Νίκος Κομνηνός στο ieidiseis: «Σήμερα κυριαρχεί η ψευδαίσθηση της ελεύθερης βούλησης»

Ο πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας μιλάει για το πρώτο βιβλίο του, «Η σπίθα», ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας που θέτει επίκαιρα ερωτήματα για το περιβάλλον, την τεχνολογία και την προσωπική ευθύνη.

«Η σπίθα» θα σας αιφνιδιάσει. Καταρχήν, διότι ο συγγραφέας είναι Έλληνας, ο οποίος καταγίνεται με θέματα τα οποία συνιστούν ακόμα «άβατο» για τους περισσότερους ομότεχνούς του στην χώρα μας: Νέες τεχνολογίες, θανατηφόρους ιούς, κλιματική αλλαγή. Και βέβαια θέτει μια σειρά από ανησυχητικά ερωτήματα: Πόσο κατευθυνόμενη είναι η κοινή γνώμη, πόσο πραγματική είναι η «ελεύθερη βούληση»,

πόσο εφικτή είναι μια παγκόσμια «συνεννόηση» κατά της κλιματικής αλλαγής;
Βέβαια, ο Νίκος Κομνηνός έχει το αβαντάζ να γνωρίζει από πρώτο χέρι τον κόσμο της υψηλής τεχνολογίας όπου δραστηριοποιείται επαγγελματικά εδώ και χρόνια, γεγονός που του επιτρέπει να ενδύει το έργο της φαντασίας του με ρεαλισμό. «Η σπίθα» του είναι μια εφιαλτική προβολή της πραγματικότητας που γνωρίζει από πρώτο χέρι στο όχι πολύ μακρινό μέλλον. Ένα μέλλον στο οποίο θα είμαστε όλοι εν δυνάμει πιόνια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που θα μας καταχωρούν με βάση τις πιο μύχιες σκέψεις μας και εκφράσεις μας, θα μας χειραγωγούν και θα μας αδρανοποιούν. Όπου ακόμα και οι πιο υψηλοί στόχοι, όπως η σωτηρία του περιβάλλοντος, θα μπορούν να γίνουν εργαλεία χειραγώγησης από τους έχοντες την εξουσία του χρήματος και της τεχνολογίας.

Ο Νίκος Κομνηνός απαντάει στις ερωτήσεις του ieidiseis.gr.
Θεωρείτε τον εαυτό σας οικολόγο; Τι σημαίνει η οικολογική συνείδηση για εσάς; Υπάρχει οικολογική υπευθυνότητα;
- Ευχαριστώ για το ερώτημά σας, γιατί μου δίνει την ευκαιρία να ξεκαθαρίσω κάτι που θεωρώ σημαντικό. Ο όρος ökologie που διατυπώθηκε για πρώτη φορά, το 1866 από τον Γερμανό βιολόγο Ερνστ Χέκελ, αποτελείται από δυο ελληνικές λέξεις: «οίκος» και «λόγος» που, κυριολεκτικά, περιγράφουν την «μελέτη του φυσικού οίκου». Συνεπώς, ο όρος «οικολόγος», δεν αντιστοιχεί στις ακτιβιστικές δράσεις για τη σωτηρία του πλανήτη. Πάντως, για να απαντήσω στην ερώτησή σας, εγώ είμαι ένας συνειδητοποιημένος πολίτης που ανησυχεί για την καταστροφή του περιβάλλοντος και όχι ένας ακτιβιστής, εκτός εάν η συγγραφή μυθιστορημάτων θεωρείται ακτιβισμός.
Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος σας, πράγματι είναι ευθύνη όλων μας να ενισχύσουμε την περιβαλλοντική μας συνείδηση. Όπως υποστηρίζω στη «Σπίθα», υπάρχουν πολλές μικρές, οικονομικές ιδέες για πράγματα, που αν τα κάνουμε όλοι, θα καταφέρουμε την μεγάλη διαφορά για τη σωτηρία του πλανήτη.

Πώς συλλάβατε την ιδέα για τη «Σπίθα»; Υπήρξε κάποιο γεγονός στη ζωή σας που σας έβαλε σε αυτή τη συγκεκριμένη τροχιά σκέψης;
- Ναι. Υπήρχε και υπάρχει: τα παιδιά μου. Σε τι κόσμο θέλω να μεγαλώσουν, να δημιουργήσουν, να γεράσουν και τι κόσμο τους κληροδοτώ; Ποια είναι η προσωπική μου συμμετοχή στα πράγματα; Η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής καταστροφής, δεν εξαιρεί κανέναν μας. Θα χρειαστεί τον άνευ προηγουμένου συντονισμό του ανθρώπινου είδους για να αντιμετωπιστεί. Κινούμαστε προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν της συνεννόησης. Η απόσυρση των Η.Π.Α. από τη συμφωνία του Παρισιού είναι το πιο κραυγαλέο παράδειγμα περιβαλλοντικής και πολιτικής ανευθυνότητας.

Έχετε ασχοληθεί επαγγελματικά με τον χώρο της υψηλής τεχνολογίας. Πόσο επηρέασε η εμπειρία σας τον τρόπο που περιγράφετε τις ενδεχόμενες εφιαλτικές εφαρμογές της τεχνολογίας στο μέλλον;
- Είναι αλήθεια πως, στη δουλειά μου, εκτίθεμαι καθημερινά σε νέες τεχνολογίες. Οι περιγραφές, όμως, της κατάχρησης των τεχνολογιών στη «Σπίθα» είναι καθαρά δημιούργημα της φαντασίας μου. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως δεν τις έχουν φανταστεί κι άλλοι. Κι εάν αυτοί οι άλλοι, είναι μυθοπλάστες, παραμυθάδες ή συγγραφείς μυθιστορημάτων, όπως εγώ, είμαστε Ο.Κ. Αν όμως δεν είναι… υπάρχει πρόβλημα.

Πόσο απέχουμε από ένα παγκόσμιο καθεστώς τεχνολογικού ολοκληρωτισμού;
- Από οικονομικής άποψης, είμαστε ήδη εδώ. Το πραγματικά εφιαλτικό σενάριο, όμως, είναι να καταφέρουν κάποιοι άνθρωποι να αναβαθμίσουν τους εαυτούς τους και βιολογικά, έναντι όλων των υπολοίπων.

Είστε οπαδός της θεωρίας «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»;
- Ο «σκοπός» ούτε «άγιασε», ούτε «αγιάζει τα μέσα». Η φράση αυτή έχει αποτελέσει άλλοθι για τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Υπάρχει ελεύθερη βούληση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της τεχνητής νοημοσύνης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
- Γιατί, υπήρχε ελεύθερη βούληση πριν την εποχή μας; Η βασική διαφορά σήμερα είναι ότι, σήμερα, κυριαρχεί η ψευδαίσθηση της ελεύθερης βούλησης.

Πιστεύετε ότι τα οικονομικά και κοινωνικά βάρη της προστασίας του περιβάλλοντος κατανέμονται δίκαια ανάμεσα σε βόρειος και νότιους, φτωχούς και ευκατάστατους;
- Η προστασία του πλανήτη σίγουρα επιβαρύνει δυσανάλογα τους οικονομικά ασθενέστερους καθότι, συχνά, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να καταστρέφουν το περιβάλλον για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Δυστυχώς, όμως, είναι οι ίδιοι που θα υποστούν και τις πιο βαριές συνέπειες από την καταστροφή του περιβάλλοντος.

Η «παγκόσμια συνείδηση» στην οποία αναφέρεστε στο βιβλίο είναι εφικτή κατά τη γνώμη σας και πώς;
- Στην πραγματικότητα, μια σπίθα είναι το μόνο που χρειάζεται ο κόσμος για να δημιουργηθεί αυτή η παγκόσμια συνείδηση. Όμως, η καταστροφή του περιβάλλοντος δεν εξελίσσεται με όρους που θα δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για αυτή τη σπίθα. Δεν λιώνουν οι πάγοι στην αυλή μας. Κι όταν η οικολογική κρίση, με μαθηματική ακρίβεια, φτάσει στην αυλή μας, τότε θα είναι πολύ αργά.

Είναι εντυπωσιακό να βλέπει κανείς ανθρώπους που η ζωή τους έχει επηρεαστεί αρνητικά από την καταστροφή του περιβάλλοντος να προασπίζονται με πάθος τα «κεκτημένα» τους -κάτι σαν τους κατοίκους στο Μάτι και στο Κόκκινο Λιμανάκι που παρότι έχασαν ανθρώπους κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να αποτρέψουν κατεδαφίσεις, διάνοιξη δρόμων. Πιστεύετε ότι σαν κοινωνία έχουμε μια άρνηση απέναντι στην πραγματικότητα της περιβαλλοντικής καταστροφής; Σαν τους καρκινοπαθείς που ενώ ξέρουν το πρόβλημά τους αρνούνται να το ονοματίσουν;
- Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που περιγράφετε βρίσκονται σε άρνηση. Αδιέξοδο ψυχολογικό στάδιο, το οποίο, δυστυχώς, είναι πολύ σύνηθες και μεγάλος αντίπαλος για τον περιβαλλοντολογικό σκοπό. Παρά το κόστος που έχουν υποστεί, οι κάτοικοι στο Μάτι δεν αναλαμβάνουν την ατομική τους ευθύνη. Οφείλουν να συμφωνήσουν στο πρόβλημα, να εξετάσουν τις συνέπειες που υπέστησαν και από κοινού να προχωρήσουν στη λύση. Απαιτείται, συντονισμός και συλλογική προσπάθεια σε όλα τα επίπεδα. Οι κάτοικοι στο Μάτι, όπως όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη, ως ένοικοι στην ίδια πολυκατοικία, πρέπει να συνεννοηθούν. Ουτοπικό για το ανθρώπινο είδος μας; Ίσως. Αλλά δεν υπάρχουν εναλλακτικές.

Ποιες είναι οι αρχές και οι πρακτικές με τι οποία μεγαλώνετε τα παιδιά σας σε σχέση με το περιβάλλον και την τεχνολογία;
- Εν μέσω πανδημίας; Δυστυχώς, έχουμε χάσει εντελώς τον έλεγχο όσον αφορά την τεχνολογία. Ο χρόνος στην οθόνη έχει επιμηκυνθεί, η προσωπική επαφή έχει αντικατασταθεί από το zoom και το skype. Για το περιβάλλον, τα παιδιά είναι εκείνα που μας «μεγαλώνουν» γιατί έχουν περισσότερη περιβαλλοντική συνείδηση και μακρύτερο μέλλον μπροστά τους για να βιώσουν τις επιπτώσεις της καταστροφής. Συζητάμε και προσπαθούμε όλοι μαζί. Σαν παιχνίδι.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας για το μέλλον;
- Στο μέλλον, οι περιβαλλοντικές καταστροφές θα οδηγήσουν με μαθηματική βεβαιότητα, σε μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών. Η άρνηση των χωρών να υποδεχθούν αυτές τις ροές, θα δημιουργήσει συνθήκες πολέμου. Ο πόλεμος αυτός θα είναι μεταξύ των προνομιούχων, που θα θέλουν να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους και των εκτοπισμένων, που δεν θα έχουν άλλη εναλλακτική.

Πιστεύετε ότι η τεχνολογική καινοτομία μπορεί να ικανοποιήσει την διττή ανάγκη τους σεβασμού προς το περιβάλλον και της ανάγκης των ανθρώπων για μια καλή ζωή;
- Φυσικά και μπορεί. Επιτρέψτε μου να παραθέσω ένα απλό παράδειγμα: η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, την τελευταία εικοσαετία, έχει μειώσει κάθετα την χρήση χαρτιού. Αυτό, δεν μείωσε την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Αντίθετα, την αναβάθμισε. Όλα είναι άμεσα διαθέσιμα και με μικρότερο περιβαλλοντολογικό αποτύπωμα. Η τεχνολογία και η καινοτομία δεν έχουν αρνητικό πρόσημο. Η κατάχρησή τους είναι αυτή που δημιουργεί τους κινδύνους.

«Η σπίθα» του Νίκου Ζ. Κομνηνού κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.