«Τσεσμέ, Βουρλά κι Αλάτσατα…» – Η μουσική των προσφύγων, έκθεση στο Ίδρυμα της Βουλής

Ο ξεριζωμός, η απώλεια, η προσφυγιά. Κι ένας καημός σαν μακρόσυρτο, λυπητερό τραγούδι σε λα μινόρε, που κρατάει εκατό χρόνια τώρα…

Μια ιστορία-βίωμα για χιλιάδες Έλληνες από τις χαμένες πατρίδες, η εγκατάσταση σ΄ ένα νέο τόπο, αλλιώτικα γνωστό και άγνωστο μαζί, και η ζωή να ξεκινάει απ΄την αρχή. Μ΄ ένα τραγούδι όμως, που θυμίζει όσα έμειναν πίσω, χαρούμενες  και ευτυχισμένες μέρες αλλά και σκληρές και δύσκολες.

Σμύρνη, Ιωνία, Καππαδοκία, Πόντος,  Κωνσταντινούπολη και Προποντίδα, Ανατολική και Βόρεια Θράκη (ή αλλιώς Ανατολική Ρωμυλία). Τόποι όπου ο Ελληνισμός άνθησε επί αιώνες, πρόκοψε

και μεγαλούργησε κρατώντας πάντα γερά την παράδοση στις καρδιές και στην καθημερινή ζωή. Με τη μουσική να αποτελεί αναπόσπαστο και συνεκτικό στοιχείο της ιδιαίτερης ταυτότητας των ανθρώπων.

«Απ΄ τον τόπο που ΄ρθα εγώ ξεύρουν ν΄ αγαπούν,  ξεύρουν τον καημό να κρύβουν, ξεύρουν να γλεντούν…» διαβάζει ο επισκέπτης της έκθεσης του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, που με τον τίτλο «ΣΗΚΩ ΨΥΧΗ ΜΟΥ!» ανακαλεί εικόνες και μουσικές των προσφύγων του ’22 σ΄αυτή την πρώτη εκδήλωση μνήμης για την Μικρασιατική καταστροφή.

Μουσική, τραγούδια και χαρές, ευτυχισμένες στιγμές (πάνω), τα πρόσωπα της προσφυγιάς (κάτω)

Φωτογραφικά, οπτικοακουστικά και αρχειακά τεκμήρια συνομιλούν σ΄αυτήν την έκθεση με στίχους και πολλές, διαφορετικές μελωδίες: Από τα μοιρολόγια, τα παραδοσιακά τραγούδια και τους χορούς, τα μικρασιάτικα ρεμπέτικα όπως αναβίωσαν στην καινούργια πατρίδα ως και την νεότερη ελληνική μουσική, που επηρεάστηκε από εκείνην των προσφύγων.

Η μουσική ως καμβάς

Η μουσική και το τραγούδι γίνονται ο καμβάς της έκθεσης, που ξεδιπλώνεται σαν σε μια προσφυγική αυλή.  Με «πρόχειρα» υλικά, τούβλα και μαδέρια, τους ντενεκέδες για τα λουλούδια, που δεν έλειπαν από κανένα σπιτικό, την πολυτέλεια ενός γραμμόφωνου, ακόμη και τη φρίζα που θέλει να θυμίσει τα κεραμικά πλακάκια που έφτιαχναν οι Μικρασιάτες καλλιτέχνες αγγειοπλάστες.

Αλλά και  πολλά πρόσωπα, ασπρόμαυρα πορτρέτα ανθρώπων που έζησαν και πέρασαν… «Τσεσμέ, Βουρλά κι Αλάτσατα, και Κάτω Παναγία /  χαθήκαν οι λεβέντες σας απ΄τη Μικρά Ασία / Ανατολίτικα βουνά που ΄χετε τον αέρα / βλέπετε την πατρίδα μας τη νύχτα και τη μέρα», όπως λέει ένα δίστιχο των προσφύγων της Ερυθραίας.

Ένα μικρό πάλκο εξάλλου, στημένο σε μία γωνία δεν είναι διόλου διακοσμητικό, αφού νέοι δημιουργοί και ερμηνευτές, θα παίρνουν θέση για να αναδείξουν τις μουσικές διαδρομές των προσφύγων και της οδυνηρής περιπέτειας της προσφυγιάς.

Ένα πάλκο για νέους ερμηνευτές

Κυρίως όμως η έκθεση θέλει να μιλήσει για το ρόλο της μουσικής στην ατομική και τη συλλογική ταυτότητα των προσφύγων και τη σημασία της ως κινητήριας δύναμης του προσφυγικού ελληνισμού. Για τον τρόπο, που οι μνήμες της Καταστροφής καταγράφηκαν στα τραγούδια των προσφύγων αλλά και πώς φθάνουν έως τις μέρες μας και γίνονται αντιληπτές στην εθνική ζωή και τη μουσική δημιουργία των επιγόνων.

Όπως είπε άλλωστε στα εγκαίνια ο πρόεδρος τη Βουλής κ. Τασούλας «Μέσα από τη μουσική, που αποτελεί άσκηση και στοιχείο ελευθερίας αντιλαμβανόμαστε πώς οι 1.300.000 πρόσφυγες μπόλιασαν τον πολιτισμό τους στον ελλαδικό εθνικό κορμό».

Οι γερές ρίζες των προσφύγων

Με πατέρα από την Κωνσταντινούπολη και μητέρα από την Ανατολική Ρωμυλία ο Διονύσης Σαββόπουλος, πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής της έκθεσης, είχε να αναφέρει τα προσωπικά του βιώματα και τα μουσικά ακούσματα στο σπίτι όπου μεγάλωσε, προσθέτοντας πως «Το 1922, πέρα από τον πόνο και το τραύμα, είναι η αφετηρία μιας συναρπαστικής πορείας για μια καινούργια Ελλάδα. Γιατί η  καταστροφή έδειξε ότι το δέντρο του ελληνισμού είχε γερές ρίζες. Ρίζες βαθιά μέσα στη γη, αλλά και ρίζες στον ουρανό».

Ο Διονύσης Σαββόπουλος στα εγκαίνια της έκθεσης

Ενώ ο Λάμπρος Λιάβας, καθηγητής εθνομουσικολογίας και μουσικολογικός επιμελητής της έκθεσης, αναφέρθηκε στον ρόλο και τη σημασία της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης ως κιβωτών μνήμης, που λειτούργησαν σαν «μήτρες μουσικής».  Ή όπως αναφέρει ένα ακόμη τραγούδι «Καημένη μου Ανατολή, σου φύγαν τα αηδόνια / και πήγαν και κελάηδησαν σε ξένα περιβόλια…».

Συνεπιμελήτρια της έκθεσης η κυρία Άννα Ενεπεκίδου, διευθύντρια υπηρεσιών του Ιδρύματος είχε να συντονίσει φορείς, σωματεία, συλλέκτες και μελετητές, όλους όσοι διαφυλάττουν την ιστορική μνήμη με σεβασμό και αφοσίωση.

Όψη της έκθεσης

«Η έκθεση, με τον πλούτο των τεκμηρίων της, επιδιώκει να αναδείξει το μεγαλειώδες αλλά και το καθημερινό, την καταστροφή αλλά και τη δημιουργία»,  όπως είπε.

Μη παραλείποντας να αναφέρει μια ουσιαστική λεπτομέρεια, άγνωστη σε πολλούς: Τα κεραμικά πλακίδια που χρησιμοποιήθηκαν στην ανακαίνιση του κτηρίου της Βουλής  μεταξύ 1929-1935, ενσωματώνοντας διακοσμητικά μοτίβα του προσφυγικού ελληνισμού.

Info:

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων: Βασ. Σοφίας 11 (και Σέκερη)

Έκθεση: «ΣΗΚΩ ΨΥΧΗ ΜΟΥ»!… Εικόνες και μουσικές των προσφύγων του ’22

Διάρκεια: Έως 30 Σεπτεμβρίου 2023

Διαβάστε επίσης:

Η ελληνική αεροπορία, ο Σμηναγός Χ και ο Αριστοτέλης Ωνάσης – Αποκαλύψεις και ντοκουμέντα

Ποιος μισεί τα έργα τέχνης; Από τον Ντα Βίντσι ως τον Πικάσο, δέκα βανδαλισμοί