Gabriela Babnik: συνέντευξη στη Χριστίνα Σανούδου

Μια Σλοβένα συγγραφέας, που εδώ και πολλά χρόνια μοιράζει τον χρόνο της μεταξύ Λιουμπλιάνας και Αφρικής, έχει ολοκληρώσει ένα μεταπτυχιακό στη νιγηριανή λογοτεχνία και λατρεύει τα μπλουζ του Μάλι, δεν θα μπορούσε παρά να έχει ξεχωριστές ιστορίες να αφηγηθεί. Ωστόσο, στο βραβευμένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και πολυμεταφρασμένο μυθιστόρημά της Ξηρή εποχή. Ο ασυνήθιστος έρωτας του Χαρματάν, η Γκαμπριέλα Μπάμπνικ δεν διηγείται απλώς την ιστορία ενός αντισυμβατικού έρωτα με φόντο αφρικανικά τοπία, αλλά συνδυάζει τα χρώματα,

τους ήχους και τις μυρωδιές της Μπουρκίνα Φάσο με τις βαθιές γνώσεις της για την παγκόσμια λογοτεχνία, και τον αφρικανικό μαγικό ρεαλισμό με χαρακτήρες εμπνευσμένους από το έργο του Φίλιπ Ροθ. Το αποτέλεσμα είναι ένα μυθιστόρημα, που αποτυπώνει τις ψυχικές διακυμάνσεις των ηρώων του με χειρουργική ακρίβεια και συγχρόνως καλύπτει τις σκέψεις και τις αναμνήσεις τους με ένα πέπλο μυστηρίου, κρατώντας την «αλήθεια» κρυφή από τον αναγνώστη έως τις τελευταίες σελίδες. Με αφορμή την κυκλοφορία της Ξηρής εποχής από τις Εκδόσεις Βακχικόν (μτφρ. Γιώργος Γκούμας), η συγγραφέας μάς μίλησε, μεταξύ άλλων, για τη σχέση της με την Αφρική, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συγγραφείς στη Σλοβενία και τον σημαντικότατο ρόλο που δύναται να διαδραματίσει η λογοτεχνία στη διαπολιτισμική επικοινωνία.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Τι πυροδότησε το ενδιαφέρον σας για την Αφρική; Τι σας ώθησε να ταξιδέψετε πρώτη φορά στην Μπουρκίνα Φάσο και τι σας γοήτεψε τόσο ώστε να συνεχίσετε να επιστρέφετε;

Ταξίδεψα στην Αφρική όταν ήμουν γύρω στα 20. Πρέπει να παραδεχτώ ότι δεν μου άρεσε καθόλου στην αρχή, πιθανότατα εξαιτίας της έντασης που αποπνέει. Αργότερα, όταν επέστρεψα στη Σλοβενία, άρχισα να σκέφτομαι πολύ την Αφρική και αποφάσισα να εστιάσω την έρευνά μου στην αφρικανική, και συγκεκριμένα τη νιγηριανή, λογοτεχνία. Έτσι, μετέφρασα το εμβληματικό μυθιστόρημα της Τσιμαμάντα Αντίτσι Δακρυσμένος ήλιος στα σλοβένικα – αν και ορισμένες από τις θέσεις της συγγραφέα δεν με εκφράζουν πια. Εν συντομία, αρχικά σαγηνεύτηκα από τα βιβλία για την Αφρική, και ιδιαίτερα τα βιβλία της Σλοβένας ταξιδιωτικής συγγραφέα Sonja Porla. Αργότερα, ανακάλυψα την Αφρική, ειδικά το δυτικό τμήμα της, με τον δικό μου τρόπο. Ερωτεύτηκα τα μπλουζ του Μάλι και το κινηματογραφικό φεστιβάλ Fespaco της Μπουρκίνα Φάσο, όπου οι άνθρωποι με υποδέχτηκαν με αυθεντικότητα και θέρμη. Σήμερα είμαι παντρεμένη με έναν Αφρικανό, με τον οποίο έχω τρία παιδιά.

Οι πρωταγωνιστές της Ξηρής εποχής είναι εμπνευσμένοι από υπαρκτά πρόσωπα;

Οι πρωταγωνιστές είναι εξ ολοκλήρου φανταστικοί. Το βιβλίο είναι εμπνευσμένο από τα έργα του Φίλιπ Ροθ και κυρίως από το Ζώο που ξεψυχά, όπου ένας ηλικιωμένος άντρας προσπαθεί να υπερβεί τον θάνατο μέσω της σχέσης του με μια νέα γυναίκα. Στην Ξηρή εποχή, η Άννα είναι εκείνη που κατακτά τον Ισμαήλ, άρα κατά μία έννοια θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος ότι πρόκειται για φεμινιστικό μυθιστόρημα, έστω και με πολύ αντισυμβατικό τρόπο. Η πιο αυτοβιογραφική πτυχή του βιβλίου σχετίζεται ίσως με την κριτική πάνω στη σχέση μάνας-παιδιού. Μη με παρεξηγήσετε, αγαπώ τα παιδιά μου, αλλά το συγκεκριμένο μυθιστόρημα γεννήθηκε από το ερώτημα: Ποιος ευθύνεται αν κάτι συμβεί στα παιδιά μου; Τόσο στην αφρικανική όσο και στη σλοβένικη κοινωνία; Η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά εμένα ως μητέρα.

Ανάμεσα στην Άννα και τον Ισμαήλ υπάρχει ένα χάσμα, στο βάθος όμως οι δυο τους δεν είναι και τόσο διαφορετικοί. Πιστεύετε ότι μπορούμε να υπερβούμε τις κοινωνικές και πολιτισμικές διαφορές, αν επιτρέψουμε στον εαυτό μας να πλησιάσει τον Άλλο;

Απολύτως. Η Άννα και ο Ισμαήλ προέρχονται από διαφορετικές κουλτούρες και οι διαφορές τους οφείλονται εν μέρει στη σημαντική ηλικιακή απόσταση ανάμεσά τους. Στην αρχή, τους βλέπουμε σε στερεοτυπικούς ρόλους –μια γυναίκα μεγαλύτερης ηλικίας που έρχεται στην Αφρική αναζητώντας έναν εραστή– αλλά στην πορεία συνειδητοποιούμε ότι αρχίζουν να έρχονται κοντά. Και τη στιγμή που γίνονται φίλοι εκτός από εραστές, κάτι τους χωρίζει. Τι ακριβώς, δεν μπορώ να αποκαλύψω. Πρόκειται λοιπόν για μία πραγματικά τραγική ιστορία αγάπης. Θα μπορούσαμε να τους δούμε και ως σύμβολα ή μεταφορές του πολιτισμικού τους περιβάλλοντος.

{jb_quote} Προσωπικά πιστεύω ότι η λογοτεχνία πρέπει να μιλά για πράγματα που αποσιωπώνται, για αυτά που δεν εκφράζονται στην καθημερινή ζωή. {/jb_quote}

Πώς μπορεί να μας βοηθήσει η λογοτεχνία να κατανοήσουμε και να αγαπήσουμε άλλες κουλτούρες;

Προσέγγισα την Αφρική κατ’ αρχάς μέσω της λογοτεχνίας και αργότερα μέσω του κινηματογράφου και της μουσικής. Απέκτησα έτσι μια εικόνα της αφρικανικής κουλτούρας και συγχρόνως αντιλήφθηκα πόσο σύνθετη είναι. Η λογοτεχνία, και γενικότερα ο πολιτισμός, είναι πιθανότατα ο ιδανικός τρόπος να προσεγγίσεις μια άλλη κουλτούρα. Φυσικά, δεν θα πρέπει να αγνοούμε την ύπαρξη της λογοτεχνίας που επί πέντε αιώνες αναπαρήγε στερεότυπα σχετικά με την Αφρική και φέρει μέρος της ευθύνης για τα δεινά που επέφερε η Ευρώπη στην Αφρική. Σήμερα όμως υπάρχει μια ολόκληρη γενιά νεότερων συγγραφέων, που συνδέονται με την Αφρική με τον έναν ή τον άλλο τρόπο και ανήκουν στη λεγόμενη Αφρικανική Αναγέννηση – ανάμεσά τους η Τσιμαμάντα Αντίτσι και η Τάιε Σελάσι. Είμαι θαυμάστρια του πρώτου Αφρικανού Νομπελίστα λογοτεχνίας, του Όλε Σοΐνκα. Αν διαβάσετε Σοΐνκα, θα κατανοήσετε την Αφρική.

Η βαθιά και ανίατη μοναξιά, από την οποία υποφέρουν οι ήρωές σας, οφείλεται στην προβληματική σχέση που είχαν με τις μητέρες τους ή απλώς στο γεγονός ότι είναι άνθρωποι;

Πιστεύω κυρίως το δεύτερο. Η μοναχικότητα (και όχι η μοναξιά) αποτελεί μείζον ζήτημα στην παγκόσμια λογοτεχνία, συμπεριλαμβανομένης και της αφρικανικής. Πάνω από όλα, η μοναχικότητα είναι ίσως ο ιδανικός τρόπος να βιώσεις οτιδήποτε, ιδιαίτερα στη λογοτεχνία. Προσωπικά πιστεύω ότι η λογοτεχνία πρέπει να μιλά για πράγματα που αποσιωπώνται, για αυτά που δεν εκφράζονται στην καθημερινή ζωή. Λέμε κάτι, αλλά στην πραγματικότητα σκεφτόμαστε κάτι άλλο. Στη λογοτεχνία, αυτά τα δύο είναι δυνατόν να συνυπάρχουν. Έτσι, η λογοτεχνία αποτελεί τον ιδανικό τόπο για να περιγράψεις τη μοναξιά.

Με τι είδους ζητήματα καταπιάνεται η Ένωση Συγγραφέων της Σλοβενίας, της οποίας υπήρξατε ενεργό μέλος;

Υπήρξα αντιπρόεδρος της Ένωσης για τέσσερα χρόνια, αλλά τελικά παραιτήθηκα και αυτή τη στιγμή είμαι πρόεδρος του συμβουλίου του Κρατικού Οργανισμού Βιβλίου, που έχει προϋπολογισμό περίπου έξι εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Ο ρόλος του Οργανισμού είναι να στηρίζει τους συγγραφείς, τους εκδότες και όσους δραστηριοποιούνται στον χώρο του βιβλίου, καθώς η σλοβένικη αγορά είναι πολύ μικρή. Τα τελευταία πέντε χρόνια, ο κλάδος έχει σχεδόν καταρρεύσει και οι συγγραφείς ζουν στο όριο της φτώχειας. Αγωνιζόμαστε να κάνουμε τον κλάδο πιο ανταγωνιστικό, τα καλά νέα όμως είναι ότι φέτος η Πολιτεία θα διαθέσει ένα εκατομμύριο παραπάνω από πέρσι. Το μεγαλύτερο μέρος του ποσού θα δοθεί σε συγγραφείς, οι οποίοι βρίσκονται στην πλέον δεινή θέση.

Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία τη ζωή και τη δημιουργικότητά σας;

Περνάω περισσότερο χρόνο με την οικογένειά μου, αλλά συνεχίζω να εργάζομαι πολύ. Διδάσκω, δραστηριοποιούμαι σε θέματα πολιτισμικής πολιτικής και μόλις ολοκλήρωσα το έκτο μυθιστόρημά μου. Είναι η ιστορία της μούσας ενός από τους πιο διάσημους ποιητές όλων των εποχών, της Ζαν Ντιβάλ. Η Ζαν μετακόμισε από την Αϊτή στο Παρίσι στα μέσα του 19ου αιώνα και ενέπνευσε ένα από τα ωραιότερα ποιήματα του Μποντλέρ. Στην τελευταία σκηνή, ο Σαρλ την ψάχνει στο facebook... Πρόκειται λοιπόν για μια μείξη βιογραφίας και μυθοπλασίας.

Ξηρή εποχή. Ο ασυνήθιστος έρωτας του Χαρματάν
Γκαμπριέλα Μπάμπνικ
Μετάφραση: Γιώργος Γκούμας
Εκδόσεις Βακχικόν
σ. 304
ISBN: 978-960-638-195-9
Τιμή: 13,78€