Μία αναδρομή στα εμβόλια και στον τρόπο που άλλαξαν τον κόσμο

Δεν είναι μυστικό ότι οι εμβολιασμοί έχουν φέρει επανάσταση στην παγκόσμια υγεία. Αναμφισβήτητα η μεγαλύτερη καινοτομία για την ανθρώπινη ζωή στην ιστορία της ιατρικής, τα εμβόλια έχουν εξαλείψει την ευλογιά, μείωσαν τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας και απέτρεψαν ασθένειες που οδηγούν στην αναπηρία.

Ενδεχομένως λιγότερο γνωστά είναι τα ιστορικά γεγονότα και οι πρωτοπόροι που σήμερα μπορούμε να ευχαριστήσουμε όχι μόνο για την σωτηρία εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο, αλλά και για τη θεμελίωση της μελλοντικής εξέλιξης του εμβολίου – κάτι που είναι επίκαιρο σήμερα που ο κόσμος βιάζεται να

Οι πρώτες προσπάθειες εμβολιασμού των ανθρώπων ενάντια στην ευλογιά – μια από τις χειρότερες ασθένειες της ιστορίας, με ποσοστό θνησιμότητας 30% – αναφέρθηκαν στην Κίνα ήδη από τον 16ο αιώνα.

Η πρώτη προσπάθεια μία μορφής εμβολιασμού έγινε ευρέως γνωστή στην Ευρώπη του 1721, με την υποστήριξη της Αγγλίδας αριστοκράτισσας Mary Wortley Montagu, αλλά αργότερα προκάλεσε την δημόσια κατακραυγή καθώς ποσοστό 2-3% των ανθρώπων που είχαν κάνει το εμβόλιο πέθαναν και πυροδοτήθηκαν νέα ξεσπάσματα του ιού.

Η επόμενη προσπάθεια, η οποία αποδείχθηκε πολύ πιο ασφαλής, προέκυψε από την παρατήρηση ότι οι γαλακτοπαραγωγοί δεν κολλούσαν ευλογιά. Ο Βρετανός γιατρός του 18ου αιώνα, Edward Jenner, υπέθεσε ότι μία προγενέστερη μόλυνση από την ευλογιά – μια ήπια ασθένεια που εξαπλώνεται από βοοειδή – μπορεί να συνέβαλε στην προστασία τους.  Και έτσι, έθεσε ως στόχο να πραγματοποιήσει μια σειρά πειραμάτων, που τώρα θεωρείται ότι έβαλαν τα θεμέλια για τη γέννηση της ανοσολογίας, τη θεραπεία εμβολίων και την πρόληψη στην υγεία.

Το 1796, ο Jenner εμβολίασε ένα οχτάχρονο αγόρι παίρνοντας πύον από αλλοιώσεις δαμαλίτιδας (κτηνιατρική ασθένεια) που είχε στο χέρι του ένας γαλακτοπαραγωγός και εισάγοντας το υγρό στο χέρι του αγοριού μέσα από μία τομή που πραγματοποίησε. Έξι εβδομάδες αργότερα, ο Jenner εξέθεσε το αγόρι στην ευλογιά, αλλά αυτό δεν ανέπτυξε την λοίμωξη, ούτε στις επόμενες 20 προσπάθειες που έκανε ο γιατρός.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Jenner συγκέντρωσε στοιχεία από άλλους 23 ασθενείς που είχαν μολυνθεί από τον ιό της δαμαλίτιδας, υποστηρίζοντας τη θεωρία του ότι η ανοσία σε αυτόν τον ιό ήταν που τους προστάτεψε από την ευλογιά.

Ο πρώτος εμβολιασμός – η προέλευση του όρου που προέρχεται από τη λατινική λέξη για την αγελάδα («vacca») – γεννήθηκε. Ο εμβολιασμός του Jenner έγινε γρήγορα ο κύριος τρόπος πρόληψης της ευλογιάς σε όλο τον κόσμο, σε ορισμένες χώρες μάλιστα έγινε υποχρεωτικός.

Σχεδόν έναν αιώνα μετά την ανάπτυξη της τεχνικής του Jenner, το 1885, ο Γάλλος βιολόγος, Λουί Παστέρ, έσωσε τη ζωή ενός 9χρονου αγοριού που το είχε δαγκώσει λυσσασμένο σκυλί, κάνοντας του ενέσεις με έναν πιο ήπιας μορφής ιό της λύσσας, επί 13 ημέρες.  Το αγόρι δεν ανέπτυξε ποτέ λύσσα και η θεραπεία ήταν επιτυχής. Ο Παστέρ ονόμασε τη θεραπεία του «εμβόλιο λύσσας».

Η παγκόσμια επιρροή του Παστέρ οδήγησε στην επέκταση του όρου εμβόλιο ώστε να περιλαμβάνει έναν μακρύ κατάλογο θεραπειών που περιέχουν ζωντανούς, εξασθενημένους ή θανατωμένους ιούς, που συνήθως χορηγούνται με τη μορφή ενέσεων, για να παράγουν ανοσία έναντι μίας μολυσματικής νόσου.

Οι επιστημονικές εξελίξεις κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα οδήγησαν σε έκρηξη εμβολίων που προστάτευσαν από τον κοκκύτη (1914), τη διφθερίτιδα (1926), τον τετάνο (1938), τη γρίπη (1945) και την παρωτίτιδα (1948). Χάρη στις νέες τεχνικές παρασκευής, η παραγωγή εμβολίων μπόρεσε να κλιμακωθεί μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1940.

Τα εμβόλια κατά της πολιομυελίτιδας (1955), της ιλαράς (1963), της ερυθράς (1969) και άλλων ιών προστέθηκαν στη λίστα κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν και τα ποσοστά εμβολιασμού παγκοσμίως αυξήθηκαν θεαματικά χάρη στις επιτυχημένες παγκόσμιες εκστρατείες για την υγεία. Η ευλογιά εξαφανίστηκε το 1980, και ήταν η πρώτη από τις μεγάλες ιστορικές επιτυχίες του εμβολίου, αλλά υπήρχε ακόμα πολύς δρόμος για να αντιμετωπιστούν οι άλλες μολυσματικές ασθένειες.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η πρόοδος των διεθνών προγραμμάτων για τα εμβόλια σταμάτησε. Σχεδόν 30 εκατομμύρια παιδιά στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν είχαν πλήρως ανοσοποιηθεί έναντι θανάσιμων ασθενειών και πολλοί άλλοι δεν είχαν εμβολιαστεί καθόλου. Το πρόβλημα ήταν ότι ενώ τα νέα εμβόλια ήταν διαθέσιμα, οι αναπτυσσόμενες χώρες απλά δεν μπορούσαν να τα αντέξουν οικονομικά.

Σε απάντηση, το Ίδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς  και οι συνεργάτες του συναντήθηκαν το 2000 για να δημιουργήσουν την Παγκόσμια Συμμαχία για τα Εμβόλια και την ανοσοποίηση, που τώρα ονομάζεται Gavi, η Συμμαχία Εμβολίων. Στόχος ήταν να ενθαρρυνθούν τους παραγωγούς να μειώσουν τις τιμές των εμβολίων για τις φτωχότερες χώρες με αντάλλαγμα την μακροπρόθεσμη, υψηλή κατανάλωση και αυξημένη ζήτηση από αυτές τις χώρες. Από την έναρξή της, ο θάνατος των παιδιών έχει μειωθεί στο ήμισυ και έχουν αποφευχθεί 13 εκατομμύρια θάνατοι.

Η προστασία από τις μακροχρόνιες ασθένειες θα συνεχίσει να είναι σημαντική τις επόμενες δεκαετίες και τους επόμενους αιώνες, αλλά οι εργασίες δεν έχουν ολοκληρωθεί.  Προκειμένου να προστατευθεί ο κόσμος από τις μολυσματικές ασθένειες, χρειαζόμαστε έναν μηχανισμό για την παρακολούθηση νέων ιών και την ταχεία ανάπτυξη εμβολίων κατά των πλέον επικίνδυνων αναδυόμενων λοιμώξεων. Ο καταστροφικός ιός Έμπολα 2014/2015 ήταν ένα κάλεσμα αφύπνισης για το πόσο απροετοίμαστος ήταν ο κόσμος ήταν να χειριστεί μια τέτοια επιδημία. Το εμβόλιο τελικά εγκρίθηκε, αλλά ήρθε πολύ αργά για χιλιάδες ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους.

Για αυτό το λόγο, ο Σύλλογος για την Καινοτομία στην Επιδημιολογική Ετοιμότητα (CEPI) ξεκίνησε στο Νταβός το 2017, μια παγκόσμια σύμπραξη μεταξύ δημόσιων, ιδιωτικών, φιλανθρωπικών οργανώσεων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που επιδιώκει την επιτάχυνση της ανάπτυξης εμβολίων κατά των αναδυόμενων μολυσματικών ασθενειών και την ισότιμη πρόσβαση σε αυτά τα εμβόλια από τους πληγέντες πληθυσμούς κατά τη διάρκεια των πανδημιών.

Έχουμε προχωρήσει πολύ από τις επικίνδυνες προσπάθειες των πρώτων εμβολιασμών πριν από πέντε αιώνες. Η επιστημονική καινοτομία, οι εκτεταμένες παγκόσμιες εκστρατείες για την υγεία και οι νέες συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι κυριολεκτικά σωτήριες για τη ζωή. Η ανακάλυψη ενός εμβολίου για την προστασία του κόσμου από τον νέο ιό είναι μια τεράστια πρόκληση, αλλά αν υπάρχει ένα πράγμα που μπορούμε να μάθουμε από την ιστορία, είναι ότι έχουμε λόγο να ελπίζουμε.