Ιράν: Μετά τον Αχμαντινετζάντ

Ο προτιμώμενος διάδοχος του Ιρανού προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, Εσφαντιάρ Ραχίμ Μασάιε, δεν θα κατέβει στις εκλογές της 14ης Ιουνίου. Ούτε ο πρώην πρόεδρος Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί. Ο αποκλεισμός των δύο υποψηφίων στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα από τον Ανώτατο Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Με απλά λόγια, ο Χαμενεΐ δεν θα

ανεχθεί καμία μείωση της δύναμής του και είναι αποφασισμένος να αποφύγει το είδος της τριβής που έχει χαρακτηρίσει τις σχέσεις του με τους προηγούμενες προέδρους, ιδίως τον Αχμαντινετζάντ, σχολιάζει ο Mehdi Khalaji, συνεργάτης στο Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον για την Πολιτική στην Εγγύς Ανατολή.

Ο αποκλεισμός του Μασάιε και του Ραφσαντζανί αποκαλύπτει, για άλλη μια φορά, το σχίσμα που έχει ενσωματωθεί στο επίκεντρο της πολιτικής δομής του Ιράν από τη διπλή εκτελεστική εξουσία του Ανώτατου Ηγέτη και του Προέδρου. Όταν ο Χαμενεΐ υποστήριξε δημόσια την αμφιλεγόμενη επανεκλογή του Αχμαντινετζάντ, το 2009, κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τις πρωτοφανείς εντάσεις που θα προέκυπταν στη συνέχεια μεταξύ των δύο κύριων Αρχών της χώρας.

Αλλά η υποστήριξη στον Αχμαντινετζάντ κατέληξε να είναι μια δαπανηρή απόφαση για τον Χαμενεΐ και για την Ισλαμική Δημοκρατία. Αντί να ευθυγραμμιστεί με τον Χαμενεΐ, όπως αναμενόταν, ο Αχμαντινετζάντ άρχισε να προωθεί μία εθνικιστική, αντι-κληρική ατζέντα, χρησιμοποιώντας αποτελεσματικά τις πηγές του Χαμενεΐ για να αμφισβητήσει την εξουσία του Ανώτατου Ηγέτη και να δημιουργήσει το δικό του οικονομικό δίκτυο και την σφαίρα επιρροής του.

Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ο Αχμαντινετζάντ έχει επανειλημμένα προσπαθήσει να υπονομεύσει την εξουσία των κυβερνώντων κληρικών σε πολιτικές αποφάσεις. Το 2011, προσπάθησε να απορρίψει τον Χεϊντέρ Μοσλεχί, σύμμαχο του Χαμενεΐ, από τη θέση του ως επικεφαλής πληροφοριών. Έχει επίσης μειώσει τους πόρους που διοχετεύονται σε ορισμένα θρησκευτικά ιδρύματα, βοήθησε όσου βρίσκονται στον κύκλο του να ιδρύσουν ιδιωτικές τράπεζες με τη χαλάρωση των κανονισμών και αμφισβήτησε το πιο ισχυρό οικονομικό και στρατιωτικό όργανο του Ιράν, την Ισλαμική Επαναστατική Φρουρά.

Αλλά, καθώς το χάσμα μεταξύ Χαμενεΐ και Αχμαντινετζάντ έχει αυξηθεί, η στήριξη στον πρόεδρο μειώθηκε σημαντικά, ακόμη και με τα κρατικά μέσα ενημέρωσης να χαρακτηρίζουν τους πιστούς του Αχμαντινετζάντ «κύκλο απόκλισης». Επιπλέον, σε αντίθεση με την πρώτη θητεία του Αχμαντινετζάντ, τα μη κρατικά μέσα ενημέρωσης επικρίνουν πλέον δημόσια την οικονομική και πολιτική ατζέντα του.

Με το τέλος της δεύτερης και τελευταίας θητείας του Αχμαντινετζάντ να πλησιάζει, φαίνεται απίθανο ο ανυπόληπτος, αντιλαϊκός πρόεδρος να εγκαταλείπει τις προσπάθειές του να αποσταθεροποιήσει το κατεστημένο του Ιράν. Στην πραγματικότητα, εδώ και καιρό προωθούσε τον Μασάιε ως διάδοχό του, αλλά ο Χαμενεΐ περιόρισε τις παράνομες προσπάθειές του – και έχει βάλει πλέον ένα τέλος στην υποψηφιότητα Μασάιε.

Ο Μασάιε είναι από τις πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του Ιράν, μισητός μεταξύ των συντηρητικών ηγετών για τις ρεφορμιστικές, αντικληρικές απόψεις του. Το 2009, αφού ο Χαμενεΐ απέρριψε την απόφαση του Αχμαντινετζάντ να διορίσει τον Μασάιε ως πρώτο αναπληρωτή του, ο Αχμαντινετζάντ ασύστολα τον διόρισε επικεφαλής του προσωπικού, μια κίνηση που εξόργισε τον Χαμενεΐ. Ο Αχμαντινετζάντ δεν είναι ο πρώτος υψηλόβαθμος αξιωματούχος στο Ιράν που αμφισβητεί τον Ανώτατο Ηγέτη. Ο Μεγάλος Αγιατολάχ Χοσεΐν Αλί Μονταζερί, ένας από τους ανώτερους κληρικούς του Ιράν, θα ήταν ο ίδιος Ανώτατος Ηγέτης αν δεν είχε έρθει σε ρήξη με τον Μεγάλο Αγιατολάχ Χομεϊνί, ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας, λίγους μήνες πριν από το θάνατο του Χομεϊνί.
Μία από τις πιο σημαίνουσες προσωπικότητες στο Ιράν κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας της Δημοκρατίας, ο Μονταζερί παρείχε μια εκτεταμένη αιτιολόγηση για την απόλυτη εξουσία του Ανώτατου Ηγέτη, την οποία πολλοί αγιατολάχ θεώρησαν αιρετική. Αλλά σύντομα άρχισε να αμφισβητεί την σκληροπυρηνική ηγεσία της Ισλαμικής Δημοκρατίας – και συνέχισε να το κάνει μέχρι που πέθανε το 2009.

O Μονταζερί, η θέση του οποίου ως Μεγάλου Αγιατολάχ (ο αρχαιότερος των σιιτών μουσουλμάνων θεολόγων) του έδωσε περισσότερη θρησκευτική εξουσία από του Χαμενεΐ, αμφισβήτησε τα προσόντα του Χαμενεΐ σε θέματα φάτουα (ισλαμικές θρησκευτικές αποφάσεις) ή στο να διαδεχθεί τον Χομεϊνί ως ανώτατος ηγέτης. Ο Μονταζερί είχε τεθεί σε κατ ‘οίκον περιορισμό για έξι χρόνια. Οι διαδηλώσεις υποστήριξής του κατεστάλησαν και πολλοί από τους μαθητές του και τους στενούς φίλους του φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, σκοτώθηκαν, ή αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Παρομοίως, ο Αμπουλχασάν Μπανισάντρ, πρώτος πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας, ήρθε σε ρήξη με τον Χομεϊνί σχετικά με την κατανομή της εξουσίας. Παραπέμφθηκε στην Δικαιοσύνη το 1981 μετά από μόλις ένα χρόνο στην εξουσία και κατέφυγε στη Γαλλία, όπου και συνεχίζει να διαμένει. Οι βίαιες οδομαχίες μεταξύ αντιπάλων και υποστηρικτών του Μπανισάντρ οδήγησαν σε θανάτους και στις δύο πλευρές.

Με πολλούς τρόπους, η ιστορία του Αχμαντινετζάντ μοιάζει με αυτή του Μπανισάντρ. Και οι δύο ήταν σχετικά άγνωστοι πριν από την προεδρία τους, και οι δύο εξαρτιόνταν από την υποστήριξη του Ανώτατου Ηγέτη για να κερδίσουν την εξουσία, και οι δύο έχασαν σταδιακά τη στήριξη καθώς προσπάθησαν να μειώσουν την επιρροή της εκκλησιαστικής ιεραρχίας και της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς. Το πιο σημαντικό, και οι δύο απέτυχαν να δημιουργήσουν έναν εξωτερικό οργανισμό στον οποίο θα μπορούσαν να στηριχθούν εάν η επίσημη προστασία τους αποτύγχανε.

Το γεγονός ότι ο Αχμαντινετζάντ είχε τη δυνατότητα να εκτίσει τη δεύτερη του θητεία ολόκληρη – ένα αποτέλεσμα που συχνά αμφισβητούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης – αντανακλά τη σημασία που έδινε ο Χαμενεΐ στη διατήρηση μιας εικόνας ενός σταθερού Ιράν. Αλλά η επίτευξη αυτού του στόχου θα απαιτήσει από τον Χαμενεΐ να λογοδοτήσει για τον απρόβλεπτο Αχμαντινετζάντ. Χωρίς να έχει τίποτα να χάσει, ο Αχμαντινετζάντ θα μπορούσε να αποφασίσει να αποσταθεροποιήσει την Ισλαμική Δημοκρατία, εφόσον το κρίνει αναγκαίο για την επιβίωσή του. Πράγματι, τώρα που το Συμβούλιο των Φρουρών έχει αποκλείσει τον Μασάιε από τον προεδρικό αγώνα, η δυσαρέσκεια του Αχμαντινετζάντ θα εκδηλωθεί πιθανότατα στη συμπεριφορά πριν και μετά τις εκλογές, όπως στην παροχή πληροφοριών για διαφθορά υψηλού επιπέδου. Θα μπορούσε επίσης να αντιταχθεί στον Χαμενεΐ άμεσα, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως έναν πατριωτικό αντικληρικό. Αλλά μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν επικίνδυνη. Πράγματι, θα μπορούσε να κοστίσει τη ζωή του Αχμαντινετζάντ.

Μετά τις εκλογές, το είδος της διαμάχης που έχει παραλύσει εδώ και καιρό την πολιτική στο Ιράν είναι πιθανό να συνεχιστεί. Αλλά το αδιέξοδο σχετικά με την πυρηνική πολιτική του Ιράν θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες. Πράγματι, η έλλειψη μιας ισχυρής, ενοποιημένης κυβέρνησης, ικανής να διαμορφώσει μια συναίνεση, θα μπορούσε να καταστήσει αδύνατο ακόμη και για τον Χαμενεΐ να αλλάξει πορεία, χωρίς να αφήσει στο Ιράν άλλη επιλογή από το να επιμείνει στη διπλωματική αντιπαράθεση με τη Δύση.

project-syndicate