Αυτοδιάθεση ενάντια στην Realpolitik

Είναι πολλές οι συζητήσεις που γίνονται σχετικά με τη δίκαιο των Ουκρανών, τον φόβο της Ρωσίας ότι την περικυκλώνει το ΝΑΤΟ και το ηθικό πλεονέκτημα των ΗΠΑ να καταδικάζουν την εισβολή – όταν αυτές έκαναν τα ίδια στην Γιουγκοσλαβία , στην Λιβύη, στο Ιράκ.

Θεωρώ ότι η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και η απλοποίηση σε επίπεδο ηθικού πλεονεκτήματος αποπροσανατολίζει. Ιστορικά, όλα τα κράτη και ειδικά όλες

οι μεγάλες δυνάμεις έχουν κάνει τα λάθη τους, έχουν καταπατήσει δικαιώματα μειοψηφίας στο εσωτερικό, συμφέροντα άλλων κρατών στο εξωτερικό, έχουν αρχίσει πολέμους και έχουν παραβιάσει με τον έναν τρόπο ή τον άλλο το διεθνές δίκαιο.

Όποιος καταδικάζει τις ΗΠΑ που στηρίζουν την Ουκρανία και στρέφονται κατά της Ρωσικής εισβολής, να καταδικάσει επίσης, με το ίδιο μένος, θάρρος και θράσος την εισβολή των Σοβιετικών τανκ στην Ουγγαρία του Imre Νaggy το 1956, στην Τσεχοσλοβακία του Alexander Dubcek με 600.000 στρατιώτες το 1968 καθώς και την επιβολή στρατιωτικού νόμου στην Πολωνία του Lech Walesa το 1981.

Υπάρχει, όμως, μία κοινή συνισταμένη σε όλες τις ιστορίες, ειδικά από την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά. Κι αυτή είναι η σύγκρουση ανάμεσα στην realpolitik και στην αρχή της αυτοδιάθεσης.

Στις 22 Φεβρουαρίου 1946 με το περίφημο Long Telegram προς το υπουργείο εξωτερικών (State Department)  ο George Kennan γράφοντας από την πρεσβεία των ΗΠΑ στη Μόσχα προειδοποίησε για τον Ψυχρό Πόλεμο. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι με άρθρο του στο περιοδικό Foreign Affairs τον Ιούλιο του 1947, με τον τίτλο «The Sources of Soviet Conduct”, υπογράφοντας μάλιστα ως «Χ» προσδιόρισε την εποχή και την μορφή του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Kennan θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος της σχολής της realpolitik – με την έννοια ότι βλέπει να πράγματα ψυχρά, αποστασιοποιημένα από την ιδεολογική διάστασή τους, τα αναλύει και καταλήγει σε συγκεκριμένα συμπεράσματα.  Δεν υπονοείται ότι υποχρεωτικά δεν παίρνει θέση. Σημαίνει ότι μπορεί με ακρίβεια να προβλέψει τι θα συμβεί.

Αυτό το απέδειξε με την τοποθέτηση του σε άρθρο του Thomas Friedman sτους New York Times, στις 2 Φεβρουαρίου 1998, όταν μιλώντας στον δημοσιογράφο στο τηλέφωνο ξεκάθαρα δήλωσε με αναφορά στην ανατολική επέκταση του ΝΑΤΟ:

Νομίζω ότι είναι η αρχή ενός νέου ψυχρού πολέμου. Νομίζω ότι οι Ρώσοι σταδιακά θα αντιδράσουν όλο και πιο αρνητικά και αυτό θα επηρεάσει την πολιτική τους. Νομίζω ότι πρόκειται για ένα τραγικό λάθος.»

Κόντρα, κατά μία έννοια, στην realpolitik, βρίσκεται η απαράβατη αρχή της αυτοδιάθεσης. Είναι μία αρχή που ουσιαστικά ξεκινά με την έννοια του «κράτους-έθνους» της Γαλλικής Επανάστασης που έρχεται να ολοκληρώσει το δικαίωμα της αυτοδιάθεση του Αμερικανικού Πολέμου Ανεξαρτησίας (1775-783). Είναι μία αρχή που έχει τις φιλοσοφικές ρίζες της στην ρομαντική διάσταση του φιλελευθερισμού του τέλους του 18ου και του πρώτου μισού του 19ου αιώνα και για την οποία έχει χυθεί πολύ αίμα έκτοτε.

Στον 20ο αιώνα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η αρχή της αυτοδιάθεσης καθιερώνεται με σειρά από συνθήκες: τον Χάρτη του ΟΗΕ το 1946. Την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1950. Τις Δέκα Αρχές της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι το 1975 στο πλαίσιο του ΟΑΣΕ. Την Χάρτα του Παρισιού για μία Νέα Ευρώπη του 1990.

Μπορεί οι φόβοι του Putin να είναι αληθινοί, αν και δύσκολα υπάρχει διάκριση ανάμεσα στον πύραυλο του ΝΑΤΟ που είναι ήδη εγκατεστημένος στην Πολωνία και τον πύραυλο του ΝΑΤΟ που ίσως εγκατασταθεί στην Ουκρανία. Όπως ήδη έγραψα (28/2 «Γιατί ο Πούτιν φοβέρισε με τα πυρηνικά») το πρόβλημα δεν είναι οι πύραυλοι αλλά το γεγονός ότι η Ρωσία σταδιακά περικυκλώνεται από δημοκρατίες.

Κάποια στιγμή, θα κολλήσει και η Ρωσία τον ιό της δημοκρατίας.

Το θέμα, λοιπόν, είναι θέμα αρχής. Θέμα δημοκρατίας. Το δίλημμα για την Δύση ήταν το ίδιο με αυτό που αντιμετώπισε η Ευρώπη με τον Άγγλο πρωθυπουργό Neville Chamberlain το 1938, στο Μόναχο με τον Χίτλερ. Τότε, ο φόβος του πολέμου έφερε την ειρήνη με ατίμωση—την θυσία της Τσεχοσλοβακίας, τον διαμελισμό της.

Η Δύση έκανε ουσιαστικά τα στραβά μάτια στον Πούτιν όταν κατέλαβε την Κριμαία. Αν έκανε το ίδιο σήμερα και δεν στήριζε την απόφαση της Ουκρανίας για αυτοδιάθεση, τι θα έλεγε αν αύριο η Ρωσία επιχειρούσε να αποκαταστήσει διάδρομο επικοινωνίας με το Καλινινγκράντ σε βάρος των Βαλτικών Χωρών; Ή με την Υπερδνειστερία σε βάρος της Μολδαβίας;

Realpolitik ή αυτοδιάθεση; Πραγματισμός ή θέμα αρχής. Αυτό είναι το δίλημμα.
Εναπόκειται στην ιστορική γνώση και την προσωπική συνείδηση το καθενός να αποφασίσει.

Οι καμπάνες του πολέμου δεν αργούν να ηχήσουν έτσι κι αλλιώς.