Από την αποδόμηση στην αναγέννηση: Η συλλογικότητα ως απάντηση στην κρίση εμπιστοσύνης

“Υπάρχει κάτι βαθιά ανθρώπινο στην απόφαση να δουλέψεις μαζί με άλλους για έναν κοινό σκοπό. Να μοιραστείς, να συνδιοικήσεις, να δημιουργήσεις. Αυτός είναι ο πυρήνας του συνεταιριστικού κινήματος, μια ιδέα που γεννήθηκε από ανθρώπους της καθημερινότητας, όταν κατάλαβαν ότι μόνο ενωμένοι μπορούν να σταθούν όρθιοι απέναντι στις προκλήσεις του σήμερα.

Γράφει ο Λάμπρος Φώτος, Διευθύνων Σύμβουλος Terra Cert Α.Ε. – Γεωπόνος, ΓΠΑ και Υποψήφιος Διδάκτορας στην Κτηνιατρική Σχολή του

Το συνεταιριστικό μοντέλο δεν ήρθε από τους «πάνω». Δεν το εφηύραν οι ειδικοί ή οι τεχνοκράτες. Ήρθε από ανάγκη: από εργάτες, αγρότες, γείτονες, μικρούς παραγωγούς που ήθελαν να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Να έχουν φωνή, λόγο, μερίδιο, όχι απλώς στην αγορά, αλλά στην ίδια τους την ύπαρξη ως πολίτες.

Στην Ελλάδα, λοιπόν, το συνεταιριστικό πνεύμα έκανε τα πρώτα του βήματα στις αρχές του 20ού αιώνα, κυρίως στον αγροτικό χώρο, όταν οι παραγωγοί οργανώνονταν για να προστατεύσουν τη σοδειά και το εισόδημά τους. Οι δεκαετίες πέρασαν, οι νόμοι άλλαξαν, οι ανάγκες διαφοροποιήθηκαν. Ωστόσο, η ουσία έμεινε ίδια: πώς μπορούμε να πετύχουμε περισσότερα όταν δουλεύουμε μαζί;

Βέβαια, δεν είναι όλα ρόδινα. Υπήρξαν λάθη, και μάλιστα μεγάλα. Συνεταιρισμοί που αντί να υπηρετούν τα μέλη τους, έγιναν όχημα για κομματικά, πελατειακά ή και προσωπικά συμφέροντα. Διοικήσεις χωρίς λογοδοσία, αδιαφανείς πρακτικές, κακοδιαχείριση πόρων. Όλα αυτά υπονόμευσαν την εμπιστοσύνη των πολιτών και τραυμάτισαν βαθιά την ιδέα της συλλογικότητας.

Όμως τα τελευταία χρόνια, κάτι αλλάζει. Όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι, επιστήμονες, αγρότες, παραγωγοί, επαγγελματίες, ξαναπιάνουν το νήμα της συλλογικής προσπάθειας. Συγκροτούν νέους συνεταιρισμούς, αστικούς, αγροτικούς, κοινωνικούς, ενεργειακούς. Δεν το κάνουν από ρομαντισμό. Το κάνουν γιατί βλέπουν ότι η ατομική πορεία δεν φτάνει μακριά.

Αυτό που ζητούν είναι απλό και βαθιά δίκαιο: λογοδοσία της εξουσίας, όχι μόνο μέσα στον συνεταιρισμό, αλλά και γύρω του. Ο σύγχρονος συνεταιρισμός μπορεί και πρέπει να λειτουργεί ως θεσμικό εργαλείο ελέγχου της εξουσίας, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο. Όχι για να την αντιμάχεται στείρα, αλλά για να τη συμπληρώνει με δημοκρατική συμμετοχή, κοινωνικό έλεγχο και διαφάνεια.

Η λογοδοσία δεν είναι θεωρία. Είναι, για παράδειγμα, να δημοσιεύονται ετησίως οι οικονομικές καταστάσεις και οι αποφάσεις της διοίκησης, να υπάρχουν ενεργές ελεγκτικές επιτροπές, να εναλλάσσονται τα μέλη του Δ.Σ. και να δίνονται εξηγήσεις στα μέλη για τις επιλογές του συνεταιρισμού σε δημόσιες συνελεύσεις.

Το ίδιο ισχύει και για την αξιοκρατία. Ο συνεταιρισμός δεν είναι χώρος εξυπηρέτησης ημετέρων. Είναι χώρος ευθύνης. Σημαίνει, για παράδειγμα, να προσλαμβάνεται γεωπόνος ή λογιστής με βάση τα προσόντα του και όχι με κομματικά ή συγγενικά κριτήρια. Να συμμετέχουν νέοι με φρέσκες ιδέες, να εκπαιδεύονται τα μέλη με ίσους όρους, να αναδεικνύονται άξιοι άνθρωποι στη διοίκηση.

Και φυσικά, ποιότητα. Όχι μόνο στο προϊόν, αλλά και στις σχέσεις, στη λειτουργία, στον τρόπο με τον οποίο ο συνεταιρισμός γίνεται παράδειγμα. Ποιότητα είναι να προσφέρεις ελαιόλαδο εξαιρετικής ποιότητας με διαφάνεια στην ιχνηλασιμότητα. Ποιότητα είναι και να σέβεσαι τον καταναλωτή, να βελτιώνεις τις υποδομές, να επενδύεις στην υγιεινή, στην καινοτομία, στην επαγγελματική αξιοπιστία.

Τήρηση διαδικασιών, τέλος. Χωρίς αυτή, καμία συλλογικότητα δεν επιβιώνει. Όταν τηρούνται πρακτικά, καταστατικά, κανόνες διαβούλευσης, όταν όλα γίνονται με διαφάνεια και συμμετοχή, τότε η συλλογικότητα αποκτά υπόσταση και διάρκεια.

Είναι επίσης κρίσιμο να θυμόμαστε κάτι θεμελιώδες: ο ρόλος του συνεταιρισμού είναι πρωτίστως, και αναντίρρητα, τοπικός. Ο συνεταιρισμός δεν πρέπει να λειτουργεί απομονωμένα ή εσωστρεφώς, αλλά να αναπνέει μέσα από τη σχέση του με την τοπική κοινωνία. Να συνεργάζεται με σχολεία, τοπικούς φορείς, μικρές επιχειρήσεις, κοινωνικές οργανώσεις. Να δρα όχι ως νησίδα, αλλά ως μέλος ενός ευρύτερου οικοσυστήματος για το κοινό καλό. Η τοπική ενσωμάτωση δεν είναι απλώς επιθυμητή, είναι όρος ύπαρξης. Εκεί βρίσκει το νόημά του ο συνεταιρισμός: στο χωριό, στη γειτονιά, στην κοινότητα που τον γέννησε.

Το συνεταιριστικό μοντέλο δεν είναι τέλειο. Είναι όμως ανθρώπινο. Είναι ατελές, αλλά έχει μέσα του την πιο δυνατή μορφή ελπίδας: ότι οι άνθρωποι, όταν συνεργάζονται, μπορούν να χτίσουν κάτι καλύτερο.

Και αυτή η ελπίδα είναι πολύτιμη, ειδικά τώρα, που η κοινωνία ψάχνει τρόπους να σταθεί ξανά στα πόδια της, με αλήθεια, δικαιοσύνη και συμμετοχή.

Το κράτος, αν θέλει να στηρίξει αυτή την προσπάθεια, δεν πρέπει να παρεμβαίνει, αλλά να προστατεύει. Να διασφαλίζει ότι υπάρχουν οι βάσεις για υγιή συλλογική δράση, όχι να κατευθύνει το αποτέλεσμά της. Οι άνθρωποι ξέρουν. Αρκεί να τους εμπιστευτούμε.

Ο συνεταιρισμός δεν είναι το παρελθόν. Είναι μια πρόταση για το μέλλον, πιο δίκαιο, πιο ανθρώπινο και πιο δικό μας”.