Αποκάλυψαν τον Ριχάρδο… του Σαίξπηρ

Η ανακοίνωση της ιατροδικαστικής ανάλυσης, στις 4 Φεβρουαρίου, η οποία επιβεβαίωσε ότι ένας σκελετός που αποκαλύφθηκε κάτω από ένα πάρκινγκ, στα αγγλικά Midlands, στην πόλη Λέιτσεστερ, ήταν του βασιλιά Ριχάρδου Γ’ από τον 15ο αιώνα, ενθουσίασε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, γράφει ο καθηγητής του Χάρβαρντ Stephen Greenblatt. Μάλλον όμως επειδή η ιστορική προσωπικότητα έχει συνδεθεί με τον Σαίξπηρ.

Εκατόν σαράντα δημοσιογράφοι και τηλεοπτικά συνεργεία από επτά χώρες συνωστίστηκαν σε συνέντευξη Τύπου στο Πανεπιστήμιο του Λέιτσεστερ και θαύμασαν τα οστά που παρουσιάστηκαν

διακοσμημένα πάνω σε μαύρο βελούδο που είχε στρωθεί σε τέσσερα ενωμένα τραπέζια της βιβλιοθήκης. Τα βρετανικά blogs, τηλεοράσεις και εφημερίδες κάλυψαν λεπτό προς λεπτό την εκδήλωση, σε συνδυασμό με μαρτυρίες αρχαιολόγων, ιστορικών, εμπειρογνωμόνων στη χρονολόγηση άνθρακα και την ανάλυση μιτοχονδριακού DNA και ενθουσιασμένων μελών της Κοινότητας Ριχάρδου του Γ’. Η Κοινότητα, που ιδρύθηκε το 1924, ως Fellowship of the White Boar (από τον Λευκό Κάπρο που ήταν ο εραλδικός θυρεός του Ριχάρδου), είναι αφοσιωμένη στο να καθαρίσει την αμαυρωμένη εικόνα του τελευταίου βασιλιά του Οίκου της Υόρκης, ο οποίος βασίλεψε από το 1483 μέχρι τον θάνατό του, δύο χρόνια αργότερα, στη μάχη του Bosworth Field.

Η μάχη έληξε τον Πόλεμο των Ρόδων και εισήγαγε τον πρώτο βασιλιά της δυναστείας των Τυδώρ, Ερρίκο Ζ’. Ο νέος βασιλιάς, ο οποίος είχε μια γραμμική αξίωση για το θρόνο, πολύ ασθενέστερη από αυτή του ανθρώπου που μόλις είχε δολοφονήσει, έκανε αυτό που κάνουν πάντα οι ηγεμόνες σε τέτοιες περιπτώσεις: ενθάρρυνε τους συμμάχους του, όπως τον Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρυ και του Λόρδου Καγκελάριου Τζον Μόρτον, να σπιλώσουν τη φήμη του ηττημένου άνδρα. Ο Ερρίκος είχε μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή βερσιόν του τι ήθελε στην «Ιστορία του Βασιλιά Ριχάρδου Γ’», που γράφτηκε από έναν φιλόδοξο νεαρό άνδρα ο οποίος είχε υπηρετήσει ως μαθητευόμενος ιππότης στο σπίτι του Μόρτον. «Η ιστορία» συνυφαίνει κάθε σκοτεινή φήμη για τη σύντομη ζωή του Ριχάρδου (πέθανε στα 32 του) σε μια λαμπρή αφήγηση, η οποία σκιαγραφεί το πορτρέτο ενός τολμηρού, ταλαντούχου και μόνιμα κακού ανθρώπου, του οποίου το κακό σημάδευε όλο το σώμα του: «Ήταν μικρού αναστήματος […] με τον αριστερό ώμο του ψηλότερο από τον δεξιό […] Ακόμα και η γέννησή του ήταν δύσκολη», και, σύμφωνα με μαρτυρίες, γεννήθηκε με δόντια. Σε κάθε περίπτωση, ήταν, όπως μας λένε, ένα ιδιαίτερα δυσάρεστο έργο.

Ο συγγραφέας αυτής της έξοχης δουλειάς, για την ιστορία του Ριχάρδου Γ’, ήταν ο Τόμας Μορ, ο οποίος θα έγραφε την «Ουτοπία» και θα αποκεφαλιζόταν από τον δεύτερο μονάρχη των Τυδώρ, Ερρίκο Η’. Η «Η ιστορία του Ριχάρδου Γ» εντάχθηκε στα σημαντικότερα χρονικά του 19ου αιώνα και έτσι, στην ουσία, έγινε ο εξουσιοδοτημένος εκπρόσωπος του ηττημένου της μάχης του Bosworth Field. Στο τέλος αυτής της μάχης, το πτώμα του ηττημένου ηγεμόνα –του τελευταίου άγγλου βασιλιά που πέθανε στη μάχη- δεν κηδεύτηκε με βασιλικές τιμές, αλλά του αφαιρέθηκε η πανοπλία, το έδεσαν σε ένα άλογο και το έσυραν εξευτελιστικά πίσω στο Λέιτσεστερ για έναν ταπεινό, εξευτελιστικό ενταφιασμό. Η διαδικασία της δυσφήμισης είχε αρχίσει.

Τώρα, ως αποτέλεσμα ενός εμπνευσμένου αρχαιολογικού –αστυνομικού έργου, τα οστά ήρθαν απροσδόκητα στην επιφάνεια κάτω από το πάρκινγκ. Γιατί η επανεμφάνισή τους θα πρέπει να ενθουσιάσει τα μέλη της Κοινότητας του Ριχάρδου Γ’, που βοήθησε να χρηματοδοτήσουν το έργο, δεν είναι σαφές. Η βάση του κρανίου τσακίστηκε από ένα βίαιο χτύπημα, πιθανώς από ένα δόρυ με πελέκι, ένα ιδιαίτερα φρικιαστικό όπλο που χρησιμοποιούσαν οι στρατιώτες το μεσαίωνα. Έτσι, προφανώς ο βασιλιάς σκοτώθηκε από πίσω και τα οστά του φέρουν σημάδια των λεγόμενων «τραυματισμών ταπείνωσης» -δηλαδή, μαχαιριές στους γλουτούς και αλλού, που πρέπει να έγιναν στο πτώμα από το λαό, σε έναν παροξυσμό απέχθειας.

Αλλά το πιο ενδιαφέρον κομμάτι των στοιχείων είναι η σπονδυλική στήλη, η οποία είχε μια αλλόκοτη καμπύλη σε ένα άθλιο Σ. Η ανακάλυψη επιβεβαιώνει τις μαρτυρίες του Μορ και εξηγεί το ενδιαφέρον του παγκόσμιου τύπου. Η μορφή αυτή δεν ήταν ο Ριχάρδος της ιστορίας, αλλά μάλλον, ο φανταστικός κακός που έπλασε ο Σαίξπηρ από το έργο του Μορ και έβγαλε στη σκηνή γύρω στο 1592.

Ο Ριχάρδος του Σαίξπηρ, αυτή η «φουσκωμένη αράχνη, ο βδελυρός καμπούρης φρύνος», ήταν αποκρουστικός από τότε που γεννήθηκε. Η μητέρα του, η δούκισσα του Γιορκ, θυμάται τις πρώτες στιγμές της άθλιας ζωής του κακού γιου της –«Ένα τραγικό βάρος ήταν για μένα η γέννησή σου». Ο Σαίξπηρ αναφέρει ακόμα και την ιστορία για τα δόντια. «Λένε ότι ο θείος μου μεγάλωσε τόσο γρήγορα», λέει ο μικρός Δούκας της Υόρκης (τον οποίον ο Ριχάρδος σχεδίαζε να δολοφονήσει μαζί με τον ξάδελφό του), «που μπορούσε να ροκανίσει μια κρούστα απ’ όταν ήταν δύο ωρών».

Αν ο Σαίξπηρ, όπως και ο Μορ, εκφράζει κάποιο σκεπτικισμό για το οδοντιατρικό θαύμα, ο Ριχάρδος του είναι στο δρόμο της αχρειότητας: είναι πονηρός, ύπουλος, αδίστακτος, φαύλος δολοφόνος. Και ο θεατρικός συγγραφέας κάνει κάτι που ο Μορ δεν κάνει, κάτι που συνδέει την παράξενη σπονδυλική του στήλη άμεσα με τον εγκληματικό βίο του. Στην «Ιστορία» του Μορ, η σωματική δυσμορφία του Ριχάρδου είναι ένα παράξενο σημάδι της κακίας του, ένα είδος υπερφυσικού προμηνύματος ή εμβλήματος. Στον Σαίξπηρ, είναι η βασική αιτία της ψυχοπαθολογίας του. Δεν υπάρχει τίποτα μηχανικό σε αυτή την κατάσταση, σίγουρα καμία ένδειξη ότι όλοι οι άνθρωποι με στραβή σπονδυλική στήλη γίνονται πονηροί δολοφόνοι. Αλλά ο Σαίξπηρ υπονοεί ότι ένα παιδί που αντιπαθεί η μητέρα του και χλευάζουν οι συνομήλικοί του και αναγκάστηκε να θεωρεί τον εαυτό του τέρας, θα αναπτύξει ορισμένες αντισταθμιστικές ψυχολογικές στρατηγικές, κάποιες από αυτές καταστροφικές αλλά και αυτοκαταστροφικές.

Ο Σαίξπηρ είχε ήδη καταλήξει σε αυτή την ιδέα σε ένα προσχέδιο του χαρακτήρα, στο πρώιμο ιστορικό του έργο «Ερρίκος Ε’». Όπως δηλώνει ο Ριχάρδος, η φύση του φέρθηκε σκληρά. Έτσι, θα αποκηρύξει κάθε ελπίδα για σεξουαλική επιτυχία. Ο Ριχάρδος δηλώνει ότι δεν θα προσπαθήσει να είναι εραστής, αλλά θα επιδιώξει την εξουσία με κάθε τίμημα.
Το παράξενο και περίεργο πράγμα στον «Ριχάρδο Γ’» είναι ότι ο καμπούρης, στην πραγματικότητα, αποδεικνύεται ένας αλλόκοτα πετυχημένος μνηστήρας. Σαγηνεύει την λέιντι Ανι, αφού έχει σκοτώσει τον σύζυγο και τον πεθερό της, και ακόμα πιο σημαντικό, ίσως, σαγηνεύει με την επιδεικτική κακία του και το διεστραμμένο χιούμορ του το κοινό, για περισσότερους από τέσσερις αιώνες. Αυτή η αποπλάνηση εξηγεί τον ενθουσιασμό από την αποκάλυψη του σκελετού και αυτός ο σκελετός, με τη σειρά του, επιβεβαιώνει τη διαίσθηση του Σαίξπηρ ότι υπάρχει μια σχέση μεταξύ του σχήματος της σπονδυλικής στήλης και του σχήματος μιας ζωής.

newyorker