Διαπραγματεύεται, μέχρι σήμερα, τα κλεμμένα των Ναζί το Βερολίνο

Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Φρανκ Βάλτερ Στάινμαγιερ παρέδωσε, κατά τη διάρκεια τελετής, στον Πολωνό ομόλογό του Ραντοσλάβ Σικόρσκι, έναν πίνακα ζωγραφικής του Βενετσιάνου καλλιτέχνη Φραντσέσκο Γκουάρντι, τον οποίο είχαν κλέψει οι Ναζί από το Εθνικό Μουσείο της Πολωνίας το 1939. Ο πίνακας έχει τον τίτλο «Τα σκαλοπάτια του Παλατιού» και χρονολογείται από τον 18ο αιώνα. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο πίνακας μεταφέρθηκε στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και μετά στην Κρατική Γκαλερί της Βάδης-Βυρτεμβέργης. Οι γερμανικές αρχές παραδέχτηκαν ότι ο πίνακας ανήκει στην Πολωνία

μόλις στα τέλη της δεκαετίας του ’90 αλλά τελικά παραδόθηκε στις πολωνικές αρχές της τρέχουσας εβδομάδας.

Ένας από τους βασικούς λόγους που η παράδοση του πίνακα καθυστέρησε τόσο πολύ είναι η ένταση που επικρατεί ανάμεσα στη Γερμανία και στην Πολωνία ακριβώς γι’ αυτό το θέμα. Η Βαρσοβία υποστηρίζει ότι οι Ναζί είχαν κλέψει από τα μουσεία και από ιδιωτικές συλλογές (κυρίως Εβραίων) στην επικράτειά της έναν ανεκτίμητο πολιτιστικό θησαυρό τον οποίο θέλει να της επιστραφεί. Πολλά από αυτά τα έργα τέχνης εκτιμάται ότι μπορεί να καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου ενώ υπάρχουν μαρτυρίες που τα τοποθετούν πριν το τέλος του πολέμου, σε ιδιωτικές συλλογές Ναζί αξιωματικών.

Το ζήτημα δεν αφορά μόνο την Πολωνία. Μεταξύ 1933 και 1945, οι Ναζί υπό τον Χίτλερ εκτιμάται ότι έκλεψαν περισσότερα από 750.000 έργα τέχνης από δεκάδες χώρες, από μουσεία, πανεπιστήμια και ιδιωτικές συλλογές. Είναι μια χρονική περίοδος που ο κόσμος της τέχνης τη χαρακτηρίζει «μαύρη τρύπα» γιατί κανείς δεν γνωρίζει πραγματικά τι απέγιναν και που βρίσκονται αυτά τα έργα τέχνης. Από τη δεκαετία του ’90 και μετά, όταν τελείωσε και ο Ψυχρός πόλεμος και ολοκληρώθηκε η επανένωση της Γερμανίας, άρχισε να καλλιεργείται η αντίληψη σε καλλιτεχνικούς κύκλους ότι τα πάντα εξαφανισμένα έργα τέχνης είναι «οι τελευταίοι αιχμάλωτοι πολέμου των Ναζί και πρέπει ν’ απελευθερωθούν». Το 1998, 44 χώρες συμφώνησαν σε ένα σχέδιο, υπό την επωνυμία «οι Αρχές της Ουάσινγκτον», στη βάση του οποίου επιτροπές απαρτιζόμενες από εξειδικευμένους επιστήμονες θα επεδίωκαν να ταυτοποιήσουν τα χαμένα έργα τέχνης και να λύσουν το ζήτημα.

Η συμφωνία αυτή δεν είναι δεσμευτική και το χειρότερο όλων είναι ότι το νομικό καθεστώς των κλεμμένων από τους Ναζί έργων είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο. Κάποια βρίσκονται σε κρατικά μουσεία όπου οι εκάστοτε αρχές μπορούν να παρέμβουν, κάποια βρίσκονται σε ιδιωτικά μουσεία, όπως πχ στις ΗΠΑ, όπου οι αρχές δεν μπορούν να τους επιβάλλουν να τα επιστρέψουν, κάποια έχουν αγοραστεί και είναι σε ιδιωτικές συλλογές οπότε δεν μπορούν να εντοπιστούν εύκολα και κάποια αγνοούνται. Επίσης, το πρόβλημα είναι ότι αρκετά από τα κλεμμένα έργα ανήκαν, πριν τους Ναζί, σε ιδιώτες που ζούσαν στις κατεχόμενες από τον άξονα χώρες και όχι σε μουσεία, οπότε προκύπτει και ένα ακόμη νομικό μπέρδεμα, αφού θα πρέπει να κριθεί σε ποιόν θα επιστραφεί το έργο. Όπως και να έχει, μόνο πέντε τέσσερις χώρες έχουν πάρει στα σοβαρά τη συγκεκριμένα διαδικασία: οι Βρετανία, Γαλλία, Αυστρία και Ολλανδία, ενώ στο χορό έχει μπει, υπό μία έννοια αναγκαστικά, και η Γερμανία.

Πάντως, για να μην υπάρχουν και αυταπάτες, το Βερολίνο δεν έπαθε καμία κρίση «καλοσύνης» και αποφάσισε να παραδώσει τον πίνακα «Τα σκαλοπάτια του παλατιού» στην Πολωνία. Μάλλον ως αντάλλαγμα τον έδωσε, καθώς διεκδικεί να του επιστραφούν περίπου 300.000 βιβλία, σχέδια και χειρόγραφα που είναι γνωστά ως συλλογή Berlinka, τα οποία άφησαν πίσω τους τα ναζιστικά στρατεύματα όταν υποχωρούσαν εγκαταλείποντας το πολωνικό έδαφος. Στη συλλογή περιλαμβάνονται ανεκτίμητα χειρόγραφα και παρτιτούρες των Μότσαρτ, Μπετόβεν και Μπαχ, τα οποία οι Ναζί είχαν μεταφέρει στην Πολωνία για να μην καταστραφούν από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Σήμερα, τα βιβλία αυτά βρίσκονται σε Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας.

Πηγές: bbc, deutsche welle, time

Διαβάστε περισσότερα