Γιατί η ήττα δεν θα σημάνει και το τέλος του Ερντογάν

Ο έξυπνος - και πολιτικά μπρουτάλ - ηγέτης των τελευταίων 13 χρόνων στην Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπος με μια διαιρεμένη αντιπολίτευση, σχολιάζει ο Patrick Cockburn.

Ρώτησα έναν φίλο, που ζει χρόνια στην Τουρκία, αν πίστευε ότι ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα μπορούσε να είναι πιο διαλλακτικός προς τους εχθρούς του και πιο μετριοπαθής στις πολιτικές του επιδιώξεις μετά τις βουλευτικές εκλογές. Ο φίλος γέλασε με την αφέλεια μου. «Φαντάζεσαι ότι ο Δράκουλας χορταίνει ποτέ από αίμα;» ρώτησε κοροϊδευτικά. «Χορταίνουν οι πλούσιοι από χρήματα; Φαντάζεσαι ότι θα υπάρχουν λούτρινα παιχνίδια με τον Ερντογάν στα καταστήματα παιχνιδιών σε έξι μήνες από τώρα;»

Η μορφή του Ερντογάν, ηγέτη της Τουρκίας τα τελευταία 13 χρόνια, βρίσκεται στο επίκεντρο των εκλογών που θα αποφασίσουν αν μπορεί να ξανακερδίσει την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Την έχασε οριακά στις τελευταίες εκλογές στις 7 Ιουνίου, κυρίως επειδή είχε προσβάλει τους συντηρητικούς και Ισλαμιστές κούρδους ψηφοφόρους, οι οποίοι υποστήριξαν στο παρελθόν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), ευνοώντας φαινομενικά το Ισλαμικό Κράτος έναντι των Κούρδων της Συρίας στον πόλεμο στη Συρία.

Ο Ερντογάν και το κόμμα του έχουν εξαπολύσει μια άγρια εκστρατεία, σαν να αγωνίζονται για τη ζωή και την ελευθερία τους. Αυτό δεν απέχει πολύ από την αλήθεια, αφού γνωρίζει ότι, αν χάσει την εξουσία, οι αντίπαλοί του που θα θριαμβεύσουν δεν θα διστάσουν να ξεκινήσουν δίκες για διαφθορά εναντίον τους. Η τουρκική πολιτική είναι αμείλικτη προς τους ηττημένους. Ο Ερντογάν είναι ασταμάτητα μαχητικός και επιθετικός. «Δεν παίρνει ομήρους», είπε ο φίλος μου, ο οποίος είχε χρησιμοποιήσει την παρομοίωση με τον Δράκουλα. Επεσήμανε την περίπτωση δύο παιδιών, ηλικίας 12 και 13, στη νοτιοανατολική πόλη Ντιγιαρμπακίρ που φέρεται να έχουν συλληφθεί για «προσβολή του Τούρκου προέδρου», επειδή έσκισαν αφίσες του Ερντογάν. Τα παιδιά, που είναι ξαδέλφια και είναι γνωστά μόνο από τα αρχικά τους, αντιμετωπίζουν τώρα έως και δύο χρόνια και τέσσερις μήνες στη φυλακή. Εξηγώντας ότι δεν γνωρίζουν καν το πρόσωπο που ήταν στις αφίσες, ο ένας δήλωσε: «Θέλαμε να τις αφαιρέσουμε για να τις πουλήσουμε σε έναν παλιατζή».

Δεν υπάρχουν και πολλοί ενήλικες στην Τουρκία που να μην ξέρουν πως μοιάζει ο Ερντογάν. Ο πρώην επαγγελματίας ποδοσφαιριστής και ευσεβής μουσουλμάνος, από οικογένεια της εργατικής τάξης στην Κωνσταντινούπολη, αποτέλεσε ένα ουσιαστικό συστατικό για την επιτυχία του ΑΚΡ, κερδίζοντας τρεις εκλογές στη σειρά από το 2002, και σταδιακά ανέλαβε άλλα κέντρα εξουσίας που κάποτε έλεγχαν οι εχθροί του, όπως η κρατική μηχανή, ο στρατός, τα μέσα ενημέρωσης και το δικαστικό σώμα. Ο πολιτικός αναλυτής Τσενγίζ Τσαντάρ θεωρεί ότι ο Ερντογάν συνδυάζει τα χαρακτηριστικά τριών άλλων ηγετών του κόσμου: «το λαϊκισμό του [εκλιπόντα προέδρου της Βενεζουέλας] Ούγκο Τσάβες, τον αυταρχισμό του Βλαντιμίρ Πούτιν και την τάση προς τη διαφθορά του Σίλβιο Μπερλουσκόνι».

Αλλά ο Τσαντάρ προσθέτει ότι ο Ερντογάν είναι ο πιο αποτελεσματικός πολιτικός που έχει βγάλει η Τουρκία τα τελευταία 50 χρόνια. Είναι ένας άνθρωπος που έχει δείξει επανειλημμένα την ικανότητά του να κερδίζει τις εκλογές, ξεκινώντας από την εκλογή-έκπληξη ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης το 1994 και συνεχίζοντας με τις διαδοχικές νίκες του ΑΚΡ στις γενικές εκλογές το 2002, το 2007 και το 2011. Παραλίγο να κερδίσει ξανά τον Ιούνιο, όταν το ΑΚΡ είχε μόνο 18 έδρες λιγότερες από τις 276 που χρειάζονται για την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο των 550 εδρών.

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν το ίδιο αναποφάσιστο αποτέλεσμα στις σημερινές εκλογές, αλλά ο έλεγχος του Ερντογάν στο μεγαλύτερο μέρος της τηλεοπτικής κάλυψης, που ενισχύθηκε την περασμένη εβδομάδα όταν η αστυνομία έκανε έφοδο και κατέλαβε έναν όμιλο αντι-κυβερνητικών μέσων ενημέρωσης, θα πρέπει να του έδωσε μερικές ψήφους. Ο Τσαντάρ έχει σίγουρα δίκιο να θεωρεί τον Ερντογάν ως εξαιρετικά έξυπνο και επιτυχημένο πολιτικό ηγέτη. Και ακόμα και αν αποτύχει να κερδίσει την πλειοψηφία στις σημερινές εκλογές, τα άλλα τρία κόμματα στη Βουλή (ο αριθμός είναι τόσο μικρός επειδή υπάρχει ένα όριο 10 τοις εκατό για να εισέλθουν) απεχθάνονται το ένα το άλλο πάρα πολύ για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Ο Ερντογάν μπορεί να χρειαστεί να επιλέξει, απρόθυμα, έναν συνασπισμό, πιθανότατα με τη δεξιά πτέρυγα του Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ) ή το πιο κεντρώο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP). Το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP), το οποίο ξεπέρασε το 10 τοις εκατό και κατέστρεψε την πλειοψηφία του ΑΚΡ, είναι πιθανό να πάρει 13-14 τοις εκατό των ψήφων. Από την άλλη πλευρά, ο Ερντογάν ενδέχεται να επιλέξει και τρίτες εκλογές προκειμένου να πετύχει αυτό που θέλει, θυμίζοντας σε ένα προσεκτικό παρατηρητή τον βασιλιά, από μια ιστορία του Σάκι, που κερδίζει τις εκλογές κάθε μέρα μέχρι που τα υποκείμενά του παρακαλούν για έλεος.

Ο Ερντογάν και το ΑΚΡ είναι τόσο γρήγοροι στο να δαιμονοποιούν τους αντιπάλους τους, και οι αντίπαλοι τους είναι τόσο γρήγοροι στο να κάνουν το ίδιο για αυτούς, που είναι δύσκολο να κρατηθεί μια αίσθηση του μέτρου κατά τη διάρκεια των τουρκικών εκλογών. Ο Ερντογάν και οι υπασπιστές του αρέσκονται στο να προβάλουν τη σκληρότητα στα έργα και στη ρητορική τους, κι έτσι δεν πρέπει να παραπονιούνται και πολύ αν παρουσιάζονται στο εσωτερικό και στο εξωτερικό σαν να έχουν την πρόθεση να μετατρέψουν την Τουρκία σε ένα αυταρχικό κράτος, στο οποίο όλοι οι μοχλοί της εξουσίας είναι στα χέρια τους.

Αλλά είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι παραδοσιακά η τουρκική εσωτερική πολιτική ήταν πάντα διχαστική και βίαιη. Υπήρχε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα το 1960, μετά το οποίο ο Πρωθυπουργός, Αντνάν Μεντερές, απαγχονίστηκε, και ξανά το 1971, το 1980 και το 1997. Υπήρξαν φριχτά μαζικά βασανιστήρια, χειρότερα από τις στρατιωτικές δικτατορίες στην Αργεντινή και στη Βραζιλία. Στη δεκαετία του 1990, εκατοντάδες χιλιάδες Κούρδοι εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους στα νοτιοανατολικά και 3.000 χωριά καταστράφηκαν.

Τίποτα τόσο άσχημο δεν συμβαίνει σήμερα στην Τουρκία. Το ΑΚΡ έχει σίγουρα πάρει τον έλεγχο του κρατικού μηχανισμού και όλοι σχολιάζουν το πώς η χώρα έχει πολωθεί ανάμεσα σε εχθρικές πολιτικές, εθνικιστικές, θρησκευτικές και κοινωνικές ομάδες. Αυτά τα τμήματα μπορεί να είναι χειρότερα από ό,τι ήταν πριν από μερικά χρόνια, αλλά αυτό δεν είναι πραγματικά ο πιο σοβαρός κίνδυνος που απειλεί τα 78 εκατομμύρια Τούρκους. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ίδιος με εκείνον που κατέστρεψε το Ιράκ και τη Συρία: τα εγχώρια πολιτικά κόμματα και οι κοινότητες κερδίζουν ξένες χορηγίες για τους αγώνες τους και γίνονται ένα πολεμικό μέτωπο στις ευρύτερες περιφερειακές ή παγκόσμιες συγκρούσεις.

Έτσι, η αποτυχία του τουρκικού κράτους να διαπραγματευθεί μια ικανοποιητική διευθέτηση με την κουρδική μειονότητα, η οποία αποτελεί το 15-20 τοις εκατό του πληθυσμού, σημαίνει ότι αυτή η σύγκρουση έχει επιδεινωθεί με την άνοδο των Κούρδων της Συρίας, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει ένα ντε φάκτο κράτος που έχει στρατιωτική συμμαχία με τις ΗΠΑ. Ο Σολί Οζέλ, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, λέει: «Εάν το κουρδικό ζήτημα δεν ήταν τόσο διχαστικό στο εσωτερικό, τότε η Τουρκία δεν θα ήταν τόσο ευάλωτη στις εξελίξεις μεταξύ των Κούρδων της Συρίας και δεν θα τους θεωρούσε τόσο σημαντικούς».

Η Τουρκία πληρώνει ένα τίμημα για την καταστροφική παρέμβαση της στη Συρία από το 2011. Υποτιμά τη δύναμη του IS και βοηθά την ιδεολογικά παρόμοια Τζαμπχάτ αλ-Νούσρα και την Αχράρ αλ-Σαμ, εγχέοντας έτσι εντός του τουρκικού πολιτικού συστήματος το δηλητήριο του θρησκευτικού και εθνικιστικού μίσους που τρέφεται στους πολέμους της Συρίας και του Ικράκ. Οι βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας του IS χρησιμοποιούνται καιροσκοπικά από το κράτος (αν και δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι εμπλέκεται σε αυτές τις φρικαλεότητες) προς όφελός του, αλλά αυτό δίνει μια μόνιμη και τοξική επίδραση στην πολιτική ατζέντα στο εσωτερικό της Τουρκίας. «Η Τουρκία γίνεται όλο και περισσότερο σαν μια χώρα της Μέσης Ανατολής», λέει ο Τσαντάρ. «Μας συριοποιούν». Η τουρκική επιρροή στις εξελίξεις στη Συρία μειώνεται, αλλά οι εμπόλεμες παρατάξεις εκεί έχουν μια αυξανόμενη και δυνητικά καταστροφική επίδραση στην Τουρκία.

independent.co.uk

Διαβάστε περισσότερα