Γιατί η ΕΕ πρέπει να μάθει να χρησιμοποιεί τη γλώσσα της ισχύος

Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε τελικά τις εργασίες της αυτήν την εβδομάδα. Σε έναν κόσμο που καθορίζεται όλο και περισσότερο από τον ανταγωνισμό υπερδυνάμεων και στερείται τις βεβαιότητες μιας ισχυρής διατλαντικής εταιρικής σχέσης, αυτή θα μπορούσε να είναι η πρώτη επιτροπή στην οποία τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικών ασφάλειας θα είναι εξίσου σημαντικά με τα εσωτερικά της ΕΕ.

Εν μέσω μίας κλιμάκωσης της σινοαμερικανικής αντιπαλότητας, υπάρχει μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση στις Βρυξέλλες

ότι κάτι πρέπει να αλλάξει στον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ σκέφτεται και ενεργεί σε διεθνές επίπεδο.

Η χαρτογράφηση μιας πιο επιτυχημένης πορείας προς τα εμπρός δεν θα είναι εύκολη. Ο Josep Borrell, ο νέος επικεφαλής της ΕΕ για τις εξωτερικές υποθέσεις και την πολιτική ασφαλείας, κατά τη διάρκεια της ακρόασής του έδωσε μία ένειξη για το τι μπορεί να χρειαστεί για να φτάσει εκεί: «Η ΕΕ πρέπει να μάθει να χρησιμοποιεί τη γλώσσα της εξουσίας».

Τι μπορεί να σημαίνει αυτό στην πράξη;

Τέσσερα ζητήματα σκιαγραφούν μερικά από τα βασικά διλήμματα για την ΕΕ και τη νέα εκτελεστική της εξουσία.

Η πιο αποκαλυπτική από αυτές αφορά στη σκληρή εξουσία.

Για μια ένωση τόσο εθισμένη στην εγγύηση ασφαλείας των ΗΠΑ και τόσο συνηθισμένη στις πιο μαλακές προσεγγίσεις της άσκησης της επιρροής αυτής, κάτι τέτοιο θα αποτελούσε πάντα μια δύσκολη συζήτηση. Η πρόσφατη διαφωνία μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας σχετικά με το μέλλον του ΝΑΤΟ έδωσε μια γεύση για το πόσο πολύπλοκη είναι αυτή η συζήτηση.

Τη συζήτηση υποστηρίζουν τρεις θεμελιώδεις ερωτήσεις. Αν η ΕΕ πρέπει να επεκτείνει την ικανότητά της να υπερασπίζεται τα συμφέροντά της με τη στρατιωτική ισχύ, πώς (και πόσο γρήγορα) πρόκειται να προχωρήσει, πόση πρόσθετη ευθύνη θα σημαίνει αυτό και σε ποιο βαθμό θα πρέπει να αναλάβει αυτή την ευθύνη αυτόνομα, ενδεχομένως κρατώντας αποστάσεις από το ΝΑΤΟ ή την Ουάσινγκτον; Η προώθηση αυτής της ατζέντας, εξισορροπώντας παράλληλα τα ανταγωνιστικά συμφέροντα των κρατών μελών και διατηρώντας την εύθραυστη πρόοδο που έχει ήδη επιτευχθεί με πρωτοβουλίες όπως η PESCO, δεν θα είναι εύκολη.

Δεν πρέπει να αποθαρρύνεται η συζήτηση και ο διάλογος μεταξύ των κρατών μελών, αλλά η νέα επιτροπή έχει να διαδραματίσει ένα ρόλο για να διασφαλίσει ότι η συζήτηση αυτή θα είναι εποικοδομητική. Οι αποπροσανατολιστικές συζητήσεις για έναν στρατό της ΕΕ ή ένα πυρηνικό «Eurodeterrent» πρέπει να μπουν στο ράφι, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εστίαση στην απόκτηση απτών ικανοτήτων, την επίτευξη της σωστής αμυντικής αρχιτεκτονικής, διασφαλίζοντας την επιχειρησιακή ετοιμότητα και την έξυπνη δαπάνη των αμυντικών προϋπολογισμών άμυνας.

Ανταγωνισμός και συνεργασία

Οι μεγάλες δυνάμεις παραδοσιακά ήταν σε θέση να συνεργαστούν σε ορισμένους τομείς, ενώ ανταγωνίζονταν σε άλλους. Δεδομένης της ευρείας προσέγγισής τους, δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ δεν έχουν επιτρέψει γενικά στις διαφωνίες σε ένα ζήτημα να παρεμποδίσουν την ικανότητα συνεργασίας με άλλους.

Εάν η ΕΕ φιλοδοξεί να είναι πιο ισχυρός παγκόσμιος παράγοντας, θα πρέπει να αποκτήσει άνεση με αυτήν την τμηματοποίηση. Για παράδειγμα, εάν οι Βρυξέλλες επιθυμούν να υποστηρίξουν το Πεκίνο όσον αφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα, τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας ή σε θέματα απόκτησης ευρωπαϊκών υποδομών, αυτό δεν πρέπει να σημαίνει ότι πρέπει να εμποδίζεται η συνεργασία σε τομείς όπως η διατήρηση της ειρήνης, ο έλεγχος των όπλων ή η κλιματική αλλαγή.

Η Ursula von der Leyen, η νέα πρόεδρος της Επιτροπής, ανακοίνωσε ότι επιθυμεί αύξηση κατά 30% για την εξωτερική δράση στο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-27 (τον προϋπολογισμό της ΕΕ). Όμως, με το χάσμα του προϋπολογισμού λόγω Brexit να διαφαίνεται, και με ελάχιστη όρεξη αύξησης των συνεισφορών ή μείωσης των κονδυλίων που διατίθενται για δαπανηρά προγράμματα, όπως η Κοινή Γεωργική Πολιτική, θα πρέπει να γίνουν συμβιβασμοί για να συμβεί αυτό.

Αυτό θα είναι ένα από τα πρώτα βασικά τεστ για τη νέα επιτροπή. Η ισχύς κοστίζει χρήμα και όχι μόνο χειρονομίες, και επομένως πρέπει να διασφαλιστούν, αν όχι να επεκταθούν, συγκεκριμένες δεσμεύσεις που έχουν ήδη αναληφθεί στο πλαίσιο της θητείας του Juncker σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας ή το νέο Όργανο Γειτονίας, Ανάπτυξης και Διεθνούς Συνεργασίας.

Κανένα από αυτά τα βήματα δεν θα είναι εφικτό εάν η εσωτερική λειτουργία της ΕΕ γίνει υπερβολικά δυσλειτουργική. Μια ισχυρότερη στάση σε διεθνές επίπεδο θα καθιστούσε την κάποιες φορές ασυνέπεια στην εσωτερική διαχείριση της ΕΕ μεγαλύτερο βάρος για την αξιοπιστία του μπλοκ. Για παράδειγμα, πώς μπορεί η ΕΕ να υποστηρίξει το κράτος δικαίου πέρα ​​από τα σύνορά της, όταν ορισμένα από τα κράτη μέλη της παραβιάζουν τις ίδιες αρχές;

Και παραμένει το αιώνιο ζήτημα του πόση περισσότερη εξουσία είναι πρόθυμα να παραχωρήσουν τα κράτη μέλη για την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων. Εάν τα αντανακλαστικά του μπλοκ – συχνά αργά, συναινετικά και χωρίς ανάληψη ρίσκου – δεν αρμόζουν στον ρόλο μιας σύγχρονης μεγάλης δύναμης, πώς προβλέπει η Επιτροπή την εισαγωγή μηχανισμών λήψης αποφάσεων, όπως η ειδική πλειοψηφία, σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας;

Πολιτικός κατακερματισμός

Το βιογραφικό του Borrell δείχνει την εκτενή εμπειρία του στο χειρισμό κρίσιμων φακέλων πολιτικής. Αναμένεται επίσης ότι θα ταξιδέψει λιγότερο από την προκάτοχό του, έχοντας επίγνωση της ακόμα πιο βαριάς θεσμικής δουλειάς που έχει μπροστά του, κυρίως σε συνεργασία με ένα πιο πολιτικά κατακερματισμένο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και ένα πιο πολιτικοποιημένο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Τελικά, η εκμάθηση της γλώσσας της ισχύος μπορεί να σημαίνει ότι η ΕΕ επιτέλους θα ασχοληθεί με τα βασικά των διεθνών υποθέσεων ως συνεπής και συνεκτικός παράγοντας και όχι ως περιστασιακό σύνολο. Αυτή η προσπάθεια στερείται σαφώς καθορισμένης διαδρομής ή προορισμού. Αλλά η νέα επιτροπή φαίνεται να έχει επίγνωση ότι η ΕΕ θα πρέπει να βρει νέους τρόπους για να χρησιμοποιήσει την ισχύ της καθώς ο κόσμος αλλάζει γύρω από αυτήν. Κάνοντάς το αυτό, θα πρέπει να έχει κατά νου ότι η γλώσσα της ισχύος είναι καλύτερο να αρθρώνεται όχι με λόγια, αλλά με πράξεις.

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο world economic forum.org, σε συνεργασία με την Chatham House, και συγγραφέας είναι o Βασίλης Ντούσας.