Συλλογικό έργο: «Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Ο Αγώνας του 1821 στην ελληνική και ξένη ποίηση»

Με ένα μνημειώδες, όσο και συλλεκτικό –λόγω της ξεχωριστής λογοτεχνικής, φιλολογικής και ιστορικής αξίας του– έργο, το Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος και η Τράπεζα Πειραιώς τίμησαν τη συμπλήρωση διακοσίων χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, ένα γεγονός που τόσο καταλυτικό υπήρξε, όχι μόνο σε εγχώριο, αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι εκδηλώσεις και τα αφιερώματα στη συγκεκριμένη επέτειο υπήρξαν πολλά και ποικίλα και έλαβαν χώρα σε διάφορους και διαφορετικούς μεταξύ τους τόπους και χρόνους, όλα, όμως, κατέδειξαν

τη βαθιά επιθυμία των διοργανωτών, επιθυμία στενά συνυφασμένη με ένα αίσθημα ευθύνης, να αναγνωρίσουν στην Επανάσταση το νόημα και την ουσία μιας ώριμης ή, καλύτερα, ωριμασμένης μέσα στις συνθήκες του νεοελληνικού Διαφωτισμού απόφασης και πράξης που αποτέλεσε μια φωτεινή στιγμή μέσα στη σύγχρονη ιστορία. Μέσα στο πλαίσιο αυτών των εκδηλώσεων, παρουσιάστηκαν αρκετά βιβλία που επιχείρησαν να αναδείξουν πτυχές της σημασίας του γεγονότος και να αποτελέσουν έτσι μια καλή ευκαιρία για τον αναγνώστη να εντρυφήσει και να εισχωρήσει βαθιά στο νόημα και τη σημασία της ιστορικής αυτής στιγμής, σε σχέση πάντα με τα συμφραζόμενα του παρόντος. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι και η ανθολογία ελληνικών και ξένων ποιημάτων που σχετίζονται ή αναφέρονται ή εκκινούν από την Ελληνική Επανάσταση και που αντλούν από αυτήν τη δημιουργική έμπνευση προκειμένου να την υμνήσουν, να την ερμηνεύσουν, να την αναβιώσουν και, εν τέλει, να προσδώσουν σε αυτή το νόημα και τον χαρακτήρα μιας πράξης «ποιητικής», μιας πράξης, δηλαδή, δημιουργικής, όχι μόνο στο επίπεδο που οδήγησε στη διαμόρφωση του νέου ελληνικού κράτους, αλλά και στο επίπεδο της καθαυτό καλλιτεχνικής δημιουργίας που περιλαμβάνει και εξακτινώνεται σε όλες τις τέχνες, από το θέατρο και τον κινηματογράφο μέχρι τη μουσική, τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Ο τίτλος που οι δύο ανθολόγοι, Θανάσης Γαλανάκης και Μάνος Κουμής, επέλεξαν να δώσουν στο βιβλίο, Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!, αντλημένος από τον Ύμνον εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού που αποτελεί, άλλωστε, και εθνικό ύμνο της Ελλάδας, μαρτυρεί την εξυμνητική διάθεση και τάση, καταδεικνύει, όμως, ταυτόχρονα την πρόθεσή τους να αναγνωρίσουν στην ελευθερία τη βασική αρχή και κατευθυντήρια ιδέα της Επανάστασης που, ως πανανθρώπινο ιδανικό, εμποτίζει και πρέπει να εμποτίζει τις ποικίλες εκφάνσεις της ζωής, είτε πρόκειται για τη ζωή ενός έθνους ή κράτους, είτε για τη ζωή του ίδιου του ανθρώπου. Το στοιχείο εκείνο, όμως, που, σε πρώτη επαφή με το βιβλίο, προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός ποιημάτων και ποιητών που τοποθέτησαν στην Ελληνική Επανάσταση την αφορμή και την αφόρμηση των λογοτεχνικών τους δημιουργιών. Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό ότι η σχετιζόμενη με την Επανάσταση ποιητική παραγωγή δεν φθίνει καθώς περνούν τα χρόνια και καθώς οι λογοτεχνικές γενιές διαδέχονται η μία την άλλη απομακρυνόμενες ολοένα από το γεγονός, αλλά, αντίθετα, διατηρείται αμείωτη και φτάνει μέχρι τις μέρες μας με ποιήματα που τοποθετούν στον πυρήνα τους είτε το κεντρικό, είτε κάποιο από τα επιμέρους γεγονότα και μορφές της Επανάστασης.

{jb_quote} Το στοιχείο εκείνο, όμως, που, σε πρώτη επαφή με το βιβλίο, προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός ποιημάτων και ποιητών που τοποθέτησαν στην Ελληνική Επανάσταση την αφορμή και την αφόρμηση των λογοτεχνικών τους δημιουργιών. {/jb_quote}

Πέρα, ωστόσο, από μια πρώτη, αυθόρμητη προσέγγιση που θα αντιλαμβανόταν και θα αντίκριζε την εν λόγω ανθολογία ως ένα σπονδυλωτό έργο με ενδιάμεσους μικρούς σταθμούς καθένα από τα ποιήματα και συνεκτικό νήμα ή ιστό το ευρύτερο θέμα της Ελληνικής Επανάστασης και των πρωταγωνιστών της, θα μπορούσε κανείς να αποπειραθεί διάφορες ακόμα υποθέσεις ή διαπιστώσεις που έχουν να κάνουν με την τέχνη και την τεχνική της ποίησης και τους τρόπους τους οποίους αυτή μετέρχεται προκειμένου να μπορέσει να εισδύσει στο παρελθόν, ανοίγοντας ή ακολουθώντας, ταυτόχρονα, μια διαδρομή και μια πορεία προς το μέλλον, νοούμενο ως την εξελικτική διαδικασία μέσα από την οποία η τέχνη του λόγου πειραματίζεται και πρωτοπορεί. Γιατί, όπως μπορεί κανείς να αντιληφθεί περιδιαβάζοντας τα ποιήματα, όσα από αυτά βρίσκονται χρονικά περισσότερο απομακρυσμένα από το ιστορικό γεγονός διατηρούν με αυτό μια σχέση ζεστή και ζωντανή μόνο ή κυρίως ως προς την ουσία και τη δυναμική της Επανάστασης, ως προς τον καίριο και καταλυτικό ρόλο και λόγο των προσώπων που συνδέθηκαν με αυτή και όχι ως προς μορφικά ή δομικά δεδομένα που παρουσιάζονται τελείως αυτόνομα και αυτονομημένα από τις πρώτες ποιητικές εκδηλώσεις του θέματος. Εκείνο, δηλαδή, που παρατηρείται είναι μια διαρκής και σταθερή παρουσία του θέματος και των συνιστωσών του μέσα στην ποιητική δημιουργία όχι, όμως, εν είδει υμνητικής αναφοράς ή τιμητικής κατάθεσης ή, ακόμη περισσότερο, δημιουργικής αναπαραγωγής του, αλλά ως μιας συνεχούς νοηματοδότησής του και αναζήτησης σε αυτό του νοήματος της εθνικής συνέχειας, αλλά και του τρόπου με τον οποίο το παρόν εμφορείται, εμποτίζεται, καθορίζεται ή κανοναρχείται από το παρελθόν. Πρόκειται για το περίφημο και πολυσυζητημένο θέμα της θέσης που έχουν τα ιστορικά γεγονότα μέσα στο σύγχρονο πολιτικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό πεδίο, της αξίας τους και της δυναμικής τους να προσδιορίζουν τις ποικίλες εκφάνσεις του σύγχρονου νεοελληνικού βίου, αλλά και της τέχνης.

Φαίνεται, λοιπόν, πως η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε ένα τέτοιο καταλυτικό γεγονός που, μάλιστα, ενώ δεν έχασε την αρχική του αίγλη και την υψηλή του θέση μέσα στη διαχρονία, έδειξε πως, κατά κάποιον τρόπο, προσγειώθηκε για να ταιριάξει με τον σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό και εθνικό προβληματισμό, έγινε, δηλαδή, το κέντρο και ο πυρήνας μιας προβληματικής που εκκινεί και καταλήγει, τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τη μέριμνα των ανθρώπων της τέχνης για τον τόπο και την τύχη του αρχής γενομένης από το 1821 μέχρι σήμερα. Από την άλλη, όμως, δεν μπορεί να παραβλέψει ούτε να παρακάμψει κανείς τη θέση και τη λειτουργία της συγκεκριμένης ιστορικής στιγμής ως δεξαμενής από την οποία οι δημιουργοί άντλησαν τα στοιχεία εκείνα που, ενώ είναι πραγματικά, μοιάζουν πλασματικά, έχουν δηλαδή φιλτραριστεί και μετουσιωθεί μέσα στον χρόνο κατά τέτοιον τρόπο ώστε να εισέλθουν ή να μεταβούν στη σφαίρα του εξω-χρονικού, στη σφαίρα του μυθικού ή θρυλικού. Γιατί πράγματι πολλά από τα γεγονότα και πολλές από τις μορφές της Επανάστασης φαίνεται πως προσεγγίζονται και αναπλάθονται από μια σκοπιά ή οπτική διπλή, κάποτε αντιθετική, κάποτε συμπληρωματική. Πρόκειται, από τη μια πλευρά, για τη βαθιά ανθρώπινη, οικεία, ουσιαστική και ρεαλιστική προσέγγιση που υπαγορεύεται ακριβώς από την ιστορική φύση του γεγονότος, και, από την άλλη, για την αναγωγή της λεγόμενης ποιητικής πρώτης ύλης σε ένα επίπεδο υψηλότερο από αυτό της πραγματικότητας, σε ένα επίπεδο όπου τα γεγονότα και οι πρωταγωνιστές έχουν αντιπροσωπευτική ή παραδειγματική λειτουργία, έχουν, στην κυριολεξία, απαθανατιστεί και μείνει στην ιστορία.

Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά! Ο Αγώνας του 1821 στην ελληνική και ξένη ποίηση
Συλλογικό έργο
Ανθολόγηση: Θανάσης Γαλανάκης – Μάνος Κουμής
Έρευνα υλικού – Γενική φιλολογική επιμέλεια – Υπομνηματισμός: Θανάσης Γαλανάκης
Κοσμήματα – Επεξηγηματικά υπομνήματα: Ηρώ Νικοπούλου
Τράπεζα Πειραιώς & Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος
970 σελ.
ISBN 978-618-85077-1-5