«Με αφορμή το λεύκωμα “Ήταν κάποτε η Πηνελόπη Δέλτα”» της Ανθούλας Δανιήλ

Με αφορμή τη συμπλήρωση εκατόν πενήντα χρόνων από τη γέννηση της σπουδαίας συγγραφέα Πηνελόπης Δέλτα, το Diastixo.gr έκανε ένα σημαντικό αφιέρωμα στη ζωή και το έργο της. Τα εικαστικά που συνόδευαν τα κείμενα του αφιερώματος προέρχονται από το λεύκωμα Ήταν κάποτε η Πηνελόπη Δέλτα (Έκδοση Ελληνοαμερικανικόν Εκπαιδευτικόν Ίδρυμα, Κολλέγιο Αθηνών – Κολλέγιο Ψυχικού, 2006, Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού). Στην εν λόγω έκδοση περιλαμβάνονται τα έργα από την ομότιτλη ομαδική έκθεση του Κολλεγίου, εμπνεύστρια της οποίας ήταν η ιστορικός τέχνης Ίρις Κρητικού.

Στο λεύκωμα καταγράφονται κατ’ αρχάς οι στόχοι του Κολλεγίου, που με τον εορτασμό των 80 χρόνων του τίμησε τη μνήμη της μεγάλης συγγραφέα, που διαβάσαμε με λατρεία στα παιδικά και εφηβικά μας χρόνια, κι εξακολουθούμε να τη διαβάζουμε ακόμη. Το Κολλέγιο στήθηκε από τον Εμμανουήλ Μπενάκη, τον πατέρα της Πηνελόπης, τον Στέφανο Δέλτα, σύζυγό της, και την ίδια, που εκτός από τη λογοτεχνική είχε και παιδαγωγική, φιλανθρωπική και εθνική προσφορά. Το Κολλέγιο έχει μεγάλη πολιτιστική παράδοση. Από τα θρανία του αποφοίτησαν σπουδαία πρόσωπα, μεταξύ των οποίων και ο Κάρολος Κουν. Σήμερα οι άξονες της πολιτιστικής δράσης του είναι τρεις: Η επιμόρφωση ενηλίκων σε πολλά πεδία, η Βιβλιοθήκη, που λειτουργεί και για το ευρύ κοινό, και το Θέατρο του Κολλεγίου, με εκδηλώσεις, συνέδρια, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, εικαστικές εκθέσεις κ.ά.

Ξεφυλλίζοντας το λεύκωμα, ο αναγνώστης περιηγείται τους χώρους μιας ιδεατής πινακοθήκης, όπως έχει κάνει με το Φανταστικό μουσείο ο Αντρέ Μαλρό και ο Οδυσσέας Ελύτης με τον «Ταξιδιωτικό του σάκο» στη συλλογή Ο μικρός ναυτίλος. Εκεί βρίσκει κανείς τα τιμαλφή του συλλέκτη ή, στην περίπτωσή μας, τα τεκμήρια μιας μνήμης θάλλουσας για το προβαλλόμενο αγαπημένο πρόσωπο.

Με τη σύνθεση αυτού του λευκώματος, η Ίρις Κρητικού ανέδειξε και το Κολλέγιο και την Πηνελόπη Δέλτα, προβάλλοντας πίνακες, συνθέσεις, γλυπτά, έργα ρεαλιστικά και μη, της παιδικής ηλικίας, όπως η «Πουλουδιά», των παιδικών αναμνήσεων και οικείων προσώπων. Θα άξιζε να κάνουμε μια στάση στο καθένα, αλλά θα ήταν αδύνατον να σχολιάσουμε όλον αυτό τον θησαυρό εδώ. Θα σταθώ όμως με αίσθηση θυμηδίας μπροστά στις τέσσερις παντοδύναμες και αεικίνητες θείες –όλων τα ονόματα αρχίζουν από Μ: Μερόπη, Μαργίτσα, Μαριόγκα, Μαριέτα–, έργο της Λήδας Κοντογιαννοπούλου, που είναι σαν να βγήκαν από το παραμύθι ή τον περίκλειστο κήπο της Πηνελόπης. Αργότερα, πιο «ώριμη, η ηρωίδα μας εμφανίζεται σκεπτική, πνευματική, αφοσιωμένη στο έργο και τις σκέψεις της, σπαρακτική στο συναίσθημά της».

Οι πίνακες στέκονται με ευαισθησία στο πρόσωπο. Η Πηνελόπη με τον σύζυγό της, η Πηνελόπη και τα γραπτά της, με τα οποία θέλει να ξυπνήσει στα Ελληνόπουλα τα μεγάλα ιδανικά. Η μητέρα της πάντως δεν διάβασε κανένα από τα βιβλία της κόρης της, γιατί ήταν γραμμένα στη δημοτική. Η Πηνελόπη «στρατεύτηκε στην ανόρθωση του έθνους και την αφύπνιση της συνείδησης για την ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού».

{jb_quote}Στην εν λόγω έκδοση περιλαμβάνονται τα έργα από την ομότιτλη ομαδική έκθεση του Κολλεγίου, εμπνεύστρια της οποίας ήταν η ιστορικός τέχνης Ίρις Κρητικού.{/jb_quote}

Συναρπαστικές είναι οι συνομιλίες της με πολιτικά, λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά πρόσωπα, πλούσιες οι πληροφορίες, όπως και τα έργα: πορτρέτα της παιδούλας, της νεαρής, της ενήλικης, της ώριμης Πηνελόπης, με τα καπέλα της και τα ψαθάκια της, άλλοτε Κόρη και άλλοτε Κυρία ή Παναγία ή κρυμμένη στη σκιά της, ρομαντική και θλιμμένη, ονειροπόλα, μοναχική και αφηρημένη, μοναχική κι απελπισμένη, μοναχική και πικραμένη με ένα γράμμα στο χέρι, και τιμωρημένη, με το ομπρελίνο της σαν την Κυρία Μονέ, χωρίς παπαρούνες, και τον σκύλο της, τον Μάγκα, πλάι της, άλλοτε σιωπηλό και θλιμμένο κι άλλοτε να αλυχτάει τη δική της καταπιεσμένη φωνή.

Και τα τοπία των έργων της κι αυτά εκεί με τα βαλτώδη νερά. Οι θάλασσες και οι λίμνες, εσωτερικά σπιτιών ψυχαναγκαστικά, εικόνες απέξω που προσπαθούν να περιγράψουν το από μέσα. Οι παλιές οικογενειακές φωτογραφίες με τα σβησμένα πρόσωπα, αυστηρά και απροσδιόριστα. Το σπίτι με τα παραμύθια ένας παράδεισος για τη σκλαβωμένη ψυχή της. Βουλγαροκτόνοι, Μακεδονομάχοι, στρατιώτες κι εκείνος ο Ίωνας που ήρθε να ξυπνήσει τη γυναίκα μέσα της κι έπειτα να τη βυθίσει στην απέραντη σιωπή…

Τα κείμενα του λευκώματος υπογράφουν ο Αλέξανδρος Σαμαράς, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος, η Ασπασία Παπαχελά-Στουπάθη, Πρόεδρος της Επιτροπής Γονέων για το Ταμείο Υποτροφιών, η Πολυάνθη Τσίγκου, Συνδιευθύντρια Κολλεγίου Αθηνών, και ο συγγραφέας-αρχαιολόγος Χρήστος Μπουλώτης, ο οποίος με XV παραγράφους-ποιήματα προσπαθεί να αποδώσει με λέξεις τις εικόνες ή να εγκλωβίσει τις εικόνες σε λέξεις: «Μαύρο φόρεμα αυτομολώντας φτερουγίζει πάνω από την πόλη, τα πουλιά πόσα μαύρα πουλιά το παίρνουμε για ποίημα αυτόχειρο, και είναι, της κοφτερής σιωπής ανήμερα… Πηνελόπης Δέλτα, το γένος Μπενάκη», έτσι αρχίζει και συνεχίζει:
«Αυτό το πραματάκι έτσι όπως ξεδιπλώνεται επίμονα σε γλαυκό και ημίφως –πατρίδα να το πεις; αυταπάτη; μεγαλειώδη ουτοπία;– δεν τελειώνει στα σύνορα, από τα σύνορα αρχινά ενός εμπειρικού μεγέθους και ντουγρού τραβάει πέρα και… εκβάλλει ορμητικό σε αλληγορικά παραμύθια και μυθιστορίες της Πηνελόπης Δέλτα, το γένος Μπενάκη». Και τελειώνει: «Με ανεπαίσθητη κίνηση του δεξιού χεριού, εξόχως ηρωική και ηδυπαθή συνάμα, σχεδόν θεατρική, κάνει να διώξει απ’ τον κρόταφο ωραία ονόματα που κολλούν στο ενδιάθετο σαν βδέλλες, για την ακρίβεια περιγράμματα ονομάτων… “σ’ εκείνον τον ασφοδελό λειμώνα χώνω τη σκιά μου, ευτυχώς, είμαι δεν είμαι η Πηνελόπη Δέλτα, το γένος Μπενάκη”».

Ατελείωτος ο κατάλογος με τα βιογραφικά των εικαστικών –ζωγράφων, σκιτσογράφων, φωτογράφων– που εμπνεύστηκαν και απέδωσαν με μεγάλη ευαισθησία την προσωπικότητα της Πηνελόπης Δέλτα, αυτής που ξέρουμε και από τα γραπτά της συμπεραίνουμε κι αυτής που πάλευε μέσα της και δεν την είδαμε ποτέ. Όλα σοφά διευθετημένα από το έμπειρο χέρι της Ίριδας Κρητικού.