναγνωρίσει γρήγορα αυτό που ήταν σαφές σε αρκετούς ανώτερους αξιωματικούς, αν παραδέχονταν το σφάλμα και αν αποζημίωναν τα θύματα. Η Ρωσία θα ήταν καλύτερα αν ο Πούτιν το έπραττε τώρα. Η εικόνα δεν είναι το παν. Εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές πολιτικής που θα έπρεπε. Αλλά η συμμετοχή σε μια τόσο σαφή εξαπάτηση δημιουργεί ή επιβεβαιώνει την εντύπωση της ψευδολογίας ή του κακού.
Ο Πούτιν και όποιος πυροδότησε αυτόν τον πύραυλο θα πρέπει να λογοδοτήσουν, όπως ακριβώς θα έπρεπε να κάνει και ο Ρίγκαν και τα μέλη του πληρώματος του Vincennes. Αλλά το να τους αποδώσουμε την ευθύνη και την πρέπουσα τιμωρία, δεν σημαίνει ότι τους χαρακτηρίζουμε τρομοκράτες ή εγκληματίες πολέμου. Κατ 'αρχάς, υπάρχει μια διάκριση ανάμεσα στα άθλια λάθη του πολέμου και στις τερατώδεις πράξεις τρομοκρατίας. Δεύτερον, το κύριο ενδιαφέρον της Δύσης στην Ουκρανία είναι ή πρέπει να είναι - να βοηθήσει προς μια ειρηνική, ευημερούσα Ουκρανία. Ο αποσχιστικός πυρετός, που ξεκίνησε ο Πούτιν, δημιούργησε ένα κλίμα που πέρασε στις ζώνες πολέμου και στην κανονική ζωή και έκανε δυνατή μια τραγωδία σαν αυτή της πτήσης ΜΗ17. Μπορεί τώρα να είναι μια καλή στιγμή για να αλλάξει το κλίμα. Αλλά αυτό απαιτεί ρεαλισμό από όλες τις πλευρές και όχι επιεικείς θεατρινισμούς ή τη λήθη της ιστορίας.

www.slate.com

Διαβάστε περισσότερα