Δέσποινα Σκούρτη

Δρόμοι που χάθηκα* Συνάντησα τον Μπρεχτ τυχαία, ένα κρύο βράδυ του χειμώνα του 2016 στους παγωμένους δρόμους του Βερολίνου. Μια αφίσα σε έναν τοίχο: Βertolt Brecht, Flüchtlingsgespräche – Διάλογοι προσφύγων. Η προσφυγική κρίση μαίνεται, η γερμανική πρωτεύουσα γεμίζει πρόσφυγες που κατάφεραν να φτάσουν στη δική τους γη της επαγγελίας.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Γωνιές που στάθηκα* Ένιωθα την πόλη γύρω μου να μεταμορφώνεται, με το πλήθος των προσφύγων να

αλλάζει τις ισορροπίες της καθημερινότητας. Αυτό που όμως δεν μπορούσα να συναισθανθώ ήταν το δράμα του πρόσφυγα, του εγκόσμιου αναχωρητή, που χάνει την αίσθηση του ανήκειν, την αποδοχή του περίγυρου, τους οικείους, τη δεδομένη καθημερινότητα, τη γλώσσα και τελικά την ίδια του την ταυτότητα. Σ’ αυτό με βοήθησε ο Μπρεχτ με τους προσφυγικούς του Διαλόγους. Μια θεατρική παράσταση στην Berliner Ensemble, τη θεατρική σκηνή του Μπρεχτ, που ‒όπως κι ο ίδιος πάντοτε επεδίωκε‒ συνομιλούσε με την καθημερινότητα, την κοινωνία, την κοινή γνώμη. 19 διάλογοι-μονόπρακτα-μαρτυρίες για την προσφυγιά. Τα πρόσωπα των Διαλόγων, ο διανοούμενος Τσίφελ κι ο βιοπαλαιστής Κάλε, δύο πρόσφυγες από τη ναζιστική Γερμανία, δύο άγνωστοι με κοινή μοίρα, συναντιούνται τυχαία σε ένα μέρος εφήμερο, στον κατεξοχήν τόπο τράνζιτου, έναν σιδηροδρομικό σταθμό, και συζητούν για τις εμπειρίες τους από την προσφυγιά, αυτές που συνέλεξαν περιπλανώμενοι από τη μια χώρα στην άλλη.

Δάκρυα που πίστεψα*Με τον Μπρεχτ ταξίδεψα σ’ όλον τον κόσμο και μιαν άλλη εποχή, μακρινή μαζί και σημερινή. Διαπίστωσα πως η ιστορία –δυστυχώς‒ επαναλαμβάνεται ατέρμονα. Θαύμασα την ευθύτητα και τη μαεστρία του συγγραφέα, καθώς ξεσκεπάζει την υποκρισία των ηγετών που θεωρητικά κόπτονται για τον πάσχοντα άνθρωπο. Έμαθα για την πικρή και σκληρή αλήθεια της προσφυγιάς, τη δυσκολία της θύρας που κουρταλεί η ανάγκη, την υποκρισία των ανθρώπων, την αναλγησία των ισχυρών απέναντι στον ανίσχυρο, τον καιροσκοπισμό, την καπήλευση του πόνου, τη μάχη για τα καθ’ ημάς δεδομένα, το αβέβαιο αύριο. Πικρογέλασα με την καυστική και σατιρική διάσταση του μπρεχτικού έργου που διασκεδάζει τις δυσκολίες, δίνοντας μια αισιόδοξη νότα στη δυστυχία της προσφυγιάς.

Νύχτες που έκλαψα* Δεν μετέφρασα απλώς αυτό το κείμενο. Αναμετρήθηκα με τον λόγο του Μπρεχτ και με τον ίδιο τον συγγραφέα. Κάθε αράδα αυτού του κειμένου είναι μια διδαχή για τον άνθρωπο. Από τον Μπρεχτ έμαθα για επιμελώς λησμονημένα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας, μελέτησα πολιτική και οικονομική θεωρία, βούτηξα στα βαθιά της φιλοσοφίας. Στους Διαλόγους προσφύγων, το πολιτικό και το αυτοβιογραφικό στοιχείο είναι προσεκτικά κλειδωμένα εντός του κειμένου και, σε πρώτη ανάγνωση, αποκομίζει κανείς την εντύπωση ενός έργου αμιγώς πολιτικού. Ωστόσο, τα αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα συνταράσσουν. Στον διάλογο ΙV ο Τσίφελ διαβάζει ένα καταρχήν ακατάληπτο απόσπασμα από τα απομνημονεύματά του στον Κάλε. Θυμάμαι ακόμα τη νύχτα που κατάφερα να ξεκλειδώσω το κρυπτογραφικό αυτό κείμενο κι αποκάλυψα τη μαρτυρία του Μπρεχτ για τον εφηβικό του έρωτα με την ανήλικη Πάουλα Μπάνχολτσερ, από την οποία, το 1919, σε ηλικία 21 ετών, αποκτά το πρώτο του παιδί, Φρανκ Μπάνχολτσερ. Θυμάμαι ακόμα εκείνο το βράδυ που τηλεφώνησα μέσα στην άγρια νύχτα σε καλό μου φίλο και συμπαραστάτη, για να του ανακοινώσω το μυστικό της ζωής του Mπρεχτ που ξεσκέπασα, μεταφράζοντας τους Διαλόγους προσφύγων. Ο μεγαλύτερος αντιφασίστας διανοούμενος όλων των εποχών είχε ένα παιδί εκτός γάμου, που έπεσε στο Ανατολικό Μέτωπο το 1943. Ένα παιδί που δεν έφερε το επώνυμο του Μπρεχτ, δεν έζησε ποτέ μαζί του, μεγάλωσε σε ξένα χέρια και σκοτώθηκε υπηρετώντας τη θητεία του στη Βέρμαχτ, την ώρα που ο πατέρας του προσπαθούσε να ξεφύγει από τη μέγγενη των Ναζί που έσφιγγε γύρω του.

{jb_quote}Κάθε αράδα αυτού του κειμένου είναι μια διδαχή για τον άνθρωπο.{/jb_quote}

Πού πάω και τι θα βρω* Δεν επέλεξα να μεταφράσω τους Διαλόγους προσφύγων του Μπρεχτ, πίστευα πως ήταν χρέος μου να το κάνω. Μετά το τέλος της παράστασης στην Berliner Ensemble, ένιωσα ότι το ελληνικό κοινό πρέπει να γνωρίσει αυτό το έργο. Τα καραβάνια των προσφύγων, οι άνθρωποι που διασχίζουν τη θάλασσα διακινδυνεύοντας τη ζωή τους, οι στοιβαγμένες ψυχές στους καταυλισμούς, όλα όσα δηλαδή λαμβάνουν χώρα καθημερινά τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα αποκτούν άλλη διάσταση μέσω του μπρεχτικού κειμένου. Οι Διάλογοι προσφύγων κινητοποιούν τη διάνοια και το συναίσθημα του αναγνώστη-θεατή, γεννώντας τελικά την ενσυναίσθηση προς τον Άλλο.

Πικρό το βράδυ φτάνει* Στις «λαμπρές» εποχές που διανύουμε, η ρευστότητα των γεωπολιτικών ισορροπιών, οι συρράξεις ανά την υφήλιο, οι μετακινήσεις πληθυσμών και το αβέβαιο του μέλλοντος αναδεικνύουν τον διαχρονικό κι επίκαιρο λόγο του Μπρεχτ. Εύχομαι κι ελπίζω οι Διάλογοι προσφύγων να αποτελέσουν ‒στο πρότυπο των μπρεχτικών επιδιώξεων‒ μοχλό κοινωνικής αλλαγής και πηγή έμπνευσης για όλους μας, ώστε να παραμείνουμε άνθρωποι για τον άνθρωπο και να εναντιωθούμε στη βαρβαρότητα που επελαύνει.

Τσίφελ: Σε λαμπρές εποχές, άνθρωποι σαν και του λόγου μου χαλάνε το αρμονικό σύνολο. Άκουσα βέβαια πως είχαν φτιάξει στρατόπεδα γι’ ανθρώπους σαν κι εμένα, με σκοπό να τους προστατέψουν από την οργή του λαού, ωστόσο ούτε αυτά μού γέμισαν το μάτι. Ας συνεχίσω όμως με την ανάγνωση.
Κάλε: Θέλετε να πείτε πως κατά τη γνώμη σας δεν είστε αρκετά καλλιεργημένος γι’ αυτή τη χώρα;
Τσίφελ: Σίγουρα δεν είμαι όσο καλλιεργημένος χρειάζεται, ώστε να μπορώ να συνεχίσω τη ζωή μου, διατηρώντας την ανθρώπινη αξιοπρέπειά μου μέσα σ’ όλη αυτή τη βρωμιά. Πείτε το κι αδυναμία, αλλά δεν είμαι πια και τόσο ανθρώπινος, ώστε να μπορέσω να παραμείνω άνθρωπος μπροστά σε τέτοια απανθρωπιά.(Διάλογοι προσφύγων, Διάλογος VII)

[*Δανείστηκα τους στίχους από την ποιητική συλλογή του Τάσου Λειβαδίτη Ο τυφλός με το λύχνο.]

Διάλογοι προσφύγων
Bertolt Brecht
Μετάφραση – Επίμετρο: Δέσποινα Σκούρτη
Κριτική
200 σελ.
ISBN 978-960-586-403-3
Τιμή €12,00