Οικεία-Οικείν: έκθεση της Κοτσιφαράκη στη «Δωρεά Μέντη» στο Μπενάκη

Η συνύπαρξη εικόνων, νημάτων, τοπίων και μηχανών μετουσιώνουν τη νομαδική φιλοσοφία που βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της σύγχρονης ζωής και στην έκθεση Οικείο-Οικείν με έργα της Κατερίνας Κοτσιφαράκη σε επιμέλεια του Χριστόφορου Μαρίνου, που παρουσιάζεται στο κτίριο της πρώην Νηματουργίας Μέντης – Αντωνόπουλος (ΝΗ.Μ.Α.).

Ο χώρος της παλιάς βιοτεχνίας στεγάζει σήμερα τη Δωρεά Μέντη, δηλαδή του Σπύρου, της Μαρίνας, και του Όθωνα Μέντη στο Μουσείο Μπενάκη. Η επώνυμη νηματουργία συνιστά μία από τις παλαιότερες βιοτεχνικές και εμπορικές

επιχειρήσεις της χώρας στο χώρο της επεξεργασίας νημάτων και παραγωγής ειδών passementerie (γαλόνια, τρέσες, σιρίτια, κορδόνια, φράντζες, φούντες, brandebourg, embrasses).

Τα προϊόντα των επιχειρήσεων ΜΕΝΤΗΣ Ε.Π.Ε. στόλισαν επί τουλάχιστον ενάμιση αιώνα ελληνικές παραδοσιακές ενδυμασίες, θεατρικά κοστούμια, ιερατικά άμφια και στρατιωτικές στολές, καθώς και δημιουργίες μεγάλων γνωστών οίκων μόδας στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Μετά το αναγκαστικό κλείσιμο της επιχείρησης το 2011, το Μουσείο Μπενάκη αποδέχτηκε τη γενναιόδωρη προσφορά της οικογένειας που αφορά το σύνολο των αποθηκευμένων εμπορευμάτων καθώς και τον εξοπλισμό της νηματουργίας με σκοπό να δημιουργήσει ένα ζωντανό εργαστήριο-μουσείο όπου ο θεατής μετατρέπεται σε μύστη παρακολουθώντας όλα τα στάδια της επεξεργασίας του μεταξιού και της κατασκευής κλώστινων τεχνουργημάτων για τα οποία φημιζόταν η επιχείρηση.

Με τη σκέψη της κινητικότητας (όπως την εκθέτει στην Ανατομία της αεικινησίας ο Μπρους Τσάτγουιν), η Κατερίνα Κατσιφαράκη διαχρονικά αντλεί έμπνευση από την εφήμερη κατοίκηση, τις έννοιες της ρίζας και του ξεριζώματος: Η αδιάλειπτη μετακίνηση από τόπο σε τόπο, η παρατήρηση του φαινομενικά ασήμαντου και η ανάδειξη του φευγαλέου βρίσκονται στο επίκεντρο και αυτής της έκθεσης που αποτελείται από φωτογραφίες, βίντεο, εγκαταστάσεις και αντικείμενα τα οποία εκτίθενται στους χώρους της κλωστοϋφαντουργίας.

Προτού εφορμήσει στη δημιουργία, η Κατσιφαράκη επισκέφτηκε τους χώρους της Νηματουργίας για να αφουγκραστεί τη χειρωνακτική εργασία των ανθρώπων, τα νήματα και τη μεγάλη ποικιλία τους, το ανθρώπινο μάτι όπως έπεφτε πάνω στη λειτουργία των παραδοσιακών μηχανών, δηλαδή τον ανθρώπινο παράγοντα και τη γνώση του που παραμένουν διαχρονικά τόσο καθοριστικά στοιχεία της παραγωγής.

«Ένα κομμάτι ύφασμα, ένα χαλί, είναι χρηστικό, στολίζει, καλύπτει, ζεσταίνει, προστατεύει, δημιουργεί χώρο μέσα στο χώρο. Αποτελεί τόπο ησυχίας, προστασίας, εκκόλαψης – όπως ένα παιδί που θα κρεμάσει ένα ύφασμα, ένα σεντόνι και θα το μεταμορφώσει σε σπίτι», σημειώνει η ίδια. «Ο χώρος αυτός είναι για μένα ένας οικείος τόπος, όπου γίνεται κανείς μέρος ιστοριών άλλων ανθρώπων, είτε τις έχει ζήσει, είτε όχι. Σαν μια κλωστή, ένα νήμα που ενώνεται και συνδέεται με τους άλλους, σε τόπους και χρόνους, από το παρελθόν στο μέλλον».

Διότι όπως επισημαίνει η Κατσιφαράκη στον διακεκριμένο επιμελητή Χριστόφορο Μαρίνο, «από μικρή βίωνα συνεχείς μετακινήσεις τόπων, αλλαγές περιβάλλοντος, σπιτιών, εικόνων, ανθρώπων». Και προσθέτει: «Η σταθερή βάση διαρκούσε λίγο. Έτσι, το στιγμιαίο, το εφήμερο, γινόταν η βάση μου. Το σπίτι μου, κάθε φορά, το ένιωθα να διαρκεί για πάντα. Κάθε φορά. Από αυτό απορρέουν και οι τίτλοι των έργων μου: προχωρώντας, σπίτι, ακολουθώντας το νήμα, κινούμενες φωλιές, προσφορά, φόρος τιμής, συνάντηση, αποχαιρετισμός, χωρίς τέλος, κύκλος, αναγκαστική πορεία, αναμένοντας, ανατομία του αεικίνητου».

Η καλλιτέχνις αντλεί τα υλικά της από το φυσικό και αστικό τοπίο αλλά και όσα συναντά τυχαία και απρογραμμάτιστα σε αυτό: «Κάποιες φορές είναι απλά η καταγραφή της κίνησης της φύσης, ένα φως, μια σκιά, ο αέρας, μια πορεία. Άλλες φορές, περπατώντας στην πόλη ή σε κάποιο διάλειμμα από τη δουλειά, όπου ένα φως, μια σκιά, ο αέρας, μεταμορφώνει, δίνει ζωή σε μια λακκούβα του δρόμου, σε ένα σκουπιδιάρικο, σε ένα σκουπίδι που πετάει με τον αέρα» εξηγεί.

Ταυτόχρονα την ενδιαφέρουν τα απομεινάρια της ζωής έτσι όπως βρίσκονται ατάκτως ερριμμένα στο τοπίο σχεδόν ως objets trouvés: το πεταμένο στρώμα καναπέ που στέκει μοναχικό δίπλα σε έλος, ο παράκτιος πάσσαλος για να δένουν οι βάρκες, το σχήμα του οποίου παραπέμπει σε καρέκλα, το χαλί που συν τω χρόνω ενσωματώθηκε με το έδαφος (μια ποιητική εικόνα που συγγενεύει με το πρώιμο φωτογραφικό έργο του Γκαμπριέλ Ορόθκο -Gabriel Orozco- όπως σημειώνει ο Μαρίνος), οι αυτοσχέδιοι φράχτες από ασυνήθιστα και ετερόκλητα υλικά (πόρτες και καλοριφέρ) τα οποία οριοθετούν αγροτεμάχια και θυμίζουν γλυπτικές εγκαταστάσεις.

Ίσως περισσότερο από κάθε τι άλλο, κατά τον επιμελητή η δουλειά της Κατσιφαράκη να συμπυκνώνεται εννοιολογικά στην απαράμιλλη φράση της Βιρτζίνια Γουλφ, «έχω ρίζες αλλά ρέω» (I am rooted, but I flow).

Η Κατσιφαράκη αισθάνεται ξεριζωμένη και την ίδια στιγμή είναι έτοιμη να ριζώσει. Στο βίντεο endless, που γυρίζει το 2017 στην παραλία Πέτρα της Πάτμου,  απαθανατίζει σε κινούμενη εικόνα την αέναη κίνηση του νερού. Στη φωτογραφία Living Life (Ζώντας τη ζωή), κρατάει περήφανα έναν σπόρο αβοκάντο με φόντο την πόλη, αφήνοντας αυτήν την ωδή στη γέννηση της ζωής ως χαραμάδα ελπίδας που γαληνεύει. Στην εφήμερη in situ εγκατάσταση Κατερίνα Αναγνωστάκη Πολέντα (1924-2016), που πραγματοποίησε στην Τυνησία, η Κατσιφαράκη διέπλασε καλλιτεχνικά πένθιμο αποχαιρετισμό.

Από την υφαντουργία την οποία φωτογράφισε και βιντεοσκόπησε, προέκυψαν έργα όπως η φωτογραφία Θάλασσα, που παραλληλίζουν τη ρευστότητα του νερού με την αέναη κίνηση του νήματος.

Η Κατερίνα Κατσιφαράκη σπούδασε ζωγραφική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και ύστερα στο αντίστοιχο ίδρυμα της Ολλανδίας για να μεταπηδήσει στην περφόμανς και την εκπαίδευση στον σύγχρονο χορό.

Έχει παρουσιάσει εκθέσεις και εγκαταστάσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Art System gallery στο Τορόντο το 2001, Villa Weiner στη Γερμανία το 2000 και το 2001) και διάφορες περφόρμανς όπως στο Γιουγκοσλαβικό μουσείο της Σερβίας για την οποία βραβεύτηκε από το υπουργείο Πολιτισμού της χώρας και τη Nomadic/Topos/Athena στην Αθήνα (2017).

Ο Χριστόφορος Μαρίνος πρόσφατα ανέλαβε υπεύθυνος των εικαστικών εκθέσεων του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων, μία θέση στην οποία διαδέχτηκε τον Ντένη Ζαχαρόπουλο.

Πληροφορίες:

Κατερίνα Κατσιφαράκη

Οικείο-Οικείν

22/09/2020-09/01/2021

Επιμέλεια Χριστόφορος Μαρίνος

Νηματουργία Μέντης – Αντωνόπουλος (ΝΗ.Μ.Α.)

Μουσείο Μπενάκη

Πολυφήμου 6

118 54 Αθήνα

Είσοδος ελεύθερη