Ο οθωμανισμός του ρεμπέτικου

Το ρεμπέτικο, ένα μουσικό είδος που, μεταξύ άλλων, υμνήθηκε ως πηγαία έκφραση «ελληνικότητας», δικαιούται αυτές τις δάφνες. Ο αξέχαστος φιλόσοφος, πανεπιστημιακός δάσκαλος και συγγραφέας Δημήτριος Τσάκωνας (1921-2004) διαφωνεί. Σε τηλεοπτική διάλεξή του*, το δεύτερο μέρος της οποίας δημοσιεύεται σήμερα, έλεγε τα εξής: «Μια νέα ηθική διαμορφώνεται με το ρεμπέτικο. Μια ηθική η οποία σαφώς έχει την προέλευσή της από τον ανατολικό τρόπο τού σκέπτεσθαι. Και αυτός ο ανατολικός τρόπος τού σκέπτεσθαι στηρίζεται στην τεμπελιά ως επάγγελμα.

Θεωρεί την δίκη αδικία. Δεν θεωρούνται άτιμα τα παρασιτικά επαγγέλματα. Δεν αναφέρονται ποτέ κακουργήματα, αλλά μικροπταίσματα. Στρέφουν το μίσος και την περιφρόνησή τους στα όργανα της τάξεως οι ρεμπέτηδες. Είναι έξω από τα πλαίσια της εθνότητας. Ως άνθρωποι του υποκόσμου Δεν έχουν ούτε κοινωνική ούτε εθνική συνείδηση.

Πρόκειται για έναν υπο-αστικό περίγυρο. Αντικατέστησαν τους τραγουδιστές των δημοτικών τραγουδιών, που είχαν φωνή δυνατή και είχαν χορευτικά πετάγματα. Ηταν λεβέντες εκείνοι. Ηταν άνθρωποι που συνδέονταν με την Επανάσταση του 1821. Ηταν άνθρωποι που υμνούσαν τον ηρωισμό. Ηταν άνθρωποι που υμνούσαν την θυσία.

Σήμερα η ορχήστρα του δημοτικού τραγουδιού βασίζεται στα πνευστά και στα τύμπανα. Τα ρεμπέτικα βασίζονται στα έγχορδα. Στο μονόχορδο, που ήταν εύρημα Αράβων. Αξονας του δημοτικού τραγουδιού ήταν ο έρωτας, η φύση, η κλεφτουριά. Ητανε η αισιοδοξία και ο θάνατος. Αξονας του ρεμπέτικου είναι ο έρωτας, η μάνα, ο καημός και η φτώχεια. Είναι δηλαδή το ρεμπέτικο μία βασική έκφραση της υποκουλτούρας, μιας υποκουλτούρας ανατολίτικης. Μιας υποκουλτούρας που έχει άμεση σχέση με τον οθωμανικό τρόπο τού σκέπτεσθαι.

Αντίθετα στην επτανησιακή μουσική που με τις καντάδες της μας συνδέει με την Δυτική Ευρώπη, διερμηνεύοντας το αστικό αίσθημα ενός ιταλικού ρομαντισμού. Υπερνικιόταν έτσι το ευρωπαϊκό και το δημοτικό στο όνομα του μουσουλμανικού. Μουσουλμανικό είναι το ρεμπέτικο. Λούμπεν απαθλιωμένοι αστοί του περιθωρίου. Αεργοι, άνθρωποι του περιθωρίου.

Ετσι και ο Τσιτσάνης βρήκε ένα λαϊκό τραγούδι χασικλίδικο, μόρτικο, περιφρονημένο, στο στόμα φυλακισμένων και κακούργων, στα τσογλάνια της αγοράς και του λιμανιού. Ο Τσιτσάνης μείωσε αυτό το πρόστυχο κι οθωμανικό στοιχείο και τόνισε τους καημούς της φτωχολογιάς, της φάμπρικας, του πονεμένου έρωτα.

Μερικοί είπαν ότι το ρεμπέτικο είναι εργατικό τραγούδι. Δεν ντρέπονται να λένε πως το ρεμπέτικο είναι εργατικό τραγούδι! Η εργατική τάξη δεν είναι απόβλητο ούτε λύμα του αστισμού. Είναι η βάση και το σύμβολο των μηχανών του. Το ρεμπέτικο δεν έχει καμιά σχέση με τα εργατικά τραγούδια της Ευρώπης ούτε με το πνεύμα ούτε με τη γεύση του ιδιώτη. Τα εργατικά τραγούδια είναι τραγούδια ευπρέπειας. Είναι τραγούδια της δουλειάς. Είναι τραγούδια που εκφράζουν τη ζωή ενός εργαζόμενου ανθρώπου ο οποίος στέκει απέναντι στη μοίρα του.

Το ρεμπέτικο αποτελείται από τα ρετάλια της μουσουλμανικής αντίληψης της ζωής. Το ρεμπέτικο είναι κισμέτ. Εχει όχι μία ανηθικότητα αλλά μία αηθική. Και αυτή η αηθική είναι χειρότερη κι από την οποιαδήποτε ανηθικότητα. Είναι μία μαζοχιστική επίδειξις ανευθυνότητας. Είναι ένας τρόπος τού να προταθεί το μουσουλμανικό ως στοιχείο του νεοελληνικού.

Και μετά από αυτό το ρεμπέτικο άρχισε να προβάλλεται με τον Μανώλη Χιώτη το αρχοντορεμπέτικο, το οποίο επήρε για τους νεοπλούτους του ρεμπέτικου κάποια στοιχεία δήθεν εξευρωπαϊσμού, για να εμφανισθεί μία μορφή η οποία απάδει προς την ελληνική παράδοση, απάδει και προς το κλέφτικο και προς το δημοτικό τραγούδι. Το αρχοντορεμπέτικο, επειδή υιοθετείται από τους νεοπλούτους που κερδοσκόπησαν στην Κατοχή, πρέπει νάναι και χασικλίδικο και ρεμπέτικο και να θυμίζει, άμα λάχει, τον ρυθμό του ροκ εντ ρολ. Να ‘χει το ύψος του μοντέρνου και μαζί το ύφος του τεκέ. Να μιλάει τάχα για καινούργιους πόνους, αλλά και να την καλεί στην κούρσα [αυτοκίνητο] για την θάλασσα. Να σταματάν τα τραμ και να την βλέπουνε εκείνη, όπως έχει φορέσει και παντελόνια και ρεμιζάρει τάχα την κούρσα της κάπου. Ενα απερίγραπτο δηλαδή αμάλγαμα υποκοσμικής νεο-αριστοκρατίας και δήθεν αστικοποιηθέντος υποκόσμου, όπου ανάμικτα ο τάχα τεκές με την τάχα κούρσα και η τάχα φτώχεια με τον θρασύ και αμόρφωτο πλούτο.

Ο πόλεμος και η Κατοχή με την μαύρη αγορά ανέβασε ποικίλα κοινωνικά πρότυπα και είχαμε μία νέα αστική τάξη η οποία δεν τηρούσε τους ηθικούς ρυθμούς που η προπολεμική αστική τάξη είχε κατορθώσει να ανδρώσει. Εδημιουργήθη ένα είδος υποκουλτούρας, η οποία εκφράζεται με το ρεμπέτικο τραγούδι. Εκφράζεται μ’ ένα τραγούδι του υποκόσμου. Γιατί τα λύματα της κοινωνικής ζωής των ημι-αστικών κέντρων ανέβηκαν στην επιφάνεια ως ηγέτιδα τάξις. Και αυτό δεν ήτανε παρά μια υποκουλτούρα, μια υπανάπτυξις πολιτιστική, την οποία η Ελλάδα έπρεπε να αντιμετωπίσει διαφορότροπα απ’ ό,τι την αντιμετώπισε».

Πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=nVZ5B4Gyuoo

Διαβάστε περισσότερα Ο οθωμανισμός του ρεμπέτικου