«Οι αθέατες όψεις του πολέμου στην Ουκρανία»- Ο Γ.Μαργαρίτης γράφει για το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού

Γράφει ο

Καθηγητής Γιώργος Μαργαρίτης

Το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού θα μπορούσε να είναι βιβλίο ιστορίας. Ιστορίας του πολέμου στην Ουκρανία που ήδη έχει μπει στο τέταρτο έτος του. Είναι όμως κάτι περισσότερο – μπορούμε εύκολα να ορίσουμε τρεις λόγους γι αυτό. Ο πρώτος λόγος είναι ότι ο πόλεμος αυτός, παρά τις προσδοκίες που δημιουργήθηκαν πρόσφατα, δεν έχει ακόμα τελειώσει, δεν γνωρίζουμε την τελική του έκβαση. Ως εκ τούτου το βιβλίο αναλύει το χθες, ακτινοσκοπεί το σήμερα και ψυχανεμίζεται το αύριο, απλώνεται δηλαδή σε πεδία που αφορούν άμεσα την πολιτική.

Ο

δεύτερος λόγος αφορά τα μεγέθη. Δεν πρόκειται μόνο για το γεωγραφικό αποτύπωμα του πολέμου –οι μάχες γίνονται σε μέτωπο χιλίων ή και περισσότερων χιλιομέτρων και σε αντίστοιχο βάθος– αλλά για την οικουμενικότητα των όσων διακυβεύονται σε αυτό. Πίσω από την πρώτη γραμμή της αναμέτρησης παρατάσσονται δυνάμεις ή συμμαχίες με παγκόσμια προβολή και αποστολή και, ως εκ τούτου, οι τύχες του πολέμου σμιλεύουν την εικόνα του αυριανού κόσμου.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Αυτό που επιγραμματικά ονομάζουμε "δυτικό κόσμο", συγκρούεται και δοκιμάζεται στην αναμέτρησή του με μια ισχυρή χώρα, εκπρόσωπο αν θέλετε, και προφυλακή, ενός άλλου κόσμου που δεν είναι, και δεν θέλει να είναι, "δυτικός". Ετούτος ο κόσμος δεν έχει ακόμα προσδιορίσει την πολιτική και τους στόχους του, δεν έχει δημιουργήσει στέρεες συμμαχίες και κοινότητες συμφερόντων, δεν έχει μορφοποιηθεί σε αντίπαλο της Δύσης συνασπισμό και δεν έχει επιλέξει την στρατηγική και τις μεθόδους του: οι τελευταίες αυτές απλώνονται από τον οικονομικό ανταγωνισμό ως την ολοκληρωτική στρατιωτική αναμέτρηση. Από την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία θα εξαρτηθούν οι επιλογές των ισχυρών ετούτου του "αντι-δυτικού" στρατοπέδου.

Υπάρχει όμως και τρίτος λόγος. Αφορά την μικρή μας χώρα, η οποία αρμενίζει ξυλάρμενη μέσα σε θάλασσες ταραγμένες και σε Συμπληγάδες που αναγκαστικά πρέπει να διαβεί. Η γεωγραφία την τοποθέτησε σε ζώνη γενικού, δηλαδή στρατηγικού, ενδιαφέροντος και όλα όσα συμβαίνουν ολόγυρα την αφορούν άμεσα και καταλυτικά. Σε ετούτη την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα η Ελλάδα περικλείεται από δύο καταστροφικούς πολέμους, στις γειτονικές Ουκρανία και Παλαιστίνη, από ασταθείς ζώνες (Βαλκάνια, Λιβύη), ενώ, προϊόν των προηγούμενων αλλά και παράγωγο ευρύτερων δομικών αλλαγών, έχει μπροστά της την πιθανότητα μιας "υπαρξιακής" γι' αυτήν αναμέτρησης με τον "φίλο" και "σύμμαχο" ανατολικό της γείτονα.

Δεν χρειάζεται να πει κανείς περισσότερα για να υπογραμμίσει την αξία του βιβλίου του Σταύρου Λυγερού για τον πόλεμο στην Ουκρανία σε μία χώρα όπου πολλοί μιλούν για πολλά, συντηρώντας επιμελώς, μέσα από την κενή φλυαρία, επίμονα άδειο και αδιάφορο το καλάθι της πολιτικής παιδείας, της στρατηγικής θεώρησης και σκέψης. Η πρώτη και σοβαρότερη αξία αυτού του βιβλίου είναι ακριβώς αυτή: ότι αντιμάχεται το πνεύμα του "Πάμε και όπου βγει", που κυριαρχεί στην πολιτική παιδεία των ιθυνόντων του τόπου.

Το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού είναι διαρθρωμένο σε πέντε ενότητες, χρονολογικές και ταυτόχρονα ερμηνευτικές. Ταξινομεί τα γεγονότα στην Ουκρανία γραμμικά και σωρευτικά έτσι όπως εμφανίστηκαν στην πορεία του χρόνου. Τα "αίτια και οι αφορμές" του πολέμου, όπως έλεγαν τα παλιά σχολικά βιβλία προηγούνται. Ακολουθεί η πρώτη φάση, το "άνοιγμα" αν θέλετε του πολέμου, η εισβολή, η αποτυχημένη –πολιτικών στόχων– ρωσική προέλαση και η συνακόλουθη αναδίπλωση.

Η μετατροπή της "επιχείρησης" σε πόλεμο και οι μεθοδεύσεις που μετέτρεψαν τον τελευταίο σε πόλεμο "δι’ αντιπροσώπων" συμπληρώνεται με την αντίληψη της "ευκαιρίας", όπως την είδαν στην Ουάσιγκτον του Μπάϊντεν και στην Ευρώπη: της απαλλαγής από την ρωσική παρουσία και της ανάσχεσης των φιλοδοξιών του "αντι-δυτικού" στρατοπέδου. Στο πρόσωπο του Ζελένσκι βρέθηκε ο τοπικός διεκπεραιωτής της δυτικής πολιτικής.

Στο ιδεολογικό πεδίο η "ευκαιρία" απέκτησε το θεωρητικό της υπόβαθρο. Η Ρωσία και ο Πούτιν "δαιμονοποιήθηκαν", σύμφωνα με την γνωστή συνταγή που απέδωσε προγενέστερα καρπούς σε πιο αδύναμες χώρες. Το ίδιο το θεωρητικό υπόβαθρο, δομικά απόλυτο, αιτιολόγησε την οικονομική πλευρά του πολέμου όπως εκτίθεται στην τέταρτη ενότητα του βιβλίου. Οι "κυρώσεις" –είδος "τιμωρίας" του "παραστρατημένου" και ανεπιθύμητου, τροφοδότησαν ευρύτερες ανακατατάξεις στην παγκόσμια οικονομία. Η Κίνα, η Γερμανία αλλά και οι BRICS και η Ευρώπη, πρωταγωνίστησαν, εκ των πραγμάτων στις ανακατατάξεις αυτές. Στην ουσία επρόκειτο για μια αλλαγή στην ιεραρχία και στην ισορροπία του κόσμου, για μια νέα ιστορική περίοδο, όπως παρατηρεί ο Σταύρος Λυγερός.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Ερχόμενος σε πιο πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις ο συγγραφέας στέκεται, σε μια πέμπτη ενότητα, μπροστά στην "νέα πολιτική" του προέδρου Τραμπ. Προς το τέλος του βιβλίου (σελίδα 378 και εξής) αναλύεται μα απλότητα και ευκρίνεια από τον συγγραφέα η αντίληψη του νέου ενοίκου του Λευκού Οίκου για τον σημερινό κόσμο και το πολιτικό ημερολόγιο που εκπορεύεται από αυτήν. Οι αντιφάσεις που διατρέχουν την νέα πολιτική σηματοδοτούν την δυσκολία που υπάρχει στην εγκατάλειψη πάγιων θέσεων, άκαμπτων χάρη στην σύντομη περίοδο της μονοκρατορίας των ΗΠΑ και του δυτικού κόσμου μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την υιοθέτηση ευέλικτων επιλογών, όπως είναι ο κανόνας σε έναν πολυπολικό κόσμο.

Θα ξεπερνούσε τις δυνατότητες της παρούσας βιβλιοκριτικής η μεθοδική ανάλυση των σημαντικών στοιχείων στις σελίδες του βιβλίου. Θα περιοριστούμε ενδεικτικά σε μερικά από τα πιο σημαντικά ερωτήματα από τα πολλά που επιχειρεί να απαντήσει ο συγγραφέας. Να ξεκινήσουμε από το τι ελπίζει να κερδίσει η κάθε πλευρά από την νίκη της στα πεδία των μαχών.

Για τον δυτικό κόσμο τυχόν ήττα της Ρωσίας στην Ουκρανία θα επέφερε είτε αλλαγή του εκεί καθεστώτος, είτε την ανάπτυξη αποσχιστικών ρευμάτων που ίσως επέφεραν την κατάτμηση της χώρας. Σε κάθε περίπτωση μια τέτοια εξέλιξη θα άνοιγε την πρόσβαση σε φθηνούς ενεργειακούς πόρους, πρώτες ύλες και επισιτιστικά αγαθά που ίσως έδιναν ώθηση στην επιζητούμενη παραγωγική ανάκαμψη της Ευρώπης. Το όραμα εξάλλου της "αξιοποίησης" της τεράστιας ρωσικής ενδοχώρας συνέπαιρνε διαχρονικά τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Επιπλέον η υποταγή της Ρωσίας θα οδηγούσε σε ένα είδος περικύκλωσης την Κίνα, περιορίζοντας κατά πολύ τις δυνατότητες και τις επιλογές της.

Τα οφέλη της Ρωσίας από την επιτυχή έκβαση της επιχείρησης στην Ουκρανία είναι προφανή. Ο Σταύρος Λυγερός (σ. 257 κε) εκθέτει μερικά από αυτά: την εδαφική και πληθυσμιακή επέκταση σε περιοχές οικονομικά σημαντικές (βιομηχανία, ορυκτά, σιτηρά), την αποτροπή επέκτασης του ΝΑΤΟ και της μετατροπής του σε ασφυκτικό περίβλημα για την Ρωσία, την ενίσχυση και την απόκτηση αυτοπεποίθησης από το "αντιδυτικό" στρατόπεδο (τον Παγκόσμιο Νότο όπως συνηθίζουμε να τον λέμε), την υποχρέωση Αμερικανών και Ευρωπαίων να αναθεωρήσουν την πάγια πολιτική τους και να αναζητήσουν άλλες στρατηγικές.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε στα παραπάνω την οικοδόμηση ισχυρού ενιαίου κράτους στην Ρωσία, με υπόβαθρο έναν αναζωογονημένο πατριωτισμό και μια "οικονομία πολέμου", δηλαδή συγκεντρωτική και υποτασσόμενη στις επιταγές του κράτους. Η νέα αυτή κατάσταση έδωσε την δυνατότητα στον Πούτιν να διαλύσει ισχυρότατα μονοπωλιακά συγκροτήματα, ιδιωτικούς στρατούς και αποσχιστικών προδιαγραφών τοπικούς ηγετίσκους. Για την ρωσική κοινή γνώμη η δύσκολη αυτή περίοδος αναιρεί –με τον δύσκολο έστω τρόπο– την διαλυτική εικόνα που παρουσίαζε η χώρα τον καιρό των Γκορμπατσώφ και Γιέλτσιν…

Ο πόλεμος όμως και η ανάμιξη των "δυτικών" σε αυτόν αλλοιώνει –παρατηρεί ο Λυγερός– τα βασικά χαρακτηριστικά της Ρωσίας. Ενώ πριν τον πόλεμο οι εκεί κυρίαρχες κοινωνικά και πολιτικά δυνάμεις έβλεπαν προς την Δύση, επιθυμώντας την ισότιμη ένταξή τους σε αυτή, τώρα πλέον, μετά από τρία χρόνια πολέμου, στρέφονται προς την ανατολή και την Ασία. Όσο η Δύση ήταν η μητροπολιτική ζώνη του κόσμου η ασιατική στροφή της Μόσχας ήταν ενοχλητική, την απομόνωνε από την πρόοδο και την ισχύ. Σήμερα που ισχύει το αντίθετο η εξώθηση της Ρωσίας προς τα ανατολικά κάθε άλλο παρά προβλήματα δημιουργεί στην Μόσχα (βλ. σ. 261). Είναι βέβαιο ότι ετούτη η εξέλιξη θα έχει δομικές συνέπειες στον αυριανό κόσμο.

Ο χώρος δεν μας επιτρέπει να επεκταθούμε στις παρατηρήσεις του συγγραφέα πάνω στις αλλαγές που σημειώθηκαν στα πεδία των μαχών στα χρόνια του πολέμου στην Ουκρανία. Κοινός παρονομαστής, παρατηρεί, είναι η διαρκής προσαρμογή των εμπόλεμων στρατών σε τεχνικές και συνακόλουθες τακτικές εξελίξεις. Είναι ένα "μάθημα" με γενική ισχύ που θα ήταν καλό να λάβουν υπόψη επιτελεία και κυβερνήσεις παντού, ίσως και στην δική μας χώρα. Οι ενδείξεις όμως δεν μας κάνουν αισιόδοξους ως προς το τελευταίο σημείο.

Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ

Σήμερα, που γράφονται αυτές οι γραμμές, ο πόλεμος, διανύει τον τέταρτο χρόνο του. Προτάσεις και σχέδια ειρήνης έρχονται και παρέρχονται χωρίς, συνήθως να αφήσουν τίποτε πίσω τους. Στο πεδίο οι Ρώσοι δείχνουν πλέον μια σχετική υπεροχή. Δεν είναι βέβαιο ότι το όποιο στρατιωτικό αποτέλεσμα θα σταματήσει τον πόλεμο, ίσως το πετύχει η εξάντληση χωρίς όμως να είναι και αυτή ορατή. Το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού δεν περιλαμβάνει κανενός είδους προφητεία για το μέλλον. Με νηφαλιότητα, γνώση και οξυδέρκεια, μας περιγράφει πώς και πού φτάσαμε ως εδώ. Ίσως αυτό μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τα επερχόμενα, όταν αυτά επέλθουν. Γεγονός είναι ότι ως τώρα η ήττα αποδεικνύεται υπέρμετρα βαριά και για την μία και για την άλλη πλευρά. Και, ως εκ τούτου, ο πόλεμος έχει το πλεονέκτημα απέναντι στον συμβιβασμό και την ειρήνη. Ίσως, στο βιβλίο του Σταύρου Λυγερού, προστεθεί αργότερα ένας δεύτερος τόμος.

The post «Οι αθέατες όψεις του πολέμου στην Ουκρανία»- Ο Γ.Μαργαρίτης γράφει για το βιβλίο του Σταύρου Λυγερού appeared first on Militaire.gr.