Μανώλης Αναστασάκης: Τα πρώτα 200 χρόνια ελληνικής αρχιτεκτονικής

Στο βιβλίο-λεύκωμα των 336 σελίδων Αθήνα 200 χρόνια 200 κτίρια που επιμελείται ο βραβευμένος αρχιτέκτονας Μανώλης Αναστασάκης, παρουσιάζονται 200 επιλεγμένα κτίρια της Αθήνας από το 1821 έως το 2021. Πρόκειται να κυκλοφορήσει εντός των ημερών.Αφορμή για την πολυτελή έκδοση αποτέλεσε η επέτειος των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Στις σελίδες της αναδεικνύεται ο αρχιτεκτονικός πλούτος της πρωτεύουσας του νεοελληνικού κράτους. Αλλά και η ποικιλία του: Ναι μεν ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα για τον μελετητή αλλά φανερώνει ταυτόχρονα και την παντελή έλλειψη πολεοδομικού (ή οποιουδήποτε) σχεδιασμού.Βεβαίως, τα διακόσια κτίρια επιλέχθηκαν με γνώμονα την αρχιτεκτονική αξία και αρτιότητα της δημόσιας όψης καθενός από αυτά. Πρόκειται επίσης για υπαρκτά κτίρια, όχι κατεδαφισμένα ή ερήπια μιας αλλοτινής αίγλης.Κτιριακό συγκρότημα The Wave στη ΓλυφάδαΤο λεύκωμα χωρίζεται σε πέντε χρονολογικές περιόδους ώστε να μπορεί κανείς να τοποθετήσει το κάθε κτίριο στον ιστορικό του χρόνο και τις ιδιάζουσες κοινωνικοπολιτικές αναφορές του.Ξεκινάει με την περίοδο της συγκρότησης του πρώτου αθηναϊκού κλασικισμού και επεκτείνεται στις περιόδους του όψιμου κλασικισμού.Την περίοδο του Μεσοπολέμου επικρατεί το μοντέρνο κίνημα στην αρχιτεκτονική ενώ καλύπτονται και οι δύο μεταπολεμικές περίοδοι, με την τελευταία να διαρκεί έως σήμερα.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κείμενα των ειδημόνων που συνοδεύουν την ανάλυση της κάθε περιόδου και του κάθε αρχιτεκτονικού ρυθμού.Ο ομότιμος καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ Μάνος Μπίρης αναφέρεται στην αρχιτεκτονική της οθωνικής Αθήνας.Έξοχο παράδειγμα της περιόδου αποτελεί η οικία της οικογένειας των Μπενιζέλων (μέλος της η Αγία Φιλοθέη) στην οδό Αδριανού 69. Η αποκατάστασή της αποκάλυψε στοιχεία όψιμης οθωμανικής επιρροής του 17ου αιώνα.Η αρχιτέκτων και συγγραφέας Ελένη Φεσσά Εμμανουήλ συμμετέχει στο λεύκωμα αναλύοντας τα αρχιτεκτονικά ρεύματα στην εκπνοή του 19ου αιώνα και στις αρχές εικοστού. Τότε δηλαδή που δεσπόζει  η προσωπικότητα και το έργο του Αριστοτέλη Ζάχου μεταξύ άλλων.Εξέφρασε το νέο πνεύμα της εποχής του. Πρωτοπόρος αρχιτέκτονας και ανανεωτής της ελληνικής παράδοσης. Διακύρηττε την επιστροφή στις ρίζες αλλά και την εξωστρέφεια, τη συνομιλία με τον πολιτισμό της Ευρώπης.Όπως έχει σημειώσει και η Φεσσά-Εμμανουήλ σε ξεχωριστό πόνημά της, υπήρξε άοκνος μελετητής της λαϊκής παράδοσης και συλλέκτης έργων της, αντιακαδημαϊκός σχεδιαστής, δεινός φωτογράφος και μαθητής του Ντουρμ (Durm).Αναδείχτηκε σε ηγετική μορφή της ελληνικής αρχιτεκτονικής στις αρχές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι το θάνατό του στις αρχές του Δεύτερου, το 1939. Εκείνη την εποχή αρχίζει τη σταδιοδρομία του και ο περίφημος Δημήτρης Πικιώνης.Αναδεικνύονται χαρακτηριστικές αισθητικά και ιστορικά δημιουργίες της πόλης: Το δημόσιο Καπνεργοστάσιο, σήμερα Βιβλιοθήκη και Τυπογραφείο της Βουλής στην οδό Λένορμαν το οποίο αναμορφώνεται με αφορμή την έκθεση Πύλη του πολιτιστικού οργανισμού ΝΕΟΝ και τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο.Επίσης, τον Πύργο της Βασίλισσας Αμαλαίας νεογοτθικού στιλ στο Ίλιον (μέσα στο κτήμα κατοικούν ακόμη μέλη της οικογένειας Σερπιέρη που συνδέθηκε με την τέως βασιλική οικογένεια) όπως και το Μέγαρο Σερπιέρη του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Θεοφιλά.Κτίριο Σάαρινεν, παλιό αεροδρόμιοΣτην πιο σύγχρονη εποχή, μελετώνται κτίρια που ελάχιστα έχουν απασχολήσει τη σύγχρονη γενιά. Όπως το κεντρικής βαρύτητας έργο του φινλανδοαμερικανού αρχιτέκτονα Έερο Σάαρινεν (Eero Saarinen), που σχεδίασε το εμβληματικό κτίριο του Ανατολικού Αεροδρομίου του Ελληνικού.

Το κτίριο του τερματικού σταθμού Σάαρινεν έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Το ίδιο και τα τρία υπόστεγα της αεροπορίας και το αγγλικό υπόστεγο, γνωστό ως παγόδα.

Με βάση τον προγραμματισμό των έργων αναμόρφωσης του Ελληνικού για το Μητροπολιτικό Πάρκο από τη Lamda Development, το κτίριο Σάαρινεν θα μετατραπεί σε εκθεσιακό κέντρο. Τα ιστορικά υπόστεγα των αεροσκαφών θα μετατραπούν σε μουσεία.

Αυτή η επίπεδη περιοχή του Μητροπολιτικού Πάρκου θα αποτελέσει τον ευέλικτο Χώρο των Εκθέσεων. Θα διαδραματίζονται προσωρινές δραστηριότητες, εκδηλώσεις, εκθέσεις και ποικίλες πολιτιστικές οργανώσεις.

Το κτίριο Σάαρινεν στο μέλλον

Το κτίριο Σάαρινεν κατασκευάστηκε από προτεταμένο εμφανές σκυρόδεμα και χαρακτηρίζεται από τα τεράστια υαλοστάσια που το περιβάλλουν και τη δωρική αλλά μεγαλόπρεπη αρχιτεκτονική του.

Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν το 1969. Ο Σάαρινεν είχε ήδη πεθάνει από το 1961 και έτσι δεν πρόλαβε ποτέ να δει το σχέδιό του να υλοποιείται.

Ο Σάαρινεν έμεινε στην ιστορία όταν σχεδίασε για την TWA το τέρμιναλ του αεροδρομίου JFK της Νέας Υόρκης (που σήμερα αποτελεί μέρος του TWA Hotel). Εκείνη την εποχή περίπου κλήθηκε να να δημιουργήσει και την ανατολική πτέρυγα του Ελληνικού (η δυτική υπήρχε).

Τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα αναδεινύει ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών (και εθνικός επίτροπος στην 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας) Γιάννης Αίσωπος (όπως φάνηκε στην προδημοσίευση του λευκώματος από την Έφη Φαλίδα).

Υπογραμμίζει την ολοένα και πιο θεμελιωμένη σχέση της ελληνικής αρχιτεκτονικής με τα διεθνή τεκταινόμενα.

Από τη δεκαετία του 1990 ξεκινάει ο διεθνικιστικός χαρακτήρας της ελληνικής αρχιτεκτονικής με αρχικό σημείο αναφοράς τον Τάκη Χ. Ζενέτο. Σε αυτόν για παράδειγμα ανέθεσε η οικογένεια Φιξ την κατασκευή του οικοδομήματος που σήμερα στεγάζει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Πρόκειται για τον άνθρωπο που εμπνεύστηκε τις έξυπνες πόλεις.

Ο επιμελητής

Ο Μανώλης Αναστασάκης διαθέτει πολλές περγαμηνές ως αρχιτέκτονας και μελετητής. Αποφοίτησε το 1983 από την Ecole Spéciale d’Architecture (E.S.A.) του Παρισιού με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών.

Με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές σε θέματα αστικής ανάπτυξης στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS) του Παρισιού και έλαβε το 1985 τον μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών D.E.A. (αντίστοιχο διδακτορικού).

Την περίοδο 1987-1988, συμμετείχε στην ερευνητική δραστηριότητα του εργαστηρίου Αστικής Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Nanterre-Paris X.

Στη συνέχεια εργάσθηκε σε γνωστά αρχιτεκτονικά γραφεία της Αθήνας ενώ το 1990 εγκαινίασε το δικό του αρχιτεκτονικό γραφείο.

Έχει μελετήσει πληθώρα ιδιωτικών και δημόσιων έργων και συμμετέχει συχνά σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς όπου έχει πολλαπλώς διακριθεί:

Πρώτο βραβείο στο διεθνή διαγωνισμό SUITE D’AUTORE – art design gallery hôtel, με έπαινο στο διαγωνισμό Europan 4, με το 2ο βραβείο στο διαγωνισμό του ΥΠΕΧΩΔΕ για την Οικολογική Κατοικία…

Επίσης, με το 2ο βραβείο στο διαγωνισμό για Βρεφονηπιακό σταθμό στο Δήμο Παπάγου, με επιλογή για την τελική φάση του διεθνούς διαγωνισμού και με προτεινόμενη μελέτη από την Ελλάδα για τη διεθνή επιτροπή του διαγωνισμού της UIA Celebration of cities.

Η πρότασή του σε αυτόν τον τελευταίο διαγωνισμό με τίτλο Πόλεις επί εδάφους έχει παρουσιασθεί σε διεθνή συνέδρια και πραγματεύεται τις πόλεις του 21ου αιώνα.

Έχει δημοσιεύσει άρθρα σε ειδικευμένα περιοδικά και έργα του έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά και καταλόγους αρχιτεκτονικών εκθέσεων. Έχουν παρουσιασθεί μελέτες του σε εκθέσεις σε Ελλάδα και Ευρώπη.

Το 2006 επικαιροποιεί το ζήτημα της κατασκευής ουρανοξυστών στην Αθήνα με τη μελέτη του για έναν Multiscraper στην περιοχή του ελαιώνα.

Συμμετέχει ως μέλος στην Κριτική Επιτροπή αξιολόγησης και απονομής των Αμερικάνικων Βραβείων Αρχιτεκτονικής (The Chicago Athenaeum: Museum of Architecture and Design) για το 2008 The American Architecture Awards.

Και ως Μέλος της Κριτικής Επιτροπής αξιολόγησης και απονομής των Βραβείων για Διπλωματικές εργασίες ελλήνων φοιτητών αρχιτεκτονικών σχολών για τα έτη 2009-2015.

Διδάσκει στο Τμήμα εσωτερικής αρχιτεκτονικής, διακόσμησης και σχεδιασμού αντικειμένου του ΤΕΙ Αθήνας όπου έχει διευθύνει μέχρι σήμερα περισσότερες από 30 πτυχιακές εργασίες.

Στον εκπαιδευτικό τομέα έχει σχεδιάσει 42 σχολικές βιβλιοθήκες, 24 σπουδαστήρια (βιβλιοθήκες μικρότερων απαιτήσεων) και 30 εργαστήρια φυσικών επιστημών.

Έχει ακόμα σχεδιάσει το Πειραματικό Σχολείο στην Παν/πολη Ρεθύμνου, ένα συγκρότημα 20.000 τ.μ. το οποίο περιλαμβάνει από Νηπιαγωγείο έως Λύκειο.

Διδάσκει αρχιτεκτονική εσωτερικού χώρου στο τμήμα Διακοσμητικής του ΤΕΙ Αθήνας.

Εκδίδει το gradreview και το greekarchitects.gr.

Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είχε κυκλοφορήσει το 2003 και το σχετικό του βιβλίο Ανασχεδιάζοντας τη βιβλιοθήκη στο σχολείο: μια πρόταση για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Πύργος Βασίλισσας Αμαλίας, Ίλιον, 1851-1854Πληροφορίες:Αθήνα 200 χρόνια 200 κτίρια

Τιμή:  45 ευρώ

Εκδόσεις grad review, 2021

σελ. 336

Ο κύριος όγκος της φωτογράφησης των κτιρίων πραγματοποιήθηκε από το φωτογράφο Βασίλη Μακρή.

Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την αποκλειστική χορηγία του Ομίλου ΑΒΑΞ.

Κυκλοφορεί στα ελληνικά και στα αγγλικά σε ξεχωριστές εκδόσεις. Πρόκειται για ανεξάρτητη έκδοση. Για παραγγελία στέλνετε μήνυμα στο [email protected].