Τι συμβαίνει με τους πρώτους αριθμούς; Είναι κάτι παραπάνω από απλοί αριθμοί;

Από τα βάθη της αρχαιότητας, οι πρώτοι αριθμοί ήταν σαν μαγικοί λίθοι κρυμμένοι μέσα στην άμμο των φυσικών αριθμών. Ο Πυθαγόρας και οι οπαδοί του, γοητευμένοι από την αρμονία των αριθμών, πίστευαν πως οι πρώτοι έκρυβαν κάποιον θείο ρυθμό, μια τάξη που αντανακλούσε το σύμπαν. Κανένας άλλος τύπος αριθμού δεν προκάλεσε τόσο θαυμασμό, περιέργεια και μυστήριο. Οι πρώτοι είναι απλοί –αριθμοί που διαιρούνται μόνο από το 1 και τον εαυτό τους– και όμως η απλότητά τους συνορεύει με κάτι σχεδόν υπερφυσικό. Δεν ακολουθούν ένα

Το 1859, ένας άντρας ονόματι Μπέρνχαρντ Ρίμαν άλλαξε για πάντα την πορεία της μαθηματικής σκέψης με μια μόνο εργασία. Στη «Υπόθεση Ρίμαν», πρότεινε πως πίσω από τη φαινομενικά χαοτική κατανομή των πρώτων αριθμών, υπάρχει ένα μαθηματικό μοτίβο που σχετίζεται με μια μυστηριώδη συνάρτηση, τη λεγόμενη Ζήτα. Μέχρι σήμερα, κανείς δεν κατάφερε να αποδείξει αν είχε δίκιο. Όμως η υπόθεσή του παραμένει το ιερό δισκοπότηρο των μαθηματικών. Η απόδειξη ή η διάψευσή της δεν είναι απλώς ένα θεωρητικό επίτευγμα· θα άλλαζε την κατανόησή μας για τα μαθηματικά θεμέλια της πραγματικότητας και θα επηρέαζε καίρια την ασφάλεια των ψηφιακών μας επικοινωνιών.

Κάθε φορά που πληκτρολογούμε έναν κωδικό ή κάνουμε μια συναλλαγή online, στηρίζεται σε ένα σύστημα κρυπτογράφησης που βασίζεται στους πρώτους αριθμούς. Οι σύγχρονες τεχνικές ασφάλειας, όπως το RSA, στηρίζονται στην τεράστια δυσκολία να διασπάσει κανείς έναν μεγάλο αριθμό στα πρώτα του γινόμενα. Για παράδειγμα, ένας αριθμός 600 ψηφίων, προϊόν δύο πρώτων, θα χρειαστεί χιλιάδες χρόνια για να σπάσει με την τωρινή υπολογιστική ισχύ. Όμως τι θα γινόταν αν κάποιος έβρισκε έναν τρόπο να εντοπίζει πρώτους αριθμούς πιο εύκολα; Τότε το διαδίκτυο, όπως το ξέρουμε, θα μπορούσε να καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος.

Αυτός είναι και ο λόγος που κολοσσοί της τεχνολογίας επενδύουν αμύθητα ποσά στην έρευνα των πρώτων. Το 2002 ανακαλύφθηκε ο μεγαλύτερος μέχρι τότε πρώτος αριθμός, με πάνω από 13 εκατομμύρια ψηφία, ενώ το 2018 αυτός ο αριθμός είχε ήδη φτάσει τα 23 εκατομμύρια. Η αναζήτηση δεν γίνεται τυχαία – χρειάζονται αλγόριθμοι που χτενίζουν ασύλληπτα μεγάλους αριθμούς με την ελπίδα να βρουν έναν ακόμα πρωτογενή γίγαντα. Αυτή η αναζήτηση όμως δεν έχει μόνο πρακτική σημασία. Κρύβει και ένα βαθύ φιλοσοφικό ερώτημα: γιατί υπάρχουν οι πρώτοι αριθμοί και γιατί μοιάζουν τόσο χαοτικοί;

Οι μαθηματικοί δεν κατάφεραν ακόμα να δώσουν μια απάντηση. Ούτε να εντοπίσουν έναν μαθηματικό νόμο που να εξηγεί πού ακριβώς εμφανίζονται οι πρώτοι. Η κατανομή τους θυμίζει κάτι ανάμεσα σε φυσικό φαινόμενο και καθαρό χάος. Αν τους τοποθετήσεις σε μια ευθεία και δεις τις αποστάσεις μεταξύ τους, μοιάζουν με την ακολουθία χτύπων μιας καρδιάς που άλλοτε επιταχύνει κι άλλοτε επιβραδύνει – χωρίς εμφανή λόγο. Κι όμως, οι πρώτοι δεν είναι προϊόν τύχης. Είναι απολύτως προσδιορισμένοι από τους κανόνες της αριθμητικής, αλλά παράγουν ένα μοτίβο τόσο μπερδεμένο που ακόμη και οι καλύτεροι υπολογιστές του κόσμου αδυνατούν να το ξεδιαλύνουν.

Αυτός ο ανεξήγητος χαρακτήρας τους έχει τραβήξει το ενδιαφέρον όχι μόνο μαθηματικών, αλλά και φιλοσόφων, φυσικών και καλλιτεχνών. Ορισμένοι βλέπουν στους πρώτους αριθμούς ένα είδος μαθηματικής ποίησης, μια υπενθύμιση ότι ακόμα και μέσα στο πιο αυστηρό σύστημα –αυτό των αριθμών– μπορεί να υπάρξει κάτι ανεξήγητο, κάτι σχεδόν μυστικιστικό. Ο Βρετανός φυσικός Πολ Ντέιβις έχει υποστηρίξει ότι αν κάποια εξωγήινη νοημοσύνη ήθελε να επικοινωνήσει μαζί μας, οι πρώτοι αριθμοί θα ήταν ο πιο λογικός «κώδικας» για να το κάνει, ακριβώς γιατί είναι καθολικοί, ανεξαρτήτως πολιτισμού ή γλώσσας.

Όσο όμως αυξάνεται η υπολογιστική ισχύς και οι γνώσεις μας επεκτείνονται, οι πρώτοι συνεχίζουν να ξεγλιστρούν, σαν να προστατεύουν ένα κομμάτι της γνώσης που δεν είμαστε ακόμα έτοιμοι να καταλάβουμε. Είναι το τέλειο παράδειγμα του πώς κάτι απλό –ένας αριθμός που διαιρείται μόνο από τον εαυτό του και το 1– μπορεί να ξεπερνά κατά πολύ τα όρια της κατανόησης και της λογικής. Ίσως τελικά να μην είναι απλώς οι βασικοί λίθοι των αριθμών. Ίσως είναι τα μικρά μυστικά που κρύβει το σύμπαν, σε μορφή αριθμητική.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.