Οι όμορφες βάσεις, όμορφα καίγονται… Μια καταστροφή στην Κωνσταντινούπολη το 1035 μ.Χ.

Γράφει ο

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΟΣΚΙΝΑΣ

Τα αμείλικτα ερωτήματα και η οδυνηρή κατάπληξη της κοινής γνώμης είναι ίσως τα μόνα ασφαλή δεδομένα σε ό,τι αφορά στις εκρήξεις που καταγράφηκαν την περασμένη Πέμπτη, 27 Ιουλίου, σε χώρο ευθύνης της 111 Πτέρυγας Μάχης στη Νέα Αγχίαλο. Η δε επικοινωνιακή διαχείριση κατέλαβε, όπως θα περίμενε κανείς, περίοπτη θέση στις προτεραιότητες της κυβέρνησης, η οποία φαίνεται, υπό το εκτυφλωτικό φως της καταστροφής, να προτάσσει τα επουσιώδη.

Πριν ενσκήψουν στη θεραπεία των προβλημάτων, οι κυβερνώντες σπεύδουν να αναχαιτίσουν οποιαδήποτε φθορά στην εικόνα, πάνω στην οποία έχουν χτίσει μια προσωποπαγή πολιτική ηγεμονία… Όχι βέβαια ότι πρόκειται για κάποια πρωτοτυπία – μια ανάλογη περίπτωση με ελληνικό ενδιαφέρον (υπάρχουν και άλλες) μπορεί κανείς να συναντήσει πριν σχεδόν χίλια χρόνια (!) στην Κωνσταντινούπολη, τη «βασιλεύουσα» πόλη της, ακόμη τότε πανίσχυρης, Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Τις 6 Αυγούστου 1035 μια πυρκαγιά κατακαίει τον πολεμικό ναύσταθμο της Κωνσταντινούπολης, όλα τα φυλασσόμενα εκεί κωπήλατα πολεμικά σκάφη του «βασιλικού πλωίμου» (αυτοκρατορικού στόλου) και τον παντοειδή εξοπλισμό τους.[1] Σε χρήση ήδη από τον 4ο αιώνα μ.Χ. ο ναύσταθμος είχε σταδιακά συγκεντρώσει εκτός από τα πολυάριθμα στέγαστρα (νεώσοικους) των εκλεπτυσμένων ξύλινων σκαφών και το ναυπηγείο τους (εξάρτυσις).[2] Ήταν η πιο εκτεταμένη τέτοια μονάδα της εποχής και ίσως η μόνη σε ολόκληρη τη Μεσόγειο που συνέχιζε μια παράδοση αιώνων. Η κλασική Αθήνα του Θεμιστοκλή, του Περικλή και του Θουκυδίδη είχε χτίσει εκατοντάδες νεώσοικους στον Πειραιά. Θαλασσοκράτειρες της Ελληνιστικής εποχής τη μιμήθηκαν με αποκορύφωμα ναύσταθμους που δημιούργησαν με γιγάντια τεχνικά έργα τόσο οι Καρχηδόνιοι, όσο και οι Ρωμαίοι.

Η ολοσχερής καταστροφή μιας τέτοιας, αμυντικά ζωτικής βάσης δεν είναι επουδενί κάτι το συνηθισμένο. Πρέπει κυριολεκτικά να συγκλονίζει την Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας αλγεινή εντύπωση στους δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες των κατοίκων της. Ευθύνες δεν μπορεί παρά να καταλογίζονται στους κυβερνώντες, δηλαδή στην κληρονομική βασίλισσα (ανιψιά του Βασίλειου Β΄ του «Βουλγαροκτόνου») Ζωή και, πολύ περισσότερο, στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ΄ Παφλαγόνα, που έχει μόλις προ έτους αναρριχηθεί στο θρόνο υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, με μόνο «προσόν» την ερωτική έλξη που ενέπνευσε στη χήρα αυτοκράτειρα…

Την επικοινωνιακή διαχείριση που ακολουθεί τη διαπιστώνει κανείς μελετώντας το corpus των πηγών. Για τον ιστορικό είναι ενδεικτικό το ότι σχεδόν όλοι οι χρονικογράφοι της εποχής αποσιωπούν το γεγονός… Η μοναδική του μνεία, την οποία οφείλουμε στον Γεώργιο Κεδρηνό, δίνει ένα χαμένο κομμάτι του «παζλ» και συσχετίζει την πρωτοφανή καταστροφή με μια ερμηνεία που προδίδει την αγωνία των κυβερνώντων να αποσείσουν την ευθύνη τους. Κατά τον Κεδρηνό η πυρκαγιά «αιτιολογείται» από έναν τρομερό καύσωνα (!) κατά τον οποίο πηγές στέρεψαν και ποτάμια ξεράθηκαν.[3] Ήδη πριν από χίλια χρόνια η δικαιολογία μπορούσε να αναζητηθεί σε ό,τι στις μέρες μας, με τη σημερινή ορολογία, διεκτραγωδείται ως «κλιματική κρίση»!

Ό,τι ακολουθεί είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά «σημερινό». Ο χρονικογράφος Σκυλίτζης αναφέρει, όπως ο Κεδρηνός, τον τρομερό καύσωνα του 1035, τηρώντας όμως αιδήμονα σιωπή για το φιάσκο στο ναύσταθμο. Στη δική του εκδοχή το δράμα κορυφώνεται όταν στο προσκήνιο βγαίνουν έμπιστοι της εξουσίας που, χωρίς άμεση εμπλοκή αλλά υπό την καθοδήγηση (εννοείται) των κυβερνώντων, «αντιμετωπίζουν» τα δεινά. Πώς; Μια λιτανεία διασχίζει την πόλη δίκην «χορού της βροχής», με επικεφαλής αδελφούς του αυτοκράτορα ως κομιστές ιερών λειψάνων, μεταξύ των οποίων η γνωστή «σινδόνη του Τορίνο» και μια… «επιστολή του Χριστού»! Επίσης αγοράζουν σιτηρά από την «Ελλάδα» (τη σημερινή Στερεά) και την Πελοπόννησο, για την αντιμετώπιση της σιτοδείας από την ξηρασία[4] – η οποία, περιέργως, δεν είχε καταστρέψει τη σοδειά στις ελλαδικές επαρχίες…

Και άρτος (σήμερα θα λέγαμε, market pass) και «θεάματα», με προεξάρχοντες έμπιστους του κρατούντος, προκειμένου να κατευναστεί ο λαός από την αναστάτωση μιας πολεμικής καταστροφής εν καιρώ ειρήνης. Και, εκ των ων ουκ άνευ, η συνέργεια (όλων πλην ενός) των δημοσιολόγων της εποχής, χρονικογράφων – απολογητών ή, πολύ συχνότερα, συνεργών στην ιστορική συγκάλυψη ενός ακόμη απίθανου φιάσκου…

Αριστοτέλης Κοσκινάς*

*Ανεξάρτητος ερευνητής, συγγραφέας του βιβλίου «Ιστορία των Κερκυραίων. Β1. Πρότερος και Κλασσικός Μεσαίωνας, 685–1071 μ.Χ.»

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Γεώργιος Κεδρηνός, στο: I. BEKKER (έκδ.), Georgius Cedrenus, Ioannes Scylitzae ope [CSHB], Βόννη 1839, Β΄, 529.13-15: «ἐγένετο δὲ καὶ ἐμπρησμὸς ἐν τῇ Ἐξαρτήσει [sic], κατὰ τὴν ς΄ τοῦ Αὐγούστου μηνός, καὶ ἐνεπρήσθησαν αἱ ἐκεῖσε ἱστάμεναι πᾶσαι τριήρεις μετὰ τῆς ἑαυτῶν παρασκευῆς.»

[2] H. Ahrweiler, Byzance et la mer. La marine de guerre, la politique et les institutions maritimes de Byzance aux VIIe–XVe siècles, Paris 1966, 430-433.   

[3] Γεώργιος Κεδρηνός (όπως σημ. 1), 529.11-12: «Γέγονε δὲ καὶ αὐχμὸς κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον, ὡς σχεδὸν ἀποξηρανθῆναι τὰς ἀφθόνους πηγὰς καὶ τοὺς ἀεννάους [sic] ποταμούς.»

[4] Ιωάννης Σκυλίτζης, Μιχαὴλ ὁ Παφλαγών, 10, στο: I. THURN (έκδ.), Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum [CFHB 5], Βερολίνο-Νέα Υόρκη 1973, 39-49: «αὐχμοῦ δὲ γενομένου, ὡς ἐπὶ μῆνας ὅλους ἓξ μὴ καταρραγῆναι ὑετόν, λιτανείαν ἐποιήσαντο οἱ τοῦ βασιλέως ἀδελφοί, ὁ μὲν Ἰωάννης βαστάζων τὸ ἅγιον μανδύλιον, ὁ… τὴν πρὸς Αὔγαρον ἐπιστολὴν τοῦ Χριστοῦ καὶ ὁ… τὰ ἅγια σπάργανα. καὶ πεζῇ ὁδεύσαντες ἀπὸ τοῦ μεγάλου παλατίου ἀφίκοντο ἄχρι τοῦ ναοῦ τῆς ὑπεραγίας θεοτόκου τῶν Βλαχερνῶν. (…) σιτοδείας δὲ κατασχούσης τὴν πόλιν, ὁ Ἰωάννης ἐξωνήσατο ἀπὸ Πελοποννήσου καὶ Ἑλλάδος σίτου χιλιάδας ἑκατόν, καὶ δι’ αὐτῶν τοὺς πολίτας παρεμυθήσατο.»

The post Οι όμορφες βάσεις, όμορφα καίγονται… Μια καταστροφή στην Κωνσταντινούπολη το 1035 μ.Χ.  appeared first on Militaire.gr.