Τεστ Αλήθειας :Τι είναι αλλά και τι δεν είναι οι BRICS

Γράφει ο Δημήτρης Σκουτέρης*

Σύμφωνα με δημοσιεύματα αλλά και έγκυρες αναλύσεις ο όμιλος των  BRICS έγινε σε παγκόσμιο επίπεδο το πολιτικό αλατοπίπερο της εποχής μας. Ξαφνικά όλοι σχεδόν οι παρατηρητές ανακάλυψαν τους BRICS. Έγινε της μόδας οι επί παντός επιστητού δημοσιολογούντες να αφιερώνουν χρόνο για τον όμιλο. Αρχίζει και πουλάει το θέμα γιατί να μην ασχοληθούν; Παραθέτουμε στην συνέχεια προσεγγίσεις αναλυτών που προέρχονται και από χώρες των BRICS και δυτικές χώρες.

Όλα ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 2023 όταν στη 15η σύνοδο

κορυφής στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής η ομάδα αποφάσισε να προχωρήσει στον διπλασιασμό του αριθμού των μελών της. Το περιθώριο για περαιτέρω διεύρυνση παραμένει ακόμη αρκετά ευρύ: σήμερα μπορούμε να δούμε μια μεγάλη σειρά εθνών που είναι πρόθυμα να ενταχθούν στην ομάδα στο εγγύς μέλλον. Μερικοί από τους παρατηρητές βλέπουν τους BRICS με ελπίδα και ακόμη και με θαυμασμό θεωρώντας ότι είναι σύμβολο των αναμενόμενων αλλαγών στο διεθνές σύστημα που θα πρέπει να κάνουν το παγκόσμιο σύστημα πιο δημοκρατικό και δίκαιο. Άλλοι βέβαια εκφράζουν τον σκεπτικισμό και τις ανησυχίες τους για την ταχεία άνοδο των BRICS συνδέοντας αυτή την άνοδο με μια αναμενόμενη σκληρή αντιπαράθεση μεταξύ της Δύσης και των υπόλοιπων και τον επακόλουθο κατακερματισμό της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας.

Αναντίλεκτα οι ελπίδες και οι φόβοι φαίνονται να είναι πολιτικά φορτισμένες και να ξεφεύγουν από οποιεσδήποτε λογικές διαστάσεις. Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στον όμιλο BRICS και ας προσπαθήσουμε να κάνουμε διάκριση μεταξύ του τι δεν μπορεί ο όμιλος και του τι μπορεί να προσφέρει στο εγγύς μέλλον.

Πρώτα από όλα οι BRICS δεν συνιστούν ένα απολύτως αυτάρκες οικονομικό κέντρο εξουσίας.

Οι υπερασπιστές των BRICS αρέσκονται να αναφέρουν ότι ο όμιλος αντιπροσωπεύει με την σημερινή σύνθεση  περισσότερο από το ένα τέταρτο της παγκόσμιας επικράτειας και περισσότερο από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού. Υποστηρίζουν επίσης ότι όσον αφορά τη συνολική ισοτιμία αγοραστικής δύναμης ΑΕΠ, το μερίδιο των BRICS είναι περίπου 33%, γεγονός που τοποθετεί τον όμιλο BRICS πολύ μπροστά από την G7 (τις επτά μεγαλύτερες δυτικές οικονομίες).

Επιπλέον, ο ρόλος των BRICS στην παγκόσμια οικονομία πρόκειται μόνο να αυξηθεί. Η δε περαιτέρω προοπτική και μέχρι το 2050 είναι ότι η συνολική οικονομία των G7 θα είναι μόνο το ήμισυ του μεγέθους των BRICS, ακόμη και αν σταματήσουν να προσθέτουν νέα μέλη. Ωστόσο, οι BRICS δεν συνιστούν ένα απολύτως αυτάρκες οικονομικό κέντρο εξουσίας.

Αυτό γιατί φέρ’ ειπείν το συνολικό εμπόριο σε ολόκληρη την περιοχή των BRICS  είναι σημαντικά μικρότερο από, για παράδειγμα,  το εμπόριο μεταξύ Κίνας και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τις αμοιβαίες επενδύσεις ή για τις πολυμερείς αλυσίδες Ε&Α και παραγωγής με επίκεντρο τους BRICS. Προς το παρόν, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ακόμη και μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών που να αγκαλιάζει όλη την τεράστια περιοχή των BRICS.

Οι BRICS δεν θα μετατραπούν σε πολυμερή πολιτική συμμαχία ή συμμαχία ασφαλείας αντιδυτικού χαρακτήρα.

Από την ίδρυσή τους το 2006, οι BRICS ήταν πάντα μια πολιτικά πολύ διαφορετική ομάδα και αυτή η ποικιλομορφία αυξήθηκε περαιτέρω με την απόφαση διεύρυνσης του 2023. Μέσα στην ομάδα, μπορεί κανείς να βρει μια σοσιαλιστική χώρα (Κίνα), μια μοναρχία (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), μια φιλελεύθερη δημοκρατία (Ινδία) και ακόμη και μια θεοκρατική δημοκρατία (Ιράν). Οι προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας των μελών της ομάδας διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, καθένα από τα κράτη μέλη έχει τις δικές του συγκεκριμένες σχέσεις με τη Δύση που κυμαίνονται από μια άμεση αντιπαράθεση (Ρωσία) έως ένα σύνθετο μείγμα ανταγωνισμού και συνεργασίας (Κίνα) έως μια έντονη πολυδιάστατη συνεργασία (Ινδία).

Όντας μια ρητά μη δυτική ομάδα, οι BRICS δεν είναι και δεν θα γίνουν ούτε μια σιωπηρά αντιδυτική συμμαχία. Επιπλέον, πολλά από τα μέλη των BRICS επιδεικνύουν παραδοσιακά μεγάλη επιφυλακτικότητα όσον αφορά την ένταξη σε οποιεσδήποτε άκαμπτες πολιτικές και στρατιωτικές συμμαχίες μπλοκ, υποθέτοντας ότι τέτοια βήματα θα μπορούσαν να περιορίσουν την κυριαρχία τους ή να θέσουν σε κίνδυνο την ελευθερία δράσης τους στην εξωτερική πολιτική.

Οι BRICS δεν είναι πιθανό να συμβάλουν πολύ στην επίλυση διαφορών μεταξύ των μελών τους ή διαφορών μεταξύ των μελών του και τρίτων.

Θα ήταν υπέροχο να φανταστούμε τους BRICS να μεσολαβούν στις συγκρούσεις μεταξύ Κίνας και Ινδίας, μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, μεταξύ Αιγύπτου και Αιθιοπίας ή να παρακολουθήσουμε τους BRICS να διαπραγματεύονται μια ειρηνευτική διευθέτηση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και να συμβάλλουν στην ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, όλα αυτά τα προβλήματα είναι πολύ ευαίσθητα και δύσκολο να αντιμετωπιστούν σε τόσο ευρεία και ποικιλόμορφη μορφή.

Οι πιθανότητες είναι ότι δεν θα υπάρξει πλήρης συναίνεση εντός της ομάδας για το πώς ακριβώς θα πρέπει να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε από αυτές τις συγκρούσεις. Στην καλύτερη περίπτωση, το σχήμα BRICS μπορεί να παράγει πολύ γενικές πολιτικές διακηρύξεις που ζητούν ειρηνική επίλυση διεθνών διαφορών. Μπορεί επίσης να προσφέρει βολικές ευκαιρίες για άτυπες διμερείς ή πολυμερείς διαβουλεύσεις που επικεντρώνονται σε συγκεκριμένες κρίσεις ή συγκρούσεις που θα διευθετηθούν στο περιθώριο των συνόδων κορυφής ή των υπουργικών συνόδων BRICS. Οι BRICS δύσκολα είναι σε θέση να βοηθήσουν τα Ηνωμένα Έθνη ως ειρηνευτικός πολυμερής μηχανισμός και είναι πολύ απίθανο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με την τρέχουσα σύνθεση των μόνιμων μελών του να αποφασίσει ποτέ να αναθέσει στους BRICS μια τέτοια αποστολή.

Οι BRICS δεν θα γίνουν το ισότιμο των  G7.

Συχνά συγκρίνουν  BRICS με G7 και μερικές φορές αναφέρονται στους G7 ως μοντέλο για τους BRICS για μίμηση και περαιτέρω ανάπτυξη. Πράγματι, οι G7 που λειτουργούν ήδη για περισσότερα από πενήντα χρόνια, σε αυτό το μεγάλο χρονικό διάστημα έχουν συσσωρεύσει πολύ χρήσιμη εμπειρία θεσμικής ανάπτυξης και μέρος αυτής της εμπειρίας θα πρέπει να εξεταστεί διεξοδικά από τον όμιλο BRICS. Ωστόσο, υπάρχουν τουλάχιστον δύο σημαντικές διακρίσεις μεταξύ των δύο ομάδων. Πρώτον, οι G7 είναι μια ομάδα ομοϊδεατών εθνών που ενώνονται όχι μόνο από μια πολύ βαθιά και πολυδιάστατη οικονομική αλληλεξάρτηση, αλλά και από κοινές αξίες και συγκλίνοντα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα (αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η Ρωσία δεν μπόρεσε ποτέ να ενσωματωθεί σωστά στους G7 και τελικά αποχώρησε).

Οι BRICS είναι μια ετερογενής, όχι μια ομοιογενής κοινότητα εθνών που αντιπροσωπεύουν μοναδικούς πολιτισμούς με πολύ συγκεκριμένα συστήματα αξιών και πολιτικούς θεσμούς. Δεύτερον, οι G7 είναι μια επίσημα πολυμερής ομάδα, εξακολουθεί να έχει μια σαφή σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες που ενεργούν και ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της ομάδας. Δεν υπάρχει τέτοιος ηγέτης και τέτοια ιεραρχία εντός των BRICS, ούτε η Κίνα, ούτε η Ρωσία, ούτε οποιοδήποτε άλλο μέλος της ομάδας μπορεί να επιβάλει τη θέλησή του ή την ατζέντα του στην υπόλοιπη ομάδα. Επομένως, η σύγκριση BRICS και G7 είναι σαν να συγκρίνετε μια φάλαινα και έναν ελέφαντα - και τα δύο ζώα είναι μεγάλα, αλλά διαφέρουν σαφώς μεταξύ τους. Κανένας από τους προαναφερθέντες περιορισμούς και περιορισμούς δεν υποδηλώνει ότι οι BRICS είναι μια εντελώς περιστασιακή και επιφανειακή πρωτοβουλία, η οποία είναι καταδικασμένη να παραμείνει μόνο μια ακαδημαϊκή Λέσχη  ή ένα φανταχτερό διεθνές κλαμπ για μια μεγάλη ποικιλία από φιλόδοξους μη δυτικούς κρατικούς ηγέτες που αναζητούν πρόσθετη έκθεση και προβολή . Αντίθετα, υπάρχουν πολλοί συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους η ομάδα –με τη δέουσα πολιτική βούληση, δέσμευση και αφοσίωση– μπορεί να εξυπηρετήσει τα μέλη της και τη διεθνή κοινότητα γενικότερα. Οι ακόλουθες λειτουργίες φαίνεται να είναι οι πιο σημαντικές.

Οι BRICS μπορούν να προωθήσουν το εμπόριο και τις επενδύσεις μεταξύ των μελών τους, καθώς και να συμβάλουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αυτών των μελών.

Οι πρώτες απόπειρες διευκόλυνσης των οικονομικών συναλλαγών εντός των BRICS αποδείχθηκαν αρκετά επιτυχημένες. Τα τελευταία δέκα χρόνια, το εμπόριο μεταξύ των χωρών των BRICS αυξήθηκε κατά μέσο όρο κατά 10,7% ετησίως, ενώ το συνολικό παγκόσμιο εμπόριο αυξήθηκε μόνο κατά 3% ετησίως . Ο όμιλος μπορεί να υπερηφανεύεται για τους δύο καινοτόμους φορείς που ανταγωνίζονται τα παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Δύσης—τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα ή NDB (η οποία θεωρείται εναλλακτική λύση για την IBRD) και το BRICS Contingent Reserve Arrangement ή CRA (μια  εναλλακτική λύση του  ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ).

Αδιαμφισβήτητα  τόσο η NDB όσο και η CRA παραμένουν σχετικά νέες  πρωτοβουλίες, με την πάροδο του χρόνου ενδέχεται να μετατραπούν σε ακρογωνιαίους λίθους της νέας παγκόσμιας χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής. Επιπλέον οι  BRICS επιταχύνουν τη συνεχιζόμενη διαδικασία αποδολαριοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας προωθώντας το εμπόριο μεταξύ των μελών  σε τοπικά νομίσματα και πειραματιζόμενοι με μια καινοτόμο πλατφόρμα ψηφιακών πληρωμών (τη λεγόμενη «BRICS Bridge») και άλλους μηχανισμούς πληρωμών. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις χώρες που εκτίθενται σε διάφορες δυτικές κυρώσεις όπως η Ρωσία και το Ιράν.

Οι BRICS θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση κοινών μη δυτικότροπων προσεγγίσεων στα παγκόσμια προβλήματα.

Η ατζέντα των BRICS επεκτείνεται σταδιακά, περιλαμβάνοντας τομείς όπως:

η διαχείριση της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης, η παροχή επισιτιστικής ασφάλειας, η καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας, η ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης και ούτω καθεξής.

Δεν είναι εύκολο να καταλήξουν σε κοινές θέσεις για όλα αυτά και παρόμοια θέματα, αλλά η μείωση των υφιστάμενων χασμάτων στις αντιλήψεις και τις προσεγγίσεις για την αναδυόμενη παγκόσμια ατζέντα είναι εξαιρετικά σημαντική. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, δεδομένης της ποικιλομορφίας και της περιεκτικότητάς τους, οι BRICS μπορούν να προσφέρουν μια μοναδική πλατφόρμα, στην οποία μπορούν να διατυπωθούν διάφορες μη δυτικές απόψεις για την παγκόσμια διακυβέρνηση. Το ευρύ φάσμα αυτών των θεμάτων εκτείνεται τόσο στην ασφάλεια όσο και στη διάσταση ανάπτυξης. Η σημασία αυτού του ρόλου που μπορούν να διαδραματίσουν οι BRICS θα αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου—η ομάδα μπορεί να γίνει ένας από τους πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς που έχει ο ανερχόμενος Παγκόσμιος Νότος όσο το δυνατόν περισσότερο για να κάνει τη φωνή του να ακουστεί στις μελλοντικές συζητήσεις για τη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων .

Οι BRICS είναι σε θέση να συμβάλλουν στο διάλογο των πολιτισμών.

Δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί η σημασία ενός άμεσου διαλόγου μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών, παρακάμπτοντας προγενέστερους απαραίτητους και συχνά προκατειλημμένους δυτικούς μεσάζοντες. Η προτιμώμενη προσέγγιση σε αυτόν τον διάλογο σκιαγραφήθηκε από τον Πρόεδρο Xi Jinping στην Πρωτοβουλία του για τον Παγκόσμιο Πολιτισμό που ανακοινώθηκε τον Μάρτιο του 2023.

Το πλαίσιο των  BRICS προσφέρει μια ολόκληρη ποικιλία νέων ευκαιριών για τη συμμετοχή σε έναν τέτοιο διάλογο. Οι περισσότερες από τις διακόσιες εκδηλώσεις που η Ρωσία ως  προεδρεύουσα χώρα των BRICS για το 2024 έχει προγραμματίσει για φέτος, ένα μεγάλο μερίδιο ανήκει σε :

συγκεντρώσεις πανεπιστημίων, μέσων ενημέρωσης, ερευνητικών κέντρων, ιδρυμάτων της κοινωνίας των πολιτών, επαγγελματικών ενώσεων, οργανώσεων νεολαίας κ.λπ.

Αυτή η κοινωνική αλληλεπίδραση σε όλες τις πιθανές μορφές της μπορεί να γίνει ουσιαστική προσθήκη στο αμοιβαίο εμπόριο και τις επενδύσεις και το πολυμερές εμπόριο.

Εάν ο πολιτικός διάλογος υψηλού επιπέδου εντός των BRICS αποτελεί τον σκελετό της ομάδας και το εμπόριο και οι επενδύσεις αντιπροσωπεύουν τον μυϊκό ιστό, η κοινωνική αλληλεπίδραση σε πολλαπλές μορφές σε διάφορα επίπεδα μπορεί να θεωρηθεί ως το αίμα στο σώμα των BRICS.

Οι BRICS μπορούν να γίνουν μια σημαντική πηγή ιδεών και προτάσεων για τον ΟΗΕ, την G20 και άλλους υπερεθνικούς φορείς.

Τα BRICS μπορούν να μετατραπούν από διεθνή λέσχη σε παγκόσμιο εργαστήριο Για μεγάλο χρονικό διάστημα, δυτικοί θεσμοί και όμιλοι —όπως η ΕΕ, οι G7 του ΟΟΣΑ και άλλα Forum  που κινούνται από τα Ηνωμένα Έθνη έως την G20. Όντας μια σημαντική μη δυτική ομάδα εθνών, οι BRICS είναι σε θέση να σπάσουν αυτό το μονοπώλιο και να παρουσιάσουν προτάσεις που αντανακλούν τα θεμελιώδη συμφέροντα ενός ευρέος φάσματος αναπτυσσόμενων χωρών, που δεν περιορίζονται μόνο στα μέλη των BRICS.

Αυτές οι διατυπωμένες θέσεις περιλαμβάνουν συγκεκριμένες προτάσεις για τη μεταρρύθμιση των πολυμερών διεθνών θεσμών, συμπεριλαμβανομένων των ίδιων των Ηνωμένων Εθνών. Η ικανότητα των BRICS να το κάνουν αυτό θα εξαρτηθεί από την πολιτική δέσμευση, από την ποιότητα των εμπλεκόμενων εμπειρογνωμόνων, από τις ικανότητες προσέγγισης και από άλλους παράγοντες. Ωστόσο, οι BRICS —μαζί με τις SCO, BRI, ASEAN και άλλους μη δυτικότροπους πολυμερείς φορείς— είναι σε θέση να πάρουν μέρος  στον παγκόσμιο ανταγωνισμό ιδεών σε ένα σημείο που οι ιδέες αποκτούν ιδιαίτερη αξία.

Όπως δε σωστά το έθεσε ο Otto von Bismarck, «η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού». Η σύνοδος κορυφής των BRICS στο Καζάν είναι ένα τεστ Αλήθειας για το τι μπορούν και τι δεν μπορούν να επιτύχουν οι BRICS. Η Μόσχα πήρε πολύ σοβαρά την προεδρία της για το 2024 και πλέον η συγκέντρωση του Καζάν είναι η πιο αντιπροσωπευτική και πολυπληθέστερη διεθνής πολιτική εκδήλωση που φιλοξενεί φέτος η Ρωσία. Εκτός από τους ηγέτες των κρατών μελών των BRICS, η σύνοδος κορυφής προσέλκυσε πολλούς αρχηγούς χωρών εταίρων καθώς και ηγήτορες μεγάλων διεθνών οργανισμών, όπως ο ΓΓ του ΟΗΕ Γκουτέρες.

Σαφώς, η ρωσική ηγεσία σκοπεύει να αποδείξει ότι, παρά τις συνεχείς προσπάθειες της Δύσης, η Ρωσία δεν είναι απομονωμένη στη διεθνή κοινότητα και μπορεί να διεκδικήσει πολλούς φίλους και εταίρους στον Παγκόσμιο Νότο. Ακόμη πιο σημαντικό, η Ρωσία έκανε το καθήκον της ανοίγοντας το δρόμο για τη σύνοδο κορυφής με πολυάριθμες υπουργικές συνεδριάσεις, επίσημες διαβουλεύσεις σε διάφορα  επίπεδα, κοινοβουλευτικές, επιχειρηματικές συναντήσεις και συναντήσεις εμπειρογνωμόνων. Σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις  είχαν εργαστεί σκληρά για να προετοιμάσουν συγκεκριμένα έγγραφα που θα υπογραφούν στο Καζάν και διάφορους οδικούς χάρτες για να προχωρήσουν οι διάφοροι τομείς προτεραιότητας.

Για να γίνει ένας σημαντικός διεθνής παράγοντας, η ομάδα των BRICS πρέπει επίσης να αποκτήσει θεσμικό βάθος και να επικεντρωθεί σε συγκεκριμένα προβλήματα. Μια άλλη σημαντική διάσταση της ωρίμανσης της ομάδας θα ήταν μια πιο διαφανή και πιο θεσμικά κατοχυρωμένη ενταξιακή διαδικασία.

Στην σύνοδο κορυφής στο Καζάν είναι πιθανό να καθορίσουν το καθεστώς μιας «χώρας εταίρου», η οποία θα στερείται μεν της ιδιότητας του πλήρους μέλους, αλλά θα επιτρέψει σε επιλεγμένους εταίρους να εμπλακούν σε βάθος σε συγκεκριμένα έργα BRICS.

Είναι σαφές ότι το 2024 μπορεί να γίνει μια ιστορική καμπή για τον όμιλο BRICS—όχι μόνο όσον αφορά την ενσωμάτωση νέων μελών, αλλά και όσον αφορά τη μετατόπιση των BRICS από μια πολιτική λέσχη υψηλού επιπέδου σε ένα από τα απαραίτητα δομικά στοιχεία για τον αναδυόμενο κόσμο . Η αποστολή των ηγετών των BRICS στη Σύνοδο του Καζάν είναι ιστορική.

*Πολιτικός Αναλυτής, [email protected], @skouterisd1, https://www.facebook.com/dimitris.skouteris.94

The post  Τεστ Αλήθειας :Τι είναι αλλά και τι δεν είναι οι  BRICS  appeared first on Militaire.gr.