Η «ελληνική Πομπηϊα”! Το σκάνδαλο με την Αρχαία Ελίκη

Η υπόθεση εντοπισμού της Αρχαίας Ελίκης – της σπουδαιότερης αρχαίας πόλης της Αχαΐας και μιας από τις σημαντικότερες πόλεις της προϊστορικής και κλασικής Ελλάδας -, που ήταν χτισμένη στην παραλιακή πεδιάδα της Αιγιάλειας στην Αχαΐα και υπέστη ισχυρό πλήγμα από τον διάσημο καταστροφικό σεισμό του 373 π.Χ., αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα άλυτα αρχαιολογικά προβλήματα για πάνω από έναν  αιώνα. Η «ελληνική Πομπηία», όπως αποκάλεσε την Ελίκη ο αείμνηστος γνωστός Έλληνας  αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος, παρά τις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν

για μισό περίπου αιώνα και έληξαν το 1972, δεν βρέθηκε. Ο εντοπισμός της επετεύχθη τελικά στα τέλη της δεκαετίας του ’90 μετά από την νέα διεπιστημονική έρευνα που ξεκίνησε το 1988 από διεθνή ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής την ελληνίδα Αρχαιολόγο Ντόρα Κατσωνοπούλου και τον αμερικανό Φυσικό Steven Soter, Δρες του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, σε συνεργασία με την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας, το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών (ΠΠ) και την Εταιρεία Φίλων Αρχαίας Ελίκης (ΕΦΑΕΛ), με έδρα το Αίγιο. 

Για την πολυαναμενόμενη αυτή ανακάλυψη, το ενδιαφέρον υπήρξε παγκόσμιο.  Μεγάλες εφημερίδες (New York Times, Independent, Herald Tribune) φιλοξένησαν  εκτενή άρθρα. Το 2001/2002 το Βρετανικό τηλεοπτικό κανάλι BBC, πραγματοποίησε ωριαίο επιστημονικό ντοκυμαντέρ με τίτλο «Ελίκη- Η πραγματική Ατλαντίδα» που έκανε τον γύρο του κόσμου, και το 2004 το έγκυρο αμερικανικό περιοδικό Archaeology αφιέρωσε ειδικό πολυσέλιδο άρθρο για την Αρχαία Ελίκη με τίτλο «Η πόλη του Ποσειδώνα». Το 2015, στο βιβλίο του με τίτλο «Ραντεβού στην Ατλαντίδα», ο best seller αμερικανός συγγραφέας Mark Adams αναφέρθηκε εκτενώς στο σημαντικό ανασκαφικό έργο της Ντόρας Κατσωνοπούλου και της ερευνητικής της ομάδας που είχε σαν αποτέλεσμα την επιτυχή ανακάλυψη της αρχαίας πόλης στην ξηρά, 7 περίπου χλμ νοτιοανατολικά της πόλης  του Αιγίου στην Αχαΐα, και όχι στην θάλασσα, όπως λανθασμένα πιστευόταν στο παρελθόν. Το συνεχές διεθνές ενδιαφέρον για την Αρχαία Ελίκη  και την έρευνα της Ντόρας Κατσωνοπούλου οδήγησε και στην παραγωγή νέου ντοκυμαντέρ από το Γερμανικό κρατικό κανάλι ZDF, στην σειρά του History Channel «Η συντέλεια της αρχαιότητας» που κυκλοφόρησε μόλις πριν λίγες μέρες.

Το επιτυχημένο ανασκαφικό έργο όμως στην Αρχαία Ελίκη δεν είχε την ίδια τύχη της αναγνώρισης και στην Ελλάδα.  Αντίθετα, το 2013 ανακόπηκε η συνέχιση της επιτυχημένης πορείας του, όταν το ΥΠΠΟ χωρίς αιτιολογία και κατά παράβαση του Αρχαιολογικού Νόμου και των σχετικών διατάξεων, απέρριψε την αίτηση του Πανεπιστημίου Πατρών και της ΕΦΑΕΛ για την συνέχιση των ανασκαφικών ερευνών, στο πλαίσιο του γ’ 5ετούς προγράμματος 2013-2017 και ενώ είχαν ήδη  ολοκληρωθεί επιτυχώς τα δύο προηγούμενα πενταετή ερευνητικά προγράμματα (2003-2007 και 2008-2012). Στην άμεση Αίτηση Θεραπείας δια του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Πατρών, το ΥΠΠΟ ουδέποτε απάντησε. Το επόμενο έτος 2014, το ΠΠ κατέθεσε εκ νέου Αίτηση Θεραπείας, στην οποία και πάλι το ΥΠΠΟ εκώφευσε, παρά την εκ του νόμου υποχρέωση επανεξετάσεως του αιτήματος. Ενόψει της συνεχιζόμενης αναιτιολόγητης διακοπής της ανασκαφικής έρευνας, το 2015 η ερευνητική ομάδα ζήτησε με αναφορά της προς το Σώμα Επιθεωρητών-Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης (ΣΕΕΔΔ) του Υπουργείου Δικαιοσύνης, την πραγματοποίηση ελέγχου της νομιμότητας των ενεργειών του ΥΠΠΟ σχετικά με το θέμα των ανασκαφικών ερευνών. 

Ο έλεγχος του ΣΕΕΔΔ που ολοκληρώθηκε το 2016 ανέδειξε την παράβαση της νομιμότητας από το ΥΠΠΟ και του ζητήθηκε να συμμορφωθεί.  Επειδή καμία ενέργεια συμμόρφωσης δεν υπήρξε,  το ΣΕΕΔΔ διέταξε και πραγματοποίησε Β’  Έλεγχο που ολοκληρώθηκε το 2018. Το πόρισμα και αυτού του Ελέγχου ανέδειξε την μη σύννομη διαδικασία και ζητήθηκε εκ νέου από το ΥΠΠΟ η άμεση συμμόρφωση με την νομιμότητα. Ούτε και σε αυτή την περίπτωση όμως, υπήρξε συμμόρφωση των Υπηρεσιών του ΥΠΠΟ και το ΣΕΕΔΔ αυτεπάγγελτα διέταξε τον Απρίλιο 2019 νέο Έλεγχο, ο οποίος ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο 2020. Οι διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα της αναλυτικής Γ’ κατά σειράν Έκθεσης Ελέγχου της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας (ΕΑΔ, πρώην ΣΕΕΔΔ), εξ 180 σελίδων, τεκμηριώνουν πλήρως την επί σειράν ετών παράβαση της κείμενης νομοθεσίας από τους εμπλεκόμενους υπηρεσιακούς παράγοντες και υπευθύνους των αρμοδίων οργάνων του ΥΠΠΟ, με κατ’ επανάληψιν σκόπιμες παράνομες ενέργειες, παραλείψεις και παράβαση καθήκοντος, με συνέπεια την διακοπή επί εννέα συνεχή έτη παρανόμως ενός σημαντικού ανασκαφικού έργου που αφορά στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και έχει προσελκύσει το διεθνές ενδιαφέρον λόγω της σπουδαιότητάς του.

Με την πλέον πρόσφατη ΥΑ 2019 (Υπουργός Λίνα Μενδώνη), με την οποία απορρίφθηκε και πάλι η αίτηση συνέχισης των γεωαρχαιολογικών και ανασκαφικών ερευνών στην Αρχαία Ελίκη, αναφέρεται ότι δεν χορηγείται άδεια «καθώς το αίτημα υπεβλήθη από φορέα που δεν διαθέτει την απαιτούμενη αρχαιολογική εξειδίκευση σύμφωνα με το άρθρο 36 του Ν. 3028/2002». Πρόκειται για παραπλανητικό τέχνασμα που χρησιμοποιείται σκοπίμως, παρερμηνεύοντας και παραβαίνοντας τον σχετικό Νόμο, ο οποίος ρητώς ορίζει (άρθρο 36, παρ. 11) ότι για την συνέχιση του ερευνητικού προγράμματος ήδη κριθέντος φορέα, δεν προβλέπεται επαναξιολόγηση του φορέα (ως προς την εξειδίκευση, το κύρος, την αξιοπιστία του κλπ) αλλά αξιολόγηση των πεπραγμένων (αποτελέσματα της έρευνας, τήρηση των εκ του Νόμου υποχρεώσεων, τυχόν μεταβολές κλπ). Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η αξιολόγηση των φορέων (Πανεπιστήμιο Πατρών – Τμήμα Γεωλογίας και ΕΦΑΕΛ) έγινε κατά το αρχικό αίτημα (2003), όταν και έλαβαν την έγκριση οι αιτούντες ως πληρούντες όλες τις απαιτούμενες προϋποθέσεις και διαθέτοντες την εκ του Νόμου εξειδίκευση, όπως ρητώς ορίζεται στο άρθρο 36, παρ. 1, ήτοι: «Οι συστηματικές ανασκαφές διενεργούνται … από επιστημονικούς, ερευνητικούς ή εκπαιδευτικούς οργανισμούς της ημεδαπής με εξειδίκευση στον τομέα της αρχαιολογικής ή παλαιοντολογικής έρευνας». Στην ανωτέρω Απόφαση Μενδώνη σκόπιμα παραλείπεται το β’ σκέλος της παρ. 1, του άρθρου 36 που αναφέρεται στην εξειδίκευση στον τομέα της παλαιοντολογικής έρευνας, ώστε να θεωρηθεί δια της παραπλανήσεως ότι η απαιτούμενη από τον Νόμο εξειδίκευση είναι μόνον αρχαιολογική. Όμως δια του διαζευκτικού ή που συνδέει κατά παράταξη όμοιους όρους, ο Νόμος σαφώς θέτει σε ισοτιμία την εξειδίκευση στον τομέα της αρχαιολογικής ή παλαιοντολογικής έρευνας, ήτοι ή το ένα ή το άλλο.  

Σημειώνεται ότι το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών διαθέτει το πρώτο ιδρυθέν ειδικό Εργαστήριο παλαιοντολογικής έρευνας σε επίπεδο ελληνικών Πανεπιστημίων καθώς και μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην Γεωαρχαιολογία, στο οποίο φοιτούν και από το οποίο έχουν λάβει Διδακτορικά και Μάστερ αρχαιολόγοι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού και άλλων Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων. Επί της ουσίας δηλαδή, το Τμήμα Γεωλογίας διαθέτει περισσότερο παντός άλλου αμφότερες τις εξειδικεύσεις του Νόμου.

Θα πρέπει επιπλέον να σημειωθεί ότι η πρώτη φορά που επιχειρήθηκε η χρήση αυτού του τεχνάσματος περί δήθεν μη αρχαιολογικής εξειδίκευσης του Τμήματος Γεωλογίας ήταν το 2010. Τότε, διεκόπη για πρώτη φορά η συνέχιση των γεωαρχαιολογικών και ανασκαφικών ερευνών παρανόμως και στο μέσον ήδη εγκεκριμένης σύμφωνα με τον Αρχαιολογικό Νόμο πενταετίας (2008-2012), κατόπιν παράνομης εισαγωγής του θέματος για γνωμοδότηση στο ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο) από την τότε Γ.Γ του ΥΠΠΟ και Πρόεδρο του ΚΑΣ Λίνα Μενδώνη. Ο τότε Υπουργός Π. Γερουλάνος που υπέγραψε και την σχετική απορριπτική Απόφαση 2010, διαπιστώνοντας στην συνέχεια ότι η συνεδρίαση του ΚΑΣ και η αρνητική γνωμοδότησή του δεν ήταν σύννομες, εξέδωσε εγκριτική Απόφαση για την συνέχιση των ερευνών κατά το επόμενο έτος  2011. 

Εν κατακλείδι, η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας στην Αρχαία Ελίκη παρανόμως παρεμποδίζεται επί εννέα συνεχή χρόνια από το 2013 μέχρι σήμερα από τους υπηρεσιακούς παράγοντες του ΥΠΠΟ και το ΚΑΣ, με πλήρη κάλυψη των παρανόμων ενεργειών από την Λ. Μενδώνη από τις θέσεις παλαιότερα της Γ.Γ. και σήμερα της Υπουργού. Οι συνεχείς αιτήσεις του Πανεπιστημίου Πατρών και τα αμέτρητα έγγραφα διαμαρτυρίας, συστηματικά και κατ’ εξακολούθησιν αγνοούνται από τους υπεύθυνους των εμπλεκόμενων Υπηρεσιών και οργάνων του ΥΠΠΟ (Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας, Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Γεν. Διεύθυνση Αρχαιοτήτων, ΚΑΣ). Επιδεικνύεται επίσης μια απίστευτη απαξίωση προς την ΕΑΔ και τις Εκθέσεις Ελέγχου με την άρνηση συμμόρφωσης προς τα σχετικά πορίσματα παρά την ρητή εκ του Νόμου υποχρέωση επανεξέτασης και συμμόρφωσης με αυτά. Αντιθέτως, και προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός της οριστικής παύσης της έρευνας, προς ικανοποίηση συγκεκριμένων υπηρεσιακών στελεχών, έχουν χρησιμοποιηθεί παντός είδους μεθοδεύσεις και παραπληροφόρηση, διαστρέβλωση/παραποίηση/απόκρυψη των πραγματικών στοιχείων αναλόγως με το επιδιωκόμενο κάθε φορά αποτέλεσμα, ακόμη και συκοφάντηση των υπευθύνων της έρευνας, ατιμωρητί για δύο σχεδόν δεκαετίες.

Η περίπτωση της Αρχαίας Ελίκης αποτελεί πρωτοφανές σκάνδαλο προκλητικότητας και αυθαιρεσίας στην Δημόσια Διοίκηση, και μάλιστα σε ένα τομέα τόσο καίριο για την χώρα μας, όπως είναι η πολιτιστική κληρονομιά και ο πολιτισμός της.  

Για την αντιμετώπιση αυτού του σκανδάλου και την επικράτηση της νομιμότητας έναντι της αυθαιρεσίας, η ΕΦΑΕΛ κατέθεσε μήνυση στον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Αθηνών με βάση την Έκθεση Ελέγχου της ΕΑΔ για παράβαση καθήκοντος και απιστία/απάτη κατά του Δημοσίου κατά παντός υπευθύνου του ΥΠΠΟ.

The post Η «ελληνική Πομπηϊα”! Το σκάνδαλο με την Αρχαία Ελίκη appeared first on Militaire.gr.