To Ηνωμένο Βασίλειο απομακρύνεται από την Ευρώπη

Την ομιλία του για την Ευρωπαϊκή Ένωση εκφώνησε σήμερα ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον. Η στάση του δείχνει μια πρωτοφανή πολιτική αποχώρηση: την επαναδιαπραγμάτευση του ρόλου του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Λονδίνο έχει διαπραγματευτεί ορισμένες εξαιρέσεις από τις πολιτικές της ΕΕ και στο παρελθόν, καταφέρνοντας να κερδίσει κάποιες. Αυτή τη φορά όμως προσπαθεί να μειώσει τη δέσμευσή του με την Ένωση συνολικά, σχολιάζει ο αναλυτής Adriano Bosoni.

Ο Κάμερον δεσμεύτηκε να διεξάγει δημοψήφισμα

ως το 2017 για το ρόλο του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρώπη. Έχει δηλώσει επίσης ότι θα διεκδικήσει εκ νέου εξουσίες που παραδόθηκαν από το Λονδίνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εκφράζει παρόμοιες ανησυχίες από όλη την ήπειρο, τέτοιες δηλώσεις είναι ανάθεμα για το ευρωπαϊκό σχέδιο και κάνοντάς τες ο Κάμερον θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα προηγούμενο που θα υπονομεύσει περαιτέρω την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Συμβιβασμός Κάμερον

Η στρατηγική του Κάμερον είναι μια αντίδραση εν μέρει στη βρετανική εσωτερική πολιτική. Υπάρχει μια φατρία εντός του κυβερνώντος Συντηρητικού Κόμματος που πιστεύει πως θα πρέπει να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση εντελώς. Ήταν αυτή η φατρία που πίεσε τον Κάμερον να προκηρύξει δημοψήφισμα για τη συμμετοχή της Βρετανία στην ΕΕ. Κάποια μέλη του κόμματος φοβούνται επίσης ότι το Κόμμα για την Ανεξαρτησία του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP), το παραδοσιακά ευρωσκεπτικιστικό κόμμα της χώρας, κερδίζει έδαφος.
Οι φόβοι μπορεί να είναι βάσιμοι. Σύμφωνα με διάφορες δημοσκοπήσεις, περίπου 8-14% στη χώρα υποστηρίζει το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, παρά το γεγονός ότι έλαβε μόνο 3,1% στις εκλογές του 2010. Αυτά τα επίπεδα υποστήριξης καθιστούν το κόμμα σοβαρό διεκδικητή, μαζί με τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες, του τρίτου μεγαλύτερου κόμματος του Ηνωμένου Βασιλείου (μετά το Εργατικό Κόμμα και το Συντηρητικό Κόμμα). Μερικές δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το UKIP είναι ήδη το τρίτο πιο δημοφιλές κόμμα.
Η αυξανόμενη δημοτικότητά του μπορεί να αποδοθεί και σε άλλους παράγοντες. Πέρα από την αντι-ευρωπαϊκή ρητορική, το UKIP κερδίζει δύναμη ως μια φωνή κατά του κατεστημένου της χώρας, που υποστηρίζεται από όσους έχουν απογοητευτεί από τα μεγάλα κόμματα. Παρόμοιες καταστάσεις αναπτύσσονται και αλλού στην Ευρώπη, όπου η συνεχιζόμενη κρίση αποδυνάμωσε την παραδοσιακή πολιτική ελίτ.

Οι προτάσεις για το ρόλο του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν προκαλέσει επίσης τριβές με τον μικρότερο συνεργάτη του συνασπισμού των Συντηρητικών, τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες. Ο αρχηγός του κόμματος και αναπληρωτής πρωθυπουργός Νικ Κλεγκ έχει επανειλημμένα επικρίνει την προτροπή των Συντηρητικών για δημοψήφισμα, υποστηρίζοντας ότι η πρόταση δημιουργεί αβεβαιότητα στη χώρα και κατ ‘επέκταση απειλεί την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Αρκετοί από τους κορυφαίους επιχειρηματίες της χώρας μοιράζονται αυτήν την πεποίθηση. Στις 9 Ιανουαρίου, ο ιδρυτής της Virgin Ρίτσαρντ Μπράνσον, ο επικεφαλής του Χρηματιστηρίου του Λονδίνου Κρις Γκίμπσον -Σμιθ και άλλα οκτώ κορυφαία στελέχη επιχειρήσεων, δημοσίευσαν επιστολή στους Financial Times επικρίνοντας το σχέδιο του Κάμερον να επαναδιαπραγματευθεί τους όρους της ΕΕ για ένταξη. Οι Βρετανοί πολίτες επίσης διαφωνούν με το θέμα. Σε γενικές γραμμές, οι δημοσκοπήσεις έχουν δείξει ότι μια μικρή πλειοψηφία είναι υπέρ της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιδιαίτερα οι ψηφοφόροι του Συντηρητικού Κόμματος υποστηρίζουν την αποχώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δεδομένης της ευαισθησίας του ζητήματος, ο Κάμερον επιδίωξε να ικανοποιεί τους πάντες. Είπε ότι θα κάνει δημοψήφισμα, αλλά ότι θα περιορίσει τη θέση του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και όχι τη βρετανική ένταξη. Παρά την κριτική του για την Ένωση, ο Κάμερον είπε ότι δεν θέλει να εγκαταλείψουν οριστικά την ΕΕ. Μάλλον, θέλει τον επαναπατρισμό όσο το δυνατόν περισσότερων εξουσιών από τις Βρυξέλλες. Ο Κάμερον πιστεύει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολουθεί να χρειάζεται να έχει άμεση πρόσβαση στην κοινή αγορά, αλλά το Λονδίνο θα πρέπει να επανακτήσει τις εξουσίες του όσον αφορά θέματα όπως η νομοθεσία για την απασχόληση και οι κοινωνικές και δικαστικές υποθέσεις. Το πιο σημαντικό, το δημοψήφισμα θα διεξαχθεί μετά τις γενικές εκλογές του 2015.
Το κόστος συμμετοχής του Λονδίνου

Το Λονδίνο πιστεύει επίσης ότι η Βρετανία έχει παραδώσει μεγάλο μέρος της εθνικής κυριαρχίας της στα υπερεθνικά όργανα της ΕΕ. Το Ηνωμένο Βασίλειο συνεισφέρει καθαρά στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο Λονδίνο αισθάνεται ότι το κόστος υπερβαίνει τα οφέλη από την ιδιότητα του μέλους. Η Κοινή Γεωργική Πολιτική, η οποία επιδοτεί γεωργικούς τομείς στην ηπειρωτική Ευρώπη, δεν ωφελεί πραγματικά το Ηνωμένο Βασίλειο και η Κοινή Αλιευτική Πολιτική έχει αναγκάσει το Ηνωμένο Βασίλειο να μοιράζεται τα νερά του με άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.
Ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ένας ισχυρός υπερασπιστής της ενιαίας αγοράς. Περίπου το ήμισυ των εξαγωγών καταλήγουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και το ήμισυ των εισαγωγών προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο πιο σημαντικός ενιαίος προορισμός του Ηνωμένου Βασιλείου για εξαγωγές, τέσσερις από τους πέντε κορυφαίους προορισμούς των εξαγωγών του είναι χώρες της ευρωζώνης: Γερμανία, Κάτω Χώρες, Γαλλία και Ιρλανδία. Η Γερμανία επίσης είναι η πηγή των περίπου 12,6% των βρετανικών εισαγωγών.
Κάποιοι επικριτές προτείνουν το Ηνωμένο Βασίλειο να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά να παραμείνει μέρος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, μια εμπορική συμφωνία που δεν περιλαμβάνει μέλη της ΕΕ, όπως η Ισλανδία και η Νορβηγία. Ωστόσο, η χώρα θα πρέπει να εξακολουθεί να συνεισφέρει οικονομικά στην ηπειρωτική Ευρώπη και να προσαρμόσει τους νόμους της σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές, αλλά δεν θα έχει δικαίωμα ψήφου σε αποφάσεις της ΕΕ. Σύμφωνα με τον Κάμερον, το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να είναι μέρος της κοινής αγοράς και να έχει λόγο στη χάραξη πολιτικής.

Παρά τη μακρόχρονη συμμαχία με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ουσιαστικά μια ευρωπαϊκή δύναμη και δεν μπορεί να αντέξει τον αποκλεισμό από τις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Στην ιστορία, η κύρια ανησυχία του Λονδίνου ήταν η εμφάνιση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής δύναμης που θα μπορούσε να απειλήσει τα βρετανικά νησιά πολιτικά, οικονομικά ή στρατιωτικά. Η διατήρηση της ισορροπίας δυνάμεων στην ήπειρο – ειδικά όταν το Λονδίνο έχει κάποιο βαθμό επιρροής – αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα για το Ηνωμένο Βασίλειο.

Το στρατηγικό δίλημμα του Ηνωμένου Βασιλείου

Η ώθηση του Ηνωμένου Βασιλείου να επαναδιαπραγματευθεί το καθεστώς του στην Ευρωπαϊκή Ένωση απειλεί το ευρωπαϊκό σχέδιο. Στο παρελθόν, το μπλοκ παραχώρησε ειδικά δικαιώματα στους Βρετανούς, όπως το να κρατήσουν τη στερλίνα, στις διαπραγματεύσεις της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Οι παραχωρήσεις αυτές ενέπνευσε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ να ζητήσουν ανάλογη μεταχείριση – κυρίως η Δανία, η οποία επίσης κατάφερε να αποχωρήσει από το ευρώ.
Ωστόσο, αυτή είναι η πρώτη φορά που το Λονδίνο ζητά ανοιχτά την επιστροφή σε μια προηγούμενη πρακτική, στο πλαίσιο της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σε καμία άλλη περίπτωση κάποια χώρα δεν προσπάθησε να διαχωρίσει τη θέση της από την ένωση με αυτόν τον τρόπο. Η απόφαση όχι μόνο αμφισβητεί την γαλλο-γερμανική άποψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά κάνει την εύρεση μιας συμβιβαστικής λύσης ανάμεσα σε Γαλλία, Γερμανίας και Βρετανία, εξαιρετικά δύσκολη και ριψοκίνδυνη.

Το πιο σημαντικό είναι ότι ο Κάμερον δεν διαμορφώνει τις προτάσεις του με όρους εθνικής κυριαρχίας αλλά με όρους κοινωνικής ευημερίας. Με αυτό τον τρόπο, ο ίδιος αναγνωρίζει τις κοινωνικές επιπτώσεις της ευρωπαϊκής κρίσης. Ο Κάμερον είπε ακόμα και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει περισσότερο κακό στους πολίτες της, παρά τους βοηθάει. Αυτή η ρητορική θα μπορούσε να γίνει πολύ ελκυστική στην Ευρώπη, όπου οι άνθρωποι, από τη Γερμανία ως τη Φινλανδία, πιστεύουν ότι τα χρήματα των φορολογουμένων χρησιμοποιούνται για να ξεμπλέξουν οι αναποτελεσματικές περιφερειακές χώρες. Και πολλοί Έλληνες, Ισπανοί και Πορτογάλοι θα μπορούσαν πιθανότατα να συμφωνήσουν με την έννοια ότι η λιτότητα επιδεινώνει την ποιότητα ζωής τους. Η ρητορική του Κάμερον δείχνει ότι τοποθετεί το Ηνωμένο Βασίλειο επικεφαλής ενός αντιλόγου στην άποψη της Γερμανίας για την κρίση.
Αυτή η στρατηγική εμπεριέχει κινδύνους για το Ηνωμένο Βασίλειο. Τα τελευταία χρόνια, το δικαίωμα βέτο της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μειωθεί σημαντικά. Με κάθε μεταρρύθμιση των ευρωπαϊκών συνθηκών, οι ομόφωνες αποφάσεις αντικαταστάθηκαν από την ειδική πλειοψηφία. Ακόμη και όταν απαιτείται ομοφωνία, το Βερολίνο και το Παρίσι έχουν καταφέρει να παρακάμψουν το Λονδίνο. Για παράδειγμα, ο Κάμερον αρνήθηκε να υπογράψει τη συνθήκη για τη δημοσιονομική σταθερότητα το 2011, αλλά η Γερμανία και η Γαλλία αποφάσισαν να την προχωρήσουν, παρότι μόνο 25 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ την αποδέχτηκαν.
Επιπλέον, ο «μηχανισμός ενισχυμένης συνεργασίας», το σύστημα με το οποίο τα μέλη της ΕΕ μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις χωρίς τη συμμετοχή των άλλων μελών, χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για να προωθήσει ευρωπαϊκά έργα. Επί του παρόντος, ο Φόρος Χρηματοπιστωτικών Συναλλαγών της ΕΕ είναι υπό διαπραγμάτευση, υπό αυτή τη μορφή. Τον τελευταίο καιρό, το Λονδίνο έχει καταφέρει να επιτύχει μόνο κάποιες εξαιρέσεις, χωρίς πραγματική εξουσία να εμποδίσει αποφάσεις.
Εν τω μεταξύ, η συνεχιζόμενη κρίση ανάγκασε την Ευρωπαϊκή Ένωση να δώσει προτεραιότητα στα 17 μέλη της ευρωζώνης έναντι του υπόλοιπου μπλοκ. Αυτό έχει δημιουργήσει μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων, όπου ο πυρήνας των μελών της ΕΕ ενσωματώνεται ακόμη περισσότερο, ενώ οι άλλοι κατά κάποιο τρόπο έχουν παραμεληθεί. Το Λονδίνο θα μπορούσε να δοκιμάσει να γίνει ο ηγέτης των εκτός ευρωζώνης χωρών, αλλά αυτές οι χώρες συχνά είναι ανταγωνιστικές, όπως αποδεικνύεται από τις πρόσφατες διαπραγματεύσεις για τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτές τις διαπραγματεύσεις, το Ηνωμένο Βασίλειο πίεζε για μείωση του προϋπολογισμού της ΕΕ, ενώ χώρες όπως η Πολωνία και η Ρουμανία ενδιαφέρονται για τη διατήρηση των υψηλών γεωργικών επιδοτήσεων και την ισχυρή αναπτυξιακή βοήθεια.

Το δίλημμα γίνεται καλύτερα κατανοητό στο πλαίσιο της μεγάλης στρατηγικής του Ηνωμένου Βασιλείου. Η μη απαραίτητη πολιτική απομόνωση στην ηπειρωτική Ευρώπη είναι μια πραγματική απειλή για το Λονδίνο. Όσο περισσότερο η Ευρωπαϊκή Ένωση εστιάζει στην ευρωζώνη, τόσο μικρότερη επιρροή έχει το Ηνωμένο Βασίλειο. Η ευρωζώνη που εκτείνεται σήμερα από τη Φινλανδία ως την Πορτογαλία, δημιουργεί ένα είδος ενότητας που το Λονδίνο φοβάται.
Για τους Βρετανούς, αυτή η απειλή μπορεί να μετριαστεί με διάφορους τρόπους, ο σημαντικότερος εκ των οποίων είναι μια συμμαχία με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όσο το Λονδίνο είναι ο κύριος στρατιωτικός σύμμαχος και ένας σημαντικός οικονομικός εταίρος της μοναδικής υπερδύναμης του κόσμου, η ηπειρωτική Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να αγνοήσει το Ηνωμένο Βασίλειο. Επιπλέον, το Λονδίνο αντιπροσωπεύει μια βιώσιμη εναλλακτική λύση στη γερμανική ηγεσία της Ευρώπης, ειδικά όταν η Γαλλία είναι αδύναμη και επικεντρωμένη στα δικά της εσωτερικά προβλήματα. Και ακόμη και αν το Ηνωμένο Βασίλειο επιλέξει να απομακρυνθεί από την ηπειρωτική Ευρώπη, η πολιτική και οικονομική επιρροή του θα συνεχίσει να γίνεται αισθητή στην Ήπειρο.
Η μεγάλη στρατηγική του Ηνωμένου Βασιλείου χαρακτηρίζεται εδώ και χρόνια από τις ισορροπίες ανάμεσα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Επί του παρόντος, το Λονδίνο δεν επαναπροσδιορίζει τόσο την στρατηγική του, καθώς μετατοπίζει το βάρος του από την Ευρώπη, χωρίς όμως να εγκαταλείπει εντελώς την Ήπειρο.

stratfor