Έγιναν όντως ναυμαχίες στο Κολοσσαίο; Καλά τι έκαναν, γέμισαν το στάδιο νερό;

Όταν κάποιος ακούει για ναυμαχίες μέσα στο Κολοσσαίο, το πρώτο που σκέφτεται είναι κάτι ανάμεσα σε ταινία του Χόλιγουντ και παραμύθι για εντυπωσιασμούς της ρωμαϊκής παρακμής. Κι όμως, το ενδεχόμενο δεν είναι καθόλου απίθανο. Η Ιστορία μας παραδίδει αρκετές πηγές που μιλούν για τις περίφημες «naumachiae» – αναπαραστάσεις ναυμαχιών μπροστά σε κοινό – και κάποιες από αυτές τοποθετούν τέτοια θεάματα όχι σε τεχνητές λίμνες, αλλά μέσα στο ίδιο το αμφιθέατρο της Ρώμης. Το Κολοσσαίο, εκεί όπου σήμερα βλέπουμε πέτρα και ερείπια, λέγεται πως κάποτε μετατράπηκε σε λίμνη γεμάτη πλοία και ανθρώπους που πάλευαν για τη ζωή τους πάνω σε κουπιά και καταστρώματα.

Η πληροφορία δεν έρχεται από τη φαντασία, αλλά από πηγές όπως ο Δίων Κάσσιος, ο οποίος αναφέρει ότι κατά τα εγκαίνια του Κολοσσαίου το 80 μ.Χ., επί Τίτου, πραγματοποιήθηκε και ναυμαχία. Ο Σουητώνιος επίσης αναφέρει την ύπαρξη υδάτινων θεαμάτων, ενώ ο Μαρτιάλης, με ποιητικό ύφος, μιλά για τη μετατροπή της αρένας σε θάλασσα. Αυτές οι αφηγήσεις, όμως, αντιμετωπίζονται με επιφυλακτικότητα από την αρχαιολογική κοινότητα. Κι αυτό γιατί το Κολοσσαίο, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, δεν διαθέτει τα κατάλληλα υδραυλικά έργα που να υποστηρίζουν την πλήρη κάλυψη της αρένας με νερό σε τέτοια κλίμακα.

Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι το υπόγειο σύστημα, γνωστό ως hypogeum – οι στοές και οι ανελκυστήρες που εξυπηρετούσαν τις μάχες με θηρία και μονομάχους – προστέθηκε αρκετά αργότερα. Αυτό σημαίνει ότι στα πρώτα χρόνια, πριν διαμορφωθεί ο χώρος κάτω από την αρένα, ήταν όντως δυνατό να γεμίσει ο κάμπος του θεάτρου με νερό. Ειδικά σε μια πόλη όπως η Ρώμη, με τόσο εξελιγμένο υδραγωγείο, το τεχνικό μέρος δεν ήταν αδύνατο. Οι Ρωμαίοι διέθεταν γνώσεις υδραυλικής και υποδομές που μπορούσαν να στηρίξουν τέτοιο θέαμα, έστω και με δυσκολία.

Αν όντως έγιναν τέτοιες ναυμαχίες, θα ήταν πιο μικρής κλίμακας από τις μεγαλειώδεις που οργανώνονταν σε τεχνητές λίμνες, όπως εκείνη του Αυγούστου στο Τραστέβερε ή εκείνη που διοργάνωσε ο Καλιγούλας. Στο Κολοσσαίο, λογικά επρόκειτο για θεατρικές ναυμαχίες με μικρά σκάφη, ίσως μερικά δώδεκα ανθρώπων, σε ένα περιβάλλον σχεδιασμένο περισσότερο για εντυπωσιασμό παρά για αληθινή στρατιωτική αναπαράσταση. Το κοινό παρακολουθούσε όχι μόνο τη μάχη, αλλά και το θαύμα της τεχνικής: να βλέπει την ίδια την αρένα να αλλάζει φυσική μορφή μέσα σε λίγες ώρες.

Παρά τη γοητεία της εικόνας, οι περισσότεροι αρχαιολόγοι παραμένουν δύσπιστοι. Δεν έχουν εντοπιστεί αποχετευτικά ή αντλητικά συστήματα ικανά να υποστηρίξουν κάτι τόσο περίπλοκο όσο μια πραγματική ναυμαχία. Αντίθετα, άλλοι ερευνητές επισημαίνουν ότι ίσως πρόκειται για υπερβολές ή λογοτεχνικές υπερβολές των αρχαίων συγγραφέων που ήθελαν να εξυψώσουν τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική μεγαλοπρέπεια. Η ίδια η χρήση της λέξης «ναυμαχία» ενδέχεται να μην σημαίνει αυτό που φανταζόμαστε σήμερα – δηλαδή πλοία σε πλήρη ανάπτυξη μάχης – αλλά ίσως έναν εικονικό αγώνα μέσα σε νερό, περισσότερο θεατρικό παρά πολεμικό.

Το βέβαιο είναι πως οι Ρωμαίοι ήταν ικανοί για εξωφρενικά θεάματα, και το Κολοσσαίο ήταν το εργαλείο αυτών των φαντασμαγορικών σκηνών. Το αν γέμισε ποτέ με νερό ως τη μέση, μετατρεπόμενο σε αμφιθέατρο-λίμνη, παραμένει ζήτημα ανοιχτό στην έρευνα. Όμως η εικόνα ενός σταδίου που μεταμορφώνεται σε θάλασσα, με βάρκες, ηθοποιούς και θεατές που ζητωκραυγάζουν, είναι τόσο δυνατή που επιβιώνει μέχρι σήμερα – έστω και ως ερώτηση που δεν έχει οριστική απάντηση.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.