Γιατί η Ευρώπη ανησυχεί για το Βερολίνο μετά το Brexit

Η έξοδος της Βρετανίας, που αποτελούσε το αντίβαρο της Γερμανίας στην ΕΕ, σημαίνει μια επικείμενη ανισορροπία εξουσίας, σχολιάζει ο Larry Siedentop, επίτιμος καθηγητής του Κολεγίου Κεμπλ της Οξφόρδης.

Μετά το Brexit, είναι σχεδόν βέβαιο ότι μια Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς τη Βρετανία θα κυριαρχείται από τη Γερμανία. Η εισβολή στην Κριμαία και η κρίση χρέους στην Ελλάδα έχουν ήδη κάνει το Βερολίνο να πρωτοστατεί στις

απαντήσεις πολιτικής της ΕΕ. Η εξασθενημένη Γαλλία σημαίνει ότι η ισοτιμία που υποτίθεται ότι θα εμψυχώσει το ευρωπαϊκό σχέδιο δεν είναι πλέον βιώσιμη.

Η βρετανική παρουσία, αν και συχνά είναι ένα απρόβλεπτο μίγμα πείσματος και δειλίας, είχε ως αποτέλεσμα τη διασπορά εξουσίας στην ΕΕ. Αυτό διαβεβαίωσαν χώρες όπως η Δανία, η Ολλανδία και η Σουηδία, αν και συχνά απογοητεύθηκαν από την έλλειψη σαφής βούλησης του Ηνωμένου Βασιλείου για τη μελλοντική μορφή της Ευρώπης. Τώρα είναι συγκλονισμένες από τις συνέπειες του Brexit. Επειδή φοβούνται τη γερμανική κυριαρχία.

Δεν είναι ότι η Γερμανία επιδιώκει ενεργά τον ηγετικό ρόλο στην ΕΕ. Αλλά οι συνθήκες έχουν ωθήσει τη χώρα σε αυτή τη θέση. Το Βερολίνο γίνεται αντιληπτό ως αυταρχικό, ανεξάρτητα από το αν προσπαθεί να είναι σκληρό ή γενναιόδωρο. Η ελληνική κοινή γνώμη θεωρεί τις αυστηρές συνταγές της Γερμανίας στην Ευρωζώνη λίγο-πολύ ως μια νέα κατοχή. Εν τω μεταξύ, οι γείτονες της Γερμανίας, η Αυστρία και η Σλοβενία, έχουν αντιδράσει ενάντια στην πολιτική ανοικτών θυρών της Καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ προς τους μετανάστες και την πρόταση να μοιραστούν το βάρος των συνεπειών της. Η Ουγγαρία και η Πολωνία είναι επίσης ανένδοτες στην αντίθεσή τους σε οποιαδήποτε τέτοια πρόταση.

Ένα είδος σχιζοφρένειας έχει επικρατήσει. Η προσέγγιση της Γερμανίας στην οικοδόμηση της Ευρώπης εφάρμοσε αρχικά το δικό της σύνταγμα στο στόχο της ολοκλήρωσης. Ακριβώς όπως η προσέγγιση της Γαλλίας αντανακλούσε τη δική της κρατικιστική παράδοση, η Γερμανία κατέφυγε σε ένα ομοσπονδιακό μοντέλο. Αλλά και σε άλλες στιγμές, η ΕΕ, για λόγους που δεν είναι εντελώς στον έλεγχο της Γερμανίας, έχει στραφεί σε μια πιο κεντρική κατεύθυνση που υπονομεύει το φεντεραλισμό, μέσω του οποίου η Γερμανία αρχικά ήλπιζε να διασκορπίσει εξουσία και δύναμη. Η Γερμανία τότε κατηγορείται για το ρόλο της στη διαχείριση ενός πιο συγκεντρωτικού συστήματος που ποτέ δεν ήθελε να δημιουργήσει. Το αντικείμενο ενός ομοσπονδιακού συστήματος -όπως αυτό που δημιουργήθηκε από το Σύνταγμα των ΗΠΑ, που αποτέλεσε μια έμπνευση για το μεταπολεμικό γερμανικό Σύνταγμα- είναι να περιορίσει τον συγκεντρωτισμό. Ένας θεμελιώδης νόμος που διέπει τη σχέση μεταξύ των κεντρικών και περιφερειακών κυβερνήσεων, δημιουργώντας ένα σύστημα ελέγχων και ισορροπιών, ώστε να περιορίσει τις εξουσίες του καθενός. Αυτό με τη σειρά του ρίχνει μια τρομερή ευθύνη σε ένα υπέρτατο ή συνταγματικό δικαστήριο. Η κουλτούρα που δημιουργεί αυτό το δικαστήριο καθίσταται απαραίτητη για τη διασπορά της εξουσίας.

Στη Γερμανία, το συνταγματικό δικαστήριο πληροί αυτόν τον ρόλο μετά τη δημιουργία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας. Στην αρχική του προσέγγιση στο ευρωπαϊκό σχέδιο, το δικαστήριο της Γερμανίας τόνισε τους συνταγματικούς κανόνες, την αρχή της επικουρικότητας και της διασποράς της εξουσίας. Κατά καιρούς, αποφάσεις του δικαστηρίου επέβαλαν ακόμη και όρια στη συγκέντρωση της εξουσίας στην ευρύτερη ΕΕ. Η Επιτροπή των Βρυξελλών έμαθε να είναι δύσπιστη όσον αφορά τις αποφάσεις του δικαστηρίου.

Ωστόσο, μετά την επανένωση της Γερμανίας, ο πειρασμός για να δημιουργηθεί μια πιο συγκεντρωτική ΕΕ αυξήθηκε σε ορισμένα κράτη-μέλη, ιδίως στη Γαλλία. Το ευρώ δημιουργήθηκε ακριβώς ως μια δύναμη για περισσότερη ολοκλήρωση, μια προσπάθεια να ενσωματώσει τη Γερμανία σε μια πολιτική ένωση που θα έδινε στους γείτονές της σημαντική επιρροή. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν ότι από την αρχή του, το σχέδιο για το ευρώ έχει θεωρηθεί από πολλούς ως ένα έργο για να αναγκάσει την ταχύτερη ένταξη των κρατών-μελών και έχει λάβει ένα τρομερό τίμημα για τη συνταγματική προσέγγιση της Γερμανίας προς την ΕΕ.

Αν ο στόχος ήταν να πιέσουν τη Γερμανία να εγκαταλείψει τις φεντεραλιστικές τάσεις της, πέτυχε. Πολλές και διαφορετικές πιέσεις έχουν προκύψει από το σχέδιο του ευρώ, με αποτέλεσμα η Γερμανία να προσδιορίσει την επιτυχία της με την επιβίωση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Καθώς όμως έγινε η πρωταθλήτρια του ευρώ, το Βερολίνο έπρεπε να αμβλύνει τα συνταγματικά ένστικτά του και την προτίμησή του για τον ευρωπαϊκό φεντεραλισμό. Η Γερμανία, για παράδειγμα, έπρεπε να αποδεχθεί μια πολύ πιο ισχυρή Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από την αρχικά προβλεπόμενη, κατά καιρούς προς απογοήτευση της Μπούντεσμπανκ.

Το πρώτο σημάδι ότι η συνταγματική προσέγγιση της Γερμανίας ήταν υπό απειλή ήρθε όταν τόσο η Γερμανία όσο και η Γαλλία αποφάσισαν να αγνοήσουν τους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, κανόνες που είχαν ως στόχο να περιορίσουν το μέγεθος των εθνικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Στη συνέχεια, ενώ μια δημοσιονομική και τραπεζική κρίση έπληξε τις νότιες χώρες-μέλη της ΕΕ, η Γερμανία βρέθηκε σύντομα να ηγείται των προσπαθειών για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης. Τα μέτρα που δημιουργήθηκαν ενίσχυσαν την νέα γερμανική συνήθεια λήψης αποφάσεων, στην οποία η Μέρκελ φαίνεται όλο και περισσότερο να ενεργεί μονομερώς, μερικές φορές αποφεύγοντας διαβουλεύσεις, ακόμη και με τα μέλη της κυβέρνησής της.

Κατά συνέπεια, οι φόβοι αυξάνονται για το συγκεντρωτισμό της εξουσίας στην Ευρώπη, που ενισχύονται από τις πρόσφατες -απερίσκεπτες- εκκλήσεις της Επιτροπής των Βρυξελλών για "περισσότερη Ευρώπη", συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας ενός στρατού της ΕΕ. Οι φόβοι αυτοί δεν περιορίζονται σε περιθωριακές ομάδες, ούτε πρέπει να απορριφθούν ως απλός "λαϊκισμός". Η ταχεία ανάπτυξη των εθνικιστικών αντιδράσεων σε πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ δείχνει ότι η Γερμανία, σχεδόν ασυναίσθητα, έχει ταυτιστεί με ένα επικίνδυνα συγκεντρωτικό μοντέλο ολοκλήρωσης. Δεν απειλούν μόνο τα προβλήματα εντός της ευρωζώνης και οι πιέσεις από την πρωτοφανή μετανάστευση την ευρωπαϊκή ενότητα σήμερα. Την απειλεί και η προσαύξηση της γερμανικής δύναμης.

wsj.com

Διαβάστε περισσότερα