Ο κόσμος βαδίζει προς την καταστροφή;

Μια νέα μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από το SpaceFlightCenter της NASA δείχνει ότι ο βιομηχανικός πολιτισμός οδεύει προς «ανεπανόρθωτη κατάρρευση». Όπως υποστηρίζει, αυτό θα μπορούσε να συμβεί στις επόμενες δεκαετίες λόγω της μη αειφόρου εκμετάλλευσης των πόρων και της άνισης κατανομής του πλούτου.

Σημειώνοντας ότι οι προειδοποιήσεις της «κατάρρευσης» συχνά φαίνεται να είναι περιθωριακές ή αμφιλεγόμενες, η μελέτη επιχειρεί να κάνει αίσθηση με τη συγκέντρωση ιστορικών δεδομένων που δείχνουν ότι «η διαδικασία της ανάπτυξης και της κατάρρευσης είναι στην πραγματικότητα ένας επαναλαμβανόμενος κύκλος που συναντάμε καθόλη την ιστορία». Οι περιπτώσεις σοβαρής διαταραχής ενός πολιτισμού λόγω της «απότομης κατάρρευσης – που συχνά διαρκεί αιώνες- έχουν αρκετά κοινά.

Το ερευνητικό έργο βασίζεται σε ένα νέο διεπιστημονικό μοντέλο, το HumanAndNatureDYnamical (HANDY- Ανθρώπινο και Φυσικό Δυναμικό μοντέλο), με επικεφαλής τον καθηγητή εφαρμοσμένων μαθηματικών Safa Motesharri, από το αμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών National Socio-Environmental Synthesis Center, σε συνεργασία με μια ομάδα φυσικών και κοινωνικών επιστημόνων. Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι, σύμφωνα με το ιστορικό, ακόμη και προηγμένοι, σύνθετοι πολιτισμοί είναι επιρρεπείς σε κατάρρευση, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με τη βιωσιμότητα του σύγχρονου πολιτισμού. «Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και οι εξίσου (αν όχι περισσότερο) προηγμένες αυτοκρατορίες των Χαν, των Μαούρυα και των Γκούπτα, καθώς και τόσες πολλές προηγμένες αυτοκρατορίες της Μεσοποταμίας, μαρτυρούν το γεγονός ότι οι προηγμένοι, εκλεπτυσμένοι , περίπλοκοι και δημιουργικοί πολιτισμοί μπορεί να είναι εύθραυστοι και παροδικοί».

Ελίτ και κοινοί θνητοί

Με τη διερεύνηση της δυναμικής ανθρώπου- φύσης στις προηγούμενες περιπτώσεις κατάρρευσης, το πρότζεκτ εντοπίζει τους πιο χαρακτηριστικούς αλληλένδετους παράγοντες που εξηγούν την πολιτισμική παρακμή και οι οποίοι μπορεί να βοηθήσουν στον προσδιορισμό του κινδύνου κατάρρευσης σήμερα: συγκεκριμένα τον πληθυσμό, το κλίμα, το νερό, τη γεωργία και την ενέργεια. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν σε κατάρρευση, όταν συγκλίνουν στη δημιουργία δύο κρίσιμων κοινωνικών χαρακτηριστικών: «την επέκταση των πόρων εξαιτίας της πίεσης που ασκείται στην οικολογική δυνατότητα» και την «την οικονομική διαστρωμάτωση της κοινωνίας σε ελίτ (πλούσιους) και μάζες (‘κοινούςθνητούς’ ή φτωχούς)». Αυτά τα κοινωνικά φαινόμενα έχουν παίξει «έναν κεντρικό ρόλο στο χαρακτήρα ή στη διαδικασία της κατάρρευσης», σε όλες τις ανάλογες περιπτώσεις «τα τελευταία πέντε χιλιάδες χρόνια».

Επί του παρόντος, τα υψηλά επίπεδα της οικονομικής διαστρωμάτωσης συνδέονται άμεσα με την υπερκατανάλωση των πόρων, με την «ελίτ» που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις βιομηχανικές χώρες οι οποίες είναι υπεύθυνες για τα εξής: « ...το σωρευτικό πλεόνασμα δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο σε όλη την κοινωνία, αλλά μάλλον ελέγχεται από μια ελίτ. Η μάζα του πληθυσμού, ενώ παράγει τον πλούτο, η ελίτ της διαθέτει μόνο ένα μικρό μέρος, συνήθως ακριβώς στο επίπεδο διαβίωσης ή μόλις λίγο παραπάνω».

Η μελέτη αμφισβητεί εκείνους που υποστηρίζουν ότι η τεχνολογία θα επιλύσει αυτές τις προκλήσεις με την αύξηση της αποτελεσματικότητας: «Η τεχνολογική αλλαγή μπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα της χρήσης των πόρων, αλλά τείνει επίσης να αυξήσει τόσο την κατά κεφαλήν κατανάλωση των πόρων όσο και την κλίμακα της εξόρυξης πόρων, έτσι ώστε, ελλείψει πολιτικής αποτελεσματικότητας, οι αυξήσεις στην κατανάλωση συχνά να αντισταθμίζουν την αύξηση της αποδοτικότητας της χρήσης των πόρων». Η αύξηση της παραγωγικότητας στη γεωργία και τη βιομηχανία κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων έχει έρθει από την «αυξημένη (αντί να μειωθεί) απόδοση των πόρων», παρά την δραματική αύξηση της αποτελεσματικότητας κατά την ίδια περίοδο.

Τα πιθανά σενάρια

Μοντελοποιώντας μια σειρά από διαφορετικά σενάρια, ο Motesharri και οι συνεργάτες του καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, υπό συνθήκες «που πλησιάζουν την πραγματικότητα του κόσμου σήμερα ... διαπιστώνουμε ότι η κατάρρευση είναι δύσκολο να αποφευχθεί». Στο πρώτο από αυτά τα σενάρια, ο πολιτισμός: «....φαίνεται να είναι σε μια βιώσιμη πορεία για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά ακόμη και χρησιμοποιώντας ένα βέλτιστο ποσοστό εξάντλησης και ξεκινώντας με ένα πολύ μικρό αριθμό των ελίτ, οι ελίτ τελικά καταναλώνουν πάρα πολύ, επιφέροντας λιμό στους ‘κοινούς θνητούς’, που τελικά προκαλεί την κατάρρευση της κοινωνίας. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι αυτή η κατάρρευση τύπου L οφείλεται στην ανισότητα από την πείνα που προκαλεί απώλεια των εργαζομένων, παρά την κατάρρευση της Φύσης».
Ένα άλλο σενάριο εστιάζει στο ρόλο της συνεχούς εκμετάλλευσης των πόρων, θεωρώντας ότι «με ένα μεγαλύτερο ποσοστό εξάντλησης, η μείωση των κοινών θνητών συμβαίνει γρηγορότερα, ενώ οι ελίτ εξακολουθεί να ανθεί, αλλά τελικά οι μάζες καταρρέουν πλήρως και η ελίτ τις ακολουθεί».
Και στα δύο σενάρια, τα μονοπώλια πλούτου της ελίτ σημαίνουν ότι επηρεάζονται από τις «πιο αρνητικές επιπτώσεις της περιβαλλοντικής κατάρρευσης πολύ αργότερα από ό,τι οι κοινοί θνητοί», κάτι που τους επιτρέπει να «συνεχίσουν τις συνηθισμένες τους δουλειές», παρά την επικείμενη καταστροφή. Ο ίδιος μηχανισμός, υποστηρίζουν, θα μπορούσε να εξηγήσει πώς «οι ιστορικές καταρρεύσεις επετράπη να συμβούν από τις ελίτ, που φαίνεται να αγνοούν την καταστροφική πορεία (που είναι πιο εμφανής στις περιπτώσεις της ρωμαϊκής αυτοκρατορία και των Μάγια).

Η έρευνα προειδοποιεί…

Εφαρμόζοντας αυτό το μάθημα στη σύγχρονη κατάσταση, η μελέτη προειδοποιεί ότι:
«Ενώ ορισμένα μέλη της κοινωνίας μπορεί να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου, ότι το σύστημα κινείται προς μια επικείμενη κατάρρευση και ως εκ τούτου να υποστηρίξουν τις διαρθρωτικές αλλαγές στην κοινωνία, προκειμένου να αποφευχθεί, οι ελίτ και οι υποστηρικτές τους, οι οποίοι αντιτίθενται στην πραγματοποίηση αυτών των αλλαγών, θα μπορούσαν να δείξουν στη μεγάλη τροχιά διατήρησης ‘μέχρι στιγμής’ και να υποστηρίξουν την πλήρη αδράνεια».
Ωστόσο, οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι τα χειρότερα σενάρια δεν είναι καθόλου αναπόφευκτα και ισχυρίζονται ότι η κατάλληλη πολιτική και οι διαρθρωτικές αλλαγές θα μπορούσαν να εμποδίσουν την κατάρρευση, αν όχι να ανοίξουν το δρόμο προς έναν πιο σταθερό πολιτισμό».
Δύο βασικές λύσεις υπάρχουν για τη μείωση της οικονομικής ανισότητας, ώστε να διασφαλιστεί η δικαιότερη κατανομή των πόρων και να μειωθεί δραματικά η κατανάλωση των πόρων, βασιζόμενοι σε λιγότερο εντατικά ανανεώσιμες πηγές και στον περιορισμό της αύξησης του πληθυσμού: «Η κατάρρευση μπορεί να αποφευχθεί και ο πληθυσμός μπορεί να φτάσει σε ισορροπία, αν το ποσοστό καταστροφής της φύσης ανά κάτοικο μειωθεί σε ένα βιώσιμο επίπεδο και αν οι πόροι κατανέμονται με έναν λογικά δίκαιο τρόπο».

Το χρηματοδοτούμενο από την NASA μοντέλο προσφέρει ένα ιδιαίτερα αξιόπιστο εγερτήριο κάλεσμα προς τις κυβερνήσεις, τις εταιρείες και τις επιχειρήσεις - και τους καταναλωτές - ώστε να αναγνωρίσουν ότι η παρούσα κατάσταση δεν μπορεί να συνεχισθεί και ότι απαιτούνται άμεσα πολιτικές και διαρθρωτικές αλλαγές. Αν και η μελέτη είναι σε μεγάλο βαθμό θεωρητική, μια σειρά από άλλες πιο εμπειρικές μελέτες –όπως αυτές της KPMG και της Επιστημονικής Επιτροπής της Κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, για παράδειγμα- έχουν προειδοποιήσει ότι η σύγκλιση της κρίσης των τροφίμων, του νερού και της ενέργειας θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια «τέλεια καταιγίδα» μέσα σε περίπου δεκαπέντε χρόνια. Αλλά αυτές οι «συνηθισμένες» προβλέψεις θα μπορούσαν να είναι και πολύ συντηρητικές...

http://www.theguardian.com/

Διαβάστε περισσότερα