Λίβανος: Στα πρόθυρα του χάους εν όψει της δίκης για τη δολοφονία Χαρίρι

Το δικαστήριο για τη δολοφονία του πρώην πρωθυπουργού του Λιβάνου Ραφίκ Χαρίρι αρχίζει στην Ολλανδία αυτή την εβδομάδα. Η δίκη θα μπορούσε να προκαλέσει περαιτέρω αναταραχή σε μια χώρα που είναι ήδη στα πρόθυρα του χάους.

Σπάνια υπήρξε μια υπόθεση σαν αυτή. Το έγκλημα ήταν δραματικό και βάναυσο, η έρευνα μαστιζόταν από συγκλονιστικά λάθη και εκπληκτικές ανατροπές. Και σπάνια έχει μια ποινική υπόθεση τέτοια γεωπολιτική σημασία. Την Πέμπτη, το Ειδικό Δικαστήριο για τον Λίβανο θα ξεκινήσει την εκδίκαση της υπόθεσης σε ένα κτίριο της ολλανδικής πόλης Λαϊντσεντάμ, κοντά

Ο πρώην πρωθυπουργός του Λιβάνου Ραφίκ Χαρίρι σκοτώθηκε σε επίθεση στη Βηρυτό σχεδόν εννέα χρόνια πριν. Είκοσι – δύο σωματοφύλακες και περαστικοί έχασαν επίσης τη ζωή τους στην έκρηξη. Πριν από εξίμισι χρόνια, τα Ηνωμένα Έθνη αποφάσισαν να ερευνήσουν τη δολοφονία και ίδρυσαν το Ειδικό Δικαστήριο για τον Λίβανο, επίσης γνωστό ως STL. Στα χρόνια που μεσολάβησαν, το δικαστήριο, το οποίο χρηματοδοτείται από 28 χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Γερμανίας, έχει δαπανήσει πολλά δισεκατομμύρια δολάρια στην προσπάθειά του να αποκαλύψει την αλήθεια.

Τα σκάνδαλα συνόδευσαν την έρευνα από την αρχή. Υψηλόβαθμοι βουλευτές του ΟΗΕ παραιτήθηκαν για «προσωπικούς λόγους». Άλλοι εξαπατήθηκαν από αμφίβολες μαρτυρίες. Στο Λίβανο, υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν ότι το δικαστήριο έχει μια δυτική προκατάληψη. Στη Δύση από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι ανησυχούν ότι ο οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών έχει κρύψει γεγονότα που θα μπορούσαν να είναι δυσάρεστα για τον αραβικό κόσμο. Όλοι φαίνεται να συμφωνούν, όμως, στο ότι η υπόθεση δεν αφορά ούτε τη δικαιοσύνη ούτε την εκδίκηση. Αντίθετα, το STL στρώνει το δρόμο για το μέλλον του Λιβάνου, και, ενδεχομένως, ολόκληρης της Μέσης Ανατολής.

Θρησκευτικός πληρεξούσιος πόλεμος

Η δίκη στην έδρα του STL στην Λαϊντσεντάμ εξελίσσεται στην καρδιά ενός ναρκοπεδίου της Μέσης Ανατολής και για άλλη μια φορά υπάρχουν πολλοί που έχουν πρόσβαση στα εκρηκτικά. Ο Λίβανος αυτή τη στιγμή υποφέρει από ένα κύμα επιθέσεων, εν μέρει το αποτέλεσμα της αποσταθεροποίησης από το μεγάλο αριθμό προσφύγων που εισρέουν στη χώρα από τη γειτονική Συρία. Την ίδια στιγμή, όμως, σουνίτες που έχουν σχέση με την Αλ Κάιντα έχουν αρχίσει να προκαλούν άλλες βίαιες ομάδες, σε μια προφανή προσπάθεια να γίνει ο Λίβανος μαζί με το Ιράκ, πεδίο μάχης στον συνεχιζόμενο θρησκευτικό πληρεξούσιο πόλεμο.

Πέντε άνδρες έχουν κατηγορηθεί για δολοφονία από τους εισαγγελείς του ΟΗΕ: ο Μουσταφά Μπαντρ Αλ-Ντιν, ο Σαλίμ Αγιάς, ο Χασάν Ονέισι, ο Άσαντ Σάμπρα και ο Χασάν Μάρχι. Όλοι τους είναι μέλη της σιιτικής Χεζμπολάχ. Αλλά φαίνεται ότι θα μπορούσε να καταλήξει σαν δίκη φαντασμάτων: η διεθνής κοινότητα εναντίον φαντασμάτων. Στο δικαστήριο, με επικεφαλής τον πρόεδρο από τη Νέα Ζηλανδία, μια ομάδα εισαγγελέων με επικεφαλής έναν Καναδό θα διαφωνήσει με μια ομάδα συνηγόρων υπεράσπισης με επικεφαλής έναν Γάλλο. Αλλά κανένας από τους λιβανέζους κατηγορουμένους δεν θα είναι στο εδώλιο. Η δίκη και η ετυμηγορία θα γίνουν ερήμην.
Κανείς δεν είναι σίγουρος για την τύχη των πέντε κατηγορουμένων. Οι δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών πιστεύουν ότι οι δύο κύριοι ύποπτοι είναι στο Ιράν, σύμφωνα με πληροφορίες του SPIEGEL. Θεωρείται ότι οι άλλοι μπορεί να έχουν πέσει θύματα «προληπτικής εκκαθάρισης».

Ο Χασάν Νασράλα, επικεφαλής της πανίσχυρης Χεζμπολάχ , το «Κόμμα του Θεού» όπως αποκαλείται, που είναι καλύτερα εξοπλισμένη από τον λιβανέζικο στρατό και επίσης εκπροσωπείται δυναμικά στο κοινοβούλιο της χώρας, έχει καταστήσει σαφές από την αρχή τι σκέφτεται για το STL. Το δικαστήριο, λέει , είναι «μια αμερικανο- ισραηλινή συνωμοσία», προσθέτοντας ότι η έκδοση των «αδελφών με το αξιότιμο παρελθόν» είναι αδιανόητη. Ο Νασράλα απείλησε ακόμη και να «κόψει το χέρι» όποιου προσπαθήσει να κάνει κάτι. Και κατηγόρησε το Ισραήλ ότι ευθύνεται για τη δολοφονία του Χαρίρι.

Έρευνες σε στασιμότητα

Το έγκλημα που συγκλόνισε τη Βηρυτό την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου του 2005, στις 12:56 μ.μ. τοπική ώρα ήταν τερατώδες. Μια τεράστια βόμβα, σε ένα παγιδευμένο φορτηγό Mitsubishi, εξερράγη μπροστά από το ξενοδοχείο St. Georges ακριβώς τη στιγμή που περνούσε ο Χαρίρι με τη συνοδεία του. Διαμελισμένα μέλη είχαν εκτοξευθεί πάνω από τις στέγες των γύρω κτιρίων και πολλά αυτοκίνητα κάηκαν στην κόλαση και του κρατήρα δύο μέτρων βάθους που έμεινε πίσω. «Ο μίστερ Λίβανος», όπως αποκαλούσαν συχνά τον Χαρίρι –έναν σουνίτη με δισεκατομμύρια, φίλο τόσο της Δύσης όσο και της Σαουδικής Αραβίας και εχθρός των απανταχού σκληροπυρηνικών – δεν είχε καμία πιθανότητα επιβίωσης.

Κατόπιν αιτήματος της κυβέρνησης του Λιβάνου, ο ΟΗΕ συνέστησε ένα ad – hoc δικαστήριο, το Ειδικό Δικαστήριο για το Λίβανο. Η Βηρυτός δεσμεύτηκε να καλύψει το 49 τοις εκατό των δαπανών που συνδέονται με το σώμα. Όμως, οι έρευνες οδηγήθηκαν επανειλημμένα σε αδιέξοδο. Ο εισαγγελέας Detlev Mehlis, από το Βερολίνο, συνέλαβε τέσσερις στρατηγούς του Λιβάνου φιλικούς προς τη Συρία και παρέμειναν υπό κράτηση για τρία ολόκληρα χρόνια προτού απελευθερωθούν επειδή οι μαρτυρίες αποδείχθηκαν αναξιόπιστες. Η υποψία ότι η Συρία μπορεί να είχε κάποια σχέση με το έγκλημα και ότι ο Πρόεδρος της Συρίας Μπασάρ Άσαντ μπορεί να γνώριζε την υπόθεση, δεν έχει ακόμα πλήρως διαλυθεί. Η Χεζμπολάχ ανέκαθεν χρηματοδοτούταν σε μεγάλο βαθμό τόσο από την Τεχεράνη όσο και από τη Δαμασκό και πολέμησε ανοιχτά στο πλευρό του Άσαντ στον συριακό εμφύλιο.

Τον Μάιο του 2009, το SPIEGEL δημοσίευσε μια λεπτομερή έκθεση σχετικά με το ιστορικό της επίθεσης και κατονόμασε τους διοικητές της Χεζμπολάχ Μπαντρ Αλ-ντιν και Αγιάς ως ύποπτους. Ο επικεφαλής του Κόμματος του Θεού απείλησε το SPIEGEL με μήνυση. Αλλά ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Δύο χρόνια αργότερα, το STL κυκλοφόρησε ένταλμα για τη σύλληψη των δύο υπόπτων. Ο 52χρονος Αλ-Ντιν, για καιρό ο επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Χεζμπολάχ, θεωρείται από τους ερευνητές ο οργανωτής της επίθεσης. Έχει ένα τρομοκρατικό βιογραφικό που λέγεται ότι φτάνει από επιθέσεις εναντίον εβραϊκών εγκαταστάσεων στη Νότια Αμερική ως δολοφονίες στο Κουβέιτ. Ο Νασράλα τον έκανε υπεύθυνο για τις ξένες επιχειρήσεις.

Παράλογη κατάσταση

Ο Μπαντρ Αλ-Ντον είναι εξαιρετικά εξοικειωμένος με το σιιτικό κράτος του Ιράν. Μορφώθηκε κοντά στην πόλη του Ισφαχάν και για πολλά χρόνια συνεργάστηκε στενά με τον Κασίμ Σουλεϊμάνι, στρατηγό της Επαναστατικής Φρουράς – μια ομάδα η οποία, όπως και η Χεζμπολάχ, είναι κάτι σαν κράτος εν κράτει. Θα μπορούσε κάλλιστα ο νέος πρόεδρος του Ιράν, Χασάν Ροχανί, να ξέρει που κρύβονται οι δύο καταζητούμενοι. Αλλά, παρότι ο Ροχανί έχει δείξει μια τάση για μεταρρύθμιση, είναι απίθανο να θέλει να θέσει σε κίνδυνο τις ειδικές σχέσεις του Ιράν με τη Χεζμπολάχ και τον Πρόεδρο της Συρίας.

Η Χεζμπολάχ ελέγχει αρκετές συνοικίες της Βηρυτού και ολόκληρες περιοχές στο νότιο τμήμα της χώρας. Τα τρία μεγάλα θρησκευτικά δόγματα – οι σιίτες, οι σουνίτες και οι χριστιανοί- μαζί με τα αντίστοιχα πολιτικά κόμματα, αντιμετωπίζουν με δυσπιστία το ένα το άλλο, αλλά αλληλοεξαρτώνται για την ειρηνική συνύπαρξη. Το αποτέλεσμα είναι μια παράλογη κατάσταση όπου ο σουνίτης πρωθυπουργός Νατζίμπ Μικάτι δεν μπορεί να αναλάβει τον κίνδυνο να τον εντοπισμό των υπόπτων, παρότι είναι υποχρεωμένος να παρέχει πλήρη συνεργασία σύμφωνα με το ψήφισμα του ΟΗΕ 1757 και υποχρεούται να παράσχει στο Δικαστήριο μηνιαίες εκθέσεις σχετικά με τις προσπάθειές του.

Μπορεί η αναζήτηση αποδείξεων να πετύχει υπό αυτές τις συνθήκες, ακόμη και αν το άκρως επαγγελματικό δικαστήριο κάνει την καλύτερη προσπάθειά του; Είναι δυνατό και επιθυμητό να παραδώσει μια απόφαση σε μια υπόθεση που έχει την εκρηκτική δυνατότητα να διχάσει μια ολόκληρη χώρα;

Το δικαστήριο έχει στην κατοχή του αρχεία κινητού τηλεφώνου που μπορεί να αποδείξουν την ύπαρξη μιας δολοπλοκίας για τη δολοφονία του Χαρίρι. Έχει επίσης, προγραμματιστεί η κατάθεση μαρτύρων. Εβδομήντα έξι έχουν ήδη καταθέσει, με 24 από αυτούς να αναμένεται να πάρουν θέση στη Χάγη.

Μια μονάδα ειδικών δυνάμεων που ανήκουν στο STL έχει επιφορτιστεί με την παροχή προστασίας των μαρτύρων. Μερικοί από αυτούς που είναι πρόθυμοι να δώσουν μαρτυρία, θα πρέπει πιθανότατα να παραμείνουν στην Ολλανδία για κάποιο χρονικό διάστημα και προστατεύονται με ψευδώνυμα, ενώ ζουν σε ξενοδοχεία που έχει κλείσει το STL. Άλλοι θα πάρουν εντελώς νέες ταυτότητες. Η Χεζμπολάχ, εξάλλου, έχει ήδη αποδείξει την ικανότητά της να χτυπά σε Ασία, Νότια Αμερική και Ανατολική Ευρώπη. Επιπλέον, τα μέλη της οικογένειας των μαρτύρων στο Λίβανο κινδυνεύουν με αντίποινα.

Το έργο της Δικαιοσύνης

Ένας επιφανής Λιβανέζος έχει ήδη βρει τη δική του προσωπική απάντηση στον κίνδυνο: ο 43χρονος Σαάντ Χαρίρι, ο γιος του θύματος, έχει περάσει πολύ καιρό τα τελευταία χρόνια στη γαλλική εξορία ή στη βίλα του στη Σαουδική Αραβία. Οι παρατηρητές της δίκης πιστεύουν ότι θα ταξιδέψει στην Ολλανδία για να παρακολουθήσει τη διαδικασία. Οι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι η ετυμηγορία θα έρθει πριν από το τέλος της εντολής του δικαστηρίου, την άνοιξη του 2015 .

Το STL γνωρίζει ότι η δίκη τους επόμενους μήνες είναι πιθανό να γίνει ένα πολιτικό παιχνιδάκι. Και η πίεση στη Χεζμπολάχ είναι τεράστια Η οργάνωση έχει ήδη χάσει πάνω από 500 μαχητές στον εμφύλιο της Συρίας, περισσότερους από ό,τι κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ισραήλ το 2006 – ένα γεγονός το οποίο έχει δημιουργήσει μεγάλη οργή στο εσωτερικό της Χεζμπολάχ. Και η Σαουδική Αραβία σκοπεύει να δαπανήσει 3 δις δολάρια για να οπλίσει τον τακτικό στρατό του Λιβάνου, με τα όπλα να αγοραστούν στη Γαλλία.

Υπάρχει, εν ολίγοις, η πιθανότητα μιας εντυπωσιακής μετατόπισης ισχύος, στο εσωτερικό του Λιβάνου αλλά και σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Η Χεζμπολάχ θα μπορούσε να χάσει την εξέχουσα θέση της. Θα πρέπει, επομένως, να αναμένεται ότι οι ριζοσπαστικοί σιίτες θα κάνουν τα πάντα για να μετατρέψουν τη δυνητικά επιβλαβή δίκη στη Χάγη σε μια επιτυχία προπαγάνδας, για να δυσφημίσουν το δικαστήριο και να απεικονίσουν τον εαυτό τους ως θύμα. Και θα μπορούσε να πετύχει. Ήδη, η πλειοψηφία των Λιβανέζων πιστεύουν ότι το δικαστήριο είναι μονόπλευρο και ότι οι Ισραηλινοί ευθύνονται για τη δολοφονία του Χαρίρι.

Για το Λίβανο, οι προσπάθειες για να ανάψουν τα αίματα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καταστροφή. «Παραπαίουμε από κρίση σε κρίση, με επιφανειακές περιόδους ηρεμίας στο ενδιάμεσο. Όμως, οι κρίσεις είναι όλο και πιο συχνές και θα μπορούσαν σύντομα να συγχωνευθούν σε μία ενιαία, ολοκληρωτική κρίση», δήλωσε τον Δεκέμβριο ο Μοχάμεντ Τσατάχ, πρώην υπουργός Οικονομικών του Λιβάνου και φίλος της οικογένειας Χαρίρι. Δύο εβδομάδες αργότερα ήταν νεκρός: ανατινάχθηκε σε επίθεση. Πολλοί πιστεύουν ότι η Χεζμπολάχ είναι υπεύθυνη και οι σουνίτες ριζοσπαστικοί σκότωσαν αρκετούς διοικητές της Χεζμπολάχ σε απάντηση.

Η ειρηνική ολλανδική πόλη Λαϊντσεντάμ, όπου συνήθως οι άνθρωποι περνούν το χρόνο τους μιλώντας για το αν θα πρέπει να δημιουργηθούν περισσότεροι ποδηλατόδρομοι και πώς θα επεκταθεί το τοπικό μουσείο- ανεμόμυλος, έχει γίνει ένα κομβικό σημείο για την παγκόσμια πολιτική. Στην ιδανική περίπτωση, θα φιλοξενήσει επίσης και τη δικαιοσύνη.

spiegel.de