Νίκος Αλιφέρης

Ο κήπος του Λουξεμβούργου είναι μια συλλογή κειμένων που δεν γράφτηκαν ταυτόχρονα, τουλάχιστον στην πρώτη τους μορφή, και σίγουρα δεν γράφτηκαν όλα με την πρόθεση να αποτελέσουν στο μέλλον τα κεφάλαια του βιβλίου το οποίο εκδόθηκε πρόσφατα στις Εκδόσεις Άγρα. Το δοκίμιο για τον Άγγελο Σικελιανό, για παράδειγμα, εμπεριέχει πολλά στοιχεία από ένα άρθρο για τον Λευκαδίτη ποιητή το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή πριν από δύο ή και περισσότερες δεκαετίες. Το κείμενο για την αθηναϊκή δημοκρατία παρουσιάζει σε πολλά σημεία μεγάλες ομοιότητες με τη διπλωματική μου εργασία, που είχα

καταθέσει χρόνια πριν στο παρισινό πανεπιστήμιο όπου φοιτούσα. Το κείμενο για τον Παπαδιαμάντη γράφτηκε κι αυτό είκοσι χρόνια πρωτύτερα, προκειμένου να δημοσιευτεί στον αθηναϊκό Τύπο, αλλά τελικά παρέμεινε στο συρτάρι μου.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Αφορμή πάντως για το βιβλίο απετέλεσε το δοκίμιο με τίτλο «Το πνευματικό προλεταριάτο», κείμενο του 2017, που πρωτοδημοσιεύτηκε εδώ. Σε αυτό οι λογοτεχνικές αναφορές δεν είναι μόνον συχνές, αλλά και καίριες. Πρώτη και σημαντικότερη, η αναφορά στο μυθιστόρημα του Φλομπέρ Μπουβάρ και Πεκυσέ. Ξαναδιαβάζοντας το δοκίμιό μου, δημοσιευμένο πλέον, άρχισα να συνειδητοποιώ πως διάφορα κείμενα τα οποία είχα ήδη συγγράψει αλλά και μία σειρά άρθρων ή δοκιμίων, τα οποία θα ήθελα να γράψω για ζητήματα που με απασχολούσαν, χαρακτηρίζονταν από μία κοινή προσέγγιση. Σε όλα δηλαδή, ανεξάρτητα από το ιδιαίτερο θέμα τους, ο τρόπος που αντιμετώπιζα τα πράγματα είχε διαμορφωθεί από τις εμπειρίες μου στη λογοτεχνία, από τα λογοτεχνικά κείμενα με άλλα λόγια τα οποία είχα διαβάσει ή και μελετήσει στο διάστημα αρκετών δεκαετιών. Η προσωπική αυτή στάση απέναντι στα ζητήματα, προβλήματα ή και ερωτήματα της εποχής μας, σε συνδυασμό ασφαλώς και με ένα ιδιαίτερο ύφος το οποίο αγωνίζεται κανείς να επιτύχει, έκρινα πως αποτελούσαν έναν αρκετά ισχυρό συνδετικό κρίκο ώστε τα κείμενα αυτά να μπορέσουν να ενταχθούν όλα μαζί σ’ έναν τόμο. Όφειλα βέβαια να επεξεργαστώ εκ νέου τα παλαιότερα κείμενα ώστε να αποφευχθεί η ανομοιογένεια του ύφους – έπρεπε στην ουσία να τα ξαναγράψω.

{jb_quote}Στην πορεία της συγγραφής του βιβλίου διαπίστωνα ταυτόχρονα πως ο στοχασμός πάνω στις τέχνες και τα γράμματα μπορεί συχνά να μετατραπεί σε πολιτική σκέψη.{/jb_quote}

Ο Άουερμπαχ στο απαράμιλλο έργο του Μίμηση επισημαίνει πως η λογοτεχνία αναπαριστά την πραγματικότητα, απαντώντας ουσιαστικά στον Πλάτωνα, ο οποίος ήθελε την τέχνη να απέχει τρεις βαθμούς από την αλήθεια. Την ίδια όμως στιγμή η λογοτεχνία παρέχει και τα πνευματικά εργαλεία, προκειμένου να κατανοήσουμε αυτή την πραγματικότητα εναργέστερα. Προσφέρει τις αναφορές εκείνες στις οποίες όταν ανατρέξουμε αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά, μα πιστεύω και βαθύτερα, τις ιδέες, τα γεγονότα, τις τάσεις, τις συμπεριφορές της εποχής μας. Παρέχει αναφορές δηλαδή σε αρχετυπικές καταστάσεις, σχέσεις και χαρακτήρες, που μας επιτρέπουν να δώσουμε πιο εύκολα μορφή στον ρευστό και συχνά δυσερμήνευτο κόσμο που μας περιβάλλει.

Στην πορεία της συγγραφής του βιβλίου διαπίστωνα ταυτόχρονα πως ο στοχασμός πάνω στις τέχνες και τα γράμματα μπορεί συχνά να μετατραπεί σε πολιτική σκέψη. Παραδείγματος χάριν, αν η πραγμάτωση ενός έργου τέχνης, κατά τον εθνικό μας ποιητή, απαιτεί λογισμό και όνειρο, το ίδιο χρειάζεται και η πολιτική. Όχι μόνον από πλευράς πρωταγωνιστών, αλλά ακόμη και για μια ισορροπημένη στάση όλων μας απέναντι στα πολιτικά πράγματα. Αυτό άλλωστε ισχυρίζεται και ο Μποντλέρ όταν γράφει ότι δύο χαρακτηριστικά, ο λογισμός και το όνειρο, συνθέτουν τον τέλειο άνθρωπο. Δίχως τον λογισμό καταλήγουμε σ’ ένα συναισθηματικό έργο τέχνης ή αντιστοίχως στη συναισθηματική στάση του πολίτη. Στη θολή ματιά που συσκοτίζει τον νου. Δίχως πάλι το όνειρο, το καλλιτεχνικό έργο δεν έχει πνοή και η πολιτική στερείται οράματος. Εν τέλει, ξεπέφτει σ’ έναν στεγνό πραγματισμό.

Ο κήπος του Λουξεμβούργου επιδιώκει λοιπόν να καταδείξει, ανάμεσα σε άλλα, πως ζητήματα πνευματικά, κοινωνικά ή και πολιτικά μπορούν συχνά να ιδωθούν ή και να εξεταστούν υπό το φως των κλασικών, ελληνικών και μη, λογοτεχνικών κειμένων. Και αυτό πλουτίζοντας τη ματιά μας. Εν τέλει, αν τα γράμματα δεν μας καθιστούν, δυνάμει, σοφότερους και πιο διεισδυτικούς, δικαιολογημένα δεν θα καταντήσουν ένα καταναλωτικό προϊόν καλοκαιρινής αναψυχής; Και δεν θα έπρεπε τότε, δικαίως, να «εξοριστούν» από την Πολιτεία, όπως επιθυμούσε ο μεγάλος Αθηναίος φιλόσοφος;

Στο κείμενο για την αθηναϊκή δημοκρατία παραθέτω τη ρήση του Μποντλέρ, η οποία έρχεται να συμπληρώσει εκείνη του Μπιφόν: δεν είναι μόνον το ύφος ο ίδιος ο άνθρωπος, αλλά και η επιλογή των θεμάτων του. Στην περίπτωση του βιβλίου μου ορισμένα από τα θέματα που σταθερά επαναλαμβάνονται είναι ο λαϊκισμός –τόσο στην πολιτική όσο και στη λογοτεχνία–, η συνωμοσιολογία, η ανθρώπινη βλακεία, η έλλειψη μορφής στην ελληνική κοινωνία, η έλλειψη αστικής ζωής. Και βέβαια η ποίηση και η μετάφρασή της, ζητήματα που με απασχόλησαν από τα νεανικά μου χρόνια. Από την άλλη μεριά, βέβαια, θα μπορούσες να ισχυριστείς ότι καταπιάνομαι με ερωτήματα που τις τελευταίες δεκαετίες κέντρισαν το ενδιαφέρον ολόκληρης της γενιάς μου: Υφίσταται ως ιδεώδες η καθ’ ημάς Ανατολή; Υπήρξε εν τέλει σημαντικός ποιητής ο Άγγελος Σικελιανός; Η ομοιοκαταληξία και το μέτρο πρέπει να εξοβελιστούν στο πυρ το εξώτερον ή αντιθέτως είναι απαραίτητα χαρακτηριστικά του ποιητικού λόγου; Αλλά, φυσικά, και ζητήματα πολιτικά ή κοινωνικά.

Δικαιούται ο μη ειδικός να μιλήσει για όλα αυτά; Μα ακριβώς αυτή τη δυνατότητα προσφέρει στον άνθρωπο των γραμμάτων το δοκίμιο. Και δεν μοιάζει τυχαίο που πολλοί λογοτέχνες συνέγραψαν κείμενα πολιτικού και κοινωνικού στοχασμού, θέλοντας να συλλάβουν το καθόλου του δημόσιου βίου. Όλα είναι συνυφασμένα.

Ο κήπος του Λουξεμβούργου
Και άλλα κείμενα
Νίκος Αλιφέρης
Άγρα
128 σελ.
ISBN 978-960-505-467-0
Τιμή €13,50