Πότε η δικαιοσύνη θα γίνει ανεξάρτητη

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επανειλημμένα καταγράψει στις ετήσιες Εκθέσεις της για τη Δικαιοσύνη την πλειοψηφική πεποίθηση που επικρατεί στους πολίτες της χώρας μας περί ύπαρξης παρεμβάσεων στο χώρο της Δικαιοσύνης από την εκάστοτε κυβέρνηση αλλά και από ευρύτερα κέντρα πολιτικής και οικονομικής εξουσίας.

Τούτο το γεγονός εντάσσεται προφανώς σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο δυσπιστίας του μέσου πολίτη για την αξιοπιστία κρατικών θεσμών, μεταξύ άλλων της Βουλής, δημοσίων υπηρεσιών αλλά και πολιτικών κομμάτων. Τούτο δε, παρά το αδιαμφισβήτητο

Η αρχή της διάκρισης των κρατικών λειτουργιών συνιστά θεμελιώδη συνταγματική αρχή αλλά και βασικό κεκτημένο όλων των Ευρωπαϊκών Συνταγμάτων. Κομβική παράμετρος αυτής της αρχής είναι η διασφάλιση της πλήρους ανεξαρτησίας της δικαστικής από την πολιτική εξουσία. Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης δεν αποτελεί απλώς μια εγγύηση δικαιοκρατική, αλλά και ένα αίτημα της ίδιας της δημοκρατικής αρχής, διότι διασφαλίζει το σεβασμό της λαϊκής κυριαρχίας. Η ανεξάρτητη δικαστική λειτουργία οφείλει να δρα ως θεσμικό αντίβαρο έναντι του πρωθυπουργοκεντρικού κυβερνητικού μοντέλου και της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας όταν διακυβεύονται θεμελιακές δικαιοκρατικές αρχές, κατοχυρωμένες, εκτός των άλλων, στην καταστατική διάταξη του δικαίου της Ε.Ε.(άρθρο 2 της Συνθήκης Ε.Ε.).

Στη χώρα μας, το συνταγματικό πλαίσιο (παρ. 5 του άρθρου 90 του Συντάγματος) επιφυλάσσει στο Υπουργικό Συμβούλιο ευρεία διακριτική ευχέρεια ως προς το ζήτημα της επιλογής των Προέδρων και Αντιπροέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων καθώς και του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Επιπλέον πρόσφατα με το άρθ. 27 του ν. 5123/2024 εισήχθη ρύθμιση που προβλέπει τη διατύπωση γνώμης για την επιλογή των Προέδρων και των Αντιπροέδρων του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, καθώς και του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου από τις Ολομέλειες των Ανωτάτων Δικαστηρίων, κατόπιν σχετικής μυστικής ψηφοφορίας μεταξύ των μελών τους. Η εν λόγω κατ’ αρχήν θετική νομοθετική παρέμβαση έλαβε χώρα μετά τις επαναλαμβανόμενες σχετικές κριτικές επισημάνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Εκθέσεις της για την κατάσταση του κράτους δικαίου στη χώρα μας. Εντούτοις, και υπό το νέο αυτό νομοθετικό πλαίσιο, η τελική απόφαση για τις σχετικές επιλογές θα λαμβάνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο θα μπορεί εν τέλει να επιλέξει και άλλα πρόσωπα, πέρα από αυτά που έχουν προταθεί.

Αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Εξακολουθούμε να είμαστε η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που η Δικαιοσύνη μας εξαρτάται από ένα Υπουργικό Συμβούλιο. Η ριζική αλλαγή πλέον που πρέπει να επιτευχθεί είναι η πλήρης αποδέσμευση της Δικαιοσύνης από το εκάστοτε Υπουργικό Συμβούλιο. Στην επόμενη αναθεώρηση θα πρέπει να καταργηθεί ο διορισμός της ηγεσίας των ανώτατων Δικαστηρίων της Χώρας από αυτό και θα πρέπει οι ίδιοι οι Δικαστές να επιλέγουν και να εκλέγουν (με δική τους εσωτερική εκλογική διαδικασία) τους εκάστοτε Προέδρους και Αντιπροέδρους τους.

Σημαντική όμως για την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης είναι και η πλήρης λειτουργία του αυτοδιοίκητου των Δικαστηρίων. Είμαστε σίγουροι ότι λειτουργεί σωστά; Η αιτιολογική έκθεση του σχεδίου Νόμου περιλάμβανε πολύ συγκεκριμένες βελτιωτικές προτάσεις, που αποτελούσαν ταυτόχρονα και ασφαλιστικές δικλείδες του θεσμού του αυτοδιοίκητου. Αυτές έχουν τεθεί σε άμεση εφαρμογή;

Αλέξανδρος Κασσανδρινός

Δικηγόρος