«Για τη μνημειώδη επανέκδοση του σαιξπηρικού έργου από τα Ελληνικά Γράμματα» της Ανθούλας Δανιήλ

Η αφορμή για ένα σημείωμα αφιερωμένο στον μεγάλο βάρδο της Αγγλίας, τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ήταν η θαυμάσια επανέκδοση των έργων του από τα Ελληνικά Γράμματα. Κάθε έργο κι ένας μικρός κομψός τόμος, με εξώφυλλο έγχρωμο και ένα πορτρέτο, που εικονίζει άλλοτε τον ίδιο τον Σαίξπηρ, άλλοτε τη Βασίλισσα ή τον Βασιλιά, άλλοτε τους ηθοποιούς που έπαιξαν στα έργα του, άλλοτε, άλλοτε, άλλοτε... Η ποικιλία είναι μεγάλη και όλα τα εξώφυλλα συνθέτουν μια ωραία σαιξπηρική πινακοθήκη.

Έτσι,

στο εξώφυλλο του Μακμπέθ –στην Ελλάδα προφέρουμε Μάκβεθ–, βλέπουμε το πορτρέτο της βασίλισσας Ελισάβετ, προστάτιδας του Σαίξπηρ. Η Ελισάβετ ήταν η ικανότερη βασίλισσα της εποχής της, κράτησε τη μοναρχία σχεδόν 45 χρόνια και το γόητρο της Αγγλίας ψηλά. Υποστήριξε τον πολιτισμό και το θέατρο, της άρεσαν οι διασκεδάσεις. Το πορτρέτο της, στο εξώφυλλο του Μακμπέθ,είναι ελαιογραφία φιλοτεχνημένη από τον Νίκολας Χίλιαρντ, πίνακας του 1565 που βρίσκεται στο Hartfield House, στο Χερτφορντσάιρ.

Στο εξώφυλλο του Άμλετ εικονίζεται ο Εδουάρδος ΣΤ’ της Αγγλίας (1537-1553) ως πρίγκιπας της Ουαλίας, έργο του 1546, αγνώστου καλλιτέχνη. Στο Ημέρωμα της στρίγγλας εικονίζεται η Μαρία Μαγδαληνή και ο πίνακας είναι του Γιαν φαν Σκόρελ. Στο εξώφυλλο του έργου Ιούλιος Καίσαρ –πίνακας του Τισιανού, φιλοτεχνημένος το 1567–, βλέπουμε τον Γιάκοπο ντα Στράντα, έναν πολύ σημαντικό άνθρωπο, πολυτάλαντο, συλλέκτη και έμπορο έργων τέχνης, στην υπηρεσία της αυτοκρατορικής αυλής, τριών αυτοκρατόρων της Γερμανίας. Στο εξώφυλλο της Τρικυμίας εικονίζεται λεπτομέρεια από τον πίνακα του Τέρνερ Το ναυάγιο, έργο του 19ου αιώνα.

Με τα στοιχεία αυτά και άλλα πολλά που παραλείπω, θέλω να πω πως οι συγκεκριμένες εκδόσεις είναι οι πλέον επιμελημένες και ότι ακόμη και τα εξώφυλλα προσφέρουν εικαστική απόλαυση και γνώση στον αναγνώστη που θα εντρυφήσει και θα απολαύσει το έργο. Μια μικρή σαιξπηρική γοητευτική πινακοθήκη, όπως είπαμε. Η μετάφραση είναι του εμβληματικά ακούραστου ανθρώπου, ποιητή Βασίλη Ρώτα, ο οποίος σε αρκετά έργα συνεργάστηκε με τη σύντροφό του Βούλα Δαμιανάκου, η οποία συνέχισε το έργο του με ζήλο και αγάπη.

{jb_quote}Είναι το μέτρο σύγκρισης για ό,τι θα ονομάζαμε μνημειώδες, μοναδικό και ανεπανάληπτο.{/jb_quote}

Ο Βασίλης Ρώτας από το Χιλιομόδι της Κορίνθου, 1889-1977, ήταν πολυτάλαντος, ποιητής και πεζογράφος, δραματουργός, κριτικός και μεταφραστής του Σαίξπηρ, αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και ξένων. Μνημειώδης μετάφρασή του είναι αυτή των Ορνίθων του Αριστοφάνη, στην οποία στηρίχτηκε η παράσταση του 1959 από το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν». Ήταν επίσης και στρατιωτικός, πολέμησε σε πολλά μέτωπα και ήταν μέλος του ΕΑΜ. Συνεργάστηκε με τον Μάρκο Αυγέρη, τη Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Αντώνη Φωκά, τον Μάνο Κατράκη. Τα ιστορικά του έργα και το Λαϊκό Θέατρο που ίδρυσε δείχνουν ότι «δημιουργός, καταλύτης και αποδέκτης των πάντων είναι ο λαός», όπως έλεγε. Σημαντικότατες και οι σελίδες με τις πληροφορίες που παραθέτει.

Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ είναι ένα από τα πιο εμβληματικά ονόματα στην παγκόσμια λογοτεχνία. Τα έργα του παίζονται και ξαναπαίζονται, γίνονται κινηματογραφικές ταινίες, επανεκδίδονται, μεταφράζονται και επανεμφανίζονται, αποσπάσματα από ατάκες τους περνούν στα έργα των άλλων. Έχει μπολιάσει με τις ιδέες του ό,τι γράφτηκε μετά από αυτόν, σε κάθε χώρα, σε όλον τον κόσμο. Είναι το μέτρο σύγκρισης για ό,τι θα ονομάζαμε μνημειώδες, μοναδικό και ανεπανάληπτο. Ό,τι και να πούμε θα είναι λίγο, σαν να προσπαθούμε να περιγράψουμε τον Θεό.

Στα σπλάχνα των έργων του κατοικεί η Ελλάδα. Δεν ήξερε ελληνικά, αλλά ήξερε λατινικά και μέσω αυτών αφομοίωσε και την Ελλάδα. Είναι, με τον τρόπο του, απόγονος των μεγάλων Ελλήνων δραματουργών και άλλων στοχαστών. Ο Σαίξπηρ είναι ένας μύθος και, όπως συμβαίνει με τους μύθους, πολλοί πιστεύουν πως δεν υπήρξε, όπως και ο Όμηρος… αλλά το έργο με το όνομά του –και του ενός και του άλλου– υπάρχει και είναι ανεπανάληπτο και άφταστο και μοναδικό.

Θεωρείται και αποκαλείται εθνικός ποιητής της Αγγλίας, είναι ο Βάρδος του Έιβον. Γεννήθηκε στο Στράτφορντ, το μικρό χωριό πάνω στον ποταμό Έιβον, το 1564 και έζησε μέχρι 1616. Ήταν θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και, φυσικά, ηθοποιός. Έγραψε γύρω στα σαράντα θεατρικά έργα, 154 σονέτα και άλλα ποιήματα. Έχει μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες του κόσμου ή, έστω, σχεδόν σε όλες. Τα πιο γνωστά έργα του τα έγραψε το διάστημα 1589-1613. Έγραψε και τραγωδίες και κωμωδίες. Μελέτησε και απέδωσε τέλεια την ανθρώπινη φύση.

Ανήκε στην ομάδα που έπαιζε μπροστά στην Ελισάβετ. Ήταν ο ευνοούμενός της και μετά ο ευνοούμενος του Ιακώβου ΣΤ’ της Σκοτίας. Έβγαλε πολλά χρήματα, έχτισε μεγάλο σπίτι και, με τους συναδέλφους του το 1599, το Γκλόουμπ Θίατερ (Globe) και αργότερα, το 1608, το Μπλακφράιαρς Θίατερ (Blackfriars). Έτσι, ο Σαίξπηρ και ο θίασός του από Άνθρωποι του Αρχιθαλαμηπόλου (The Lord Chamberlain's Men – ο αρχιθαλαμηπόλος της βασίλισσας τον είχε βαφτίσει) έγιναν οι Άνθρωποι του Βασιλιά (The King's Men).

Η επιγραφή στον τάφο του μοιάζει με όλα τα επιτάφια επιγράμματα και απευθύνεται κυρίως στους βέβηλους τυμβωρύχους (εδώ, σε μετάφραση):

Καλέ φίλε, στο όνομα του Ιησού, συγκρατήσου,
Από το να σκάψεις τη σκόνη που εσωκλείεται εδώ.
Ευλογημένος να είναι αυτός που θα αφήσει ήσυχες αυτές τις πέτρες,
Και καταραμένος να είναι αυτός που θα μετακινήσει τα κόκαλά μου.

Λένε πως έχει πάρει στον τάφο του έργα άγνωστα, αλλά κανείς δεν έχει τολμήσει να τον ανοίξει και να ψάξει. Με θλίψη ο νους μας τρέχει σε ανάλογες περιπτώσεις συλημένων τάφων, αλλά με ικανοποίηση βλέπουμε πως οι σπουδαίες μεταφράσεις του Ρώτα καλά κρατούν ακόμα. Θα μπορούσε να είναι ο ίδιος ο Σαίξπηρ, και κατ’ αναλογίαν ο Ρώτας, που με τα λόγια του Άμλετ λένε και οι δύο:

Οράτιε, πεθαίνω· εσύ να ζήσεις
να με δικαιώσεις, το έργο μου και τη ζωή μου,
[…]
σε ξορκίζω –Θεέ μου– Οράτιέ μου,
τι μισερό θα ζήσει πίσω τ’ όνομά μου
αν μείνουν άγνωστα τα πράγματα όπως είναι!
Αν μ’ είχες στην καρδιά σου κάποτε…
Να ειπείς την ιστορία μου.

Ο Ρώτας και, με τον τρόπο τους, οι Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα γίνονται ο Οράτιος που θα πει την ιστορία του Σαίξπηρ…