Άρνηση της εκλογικής ήττας: Ένα φαινόμενο με συνέχεια στο χρόνο

* Άρης Παπαδόπουλος, Πολιτικός Επιστήμονας – Το κείμενο περιλαμβάνεται στο 11ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου ΕΝΑ

Νομική, ιστορική και γεωγραφική διάσταση του ζητήματος

Σε οποιαδήποτε μορφή δημοκρατικού τύπου πολιτεύματος (προεδρικό, κοινοβουλευτικό, μικτό) η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή η ετυμηγορία του λαού που διατυπώνεται μέσω της εκλογικής διαδικασίας, θεωρείται υψίστης σημασίας. Είναι η βάση της λειτουργίας του ίδιου του πολιτεύματος, καθώς οι ετερογενείς (κατά κανόνα) πολιτικές δυνάμεις

συμφωνούν ότι οι διαφωνίες τους, όσο οξείες κι αν είναι, λύνονται στο πεδίο της πολιτικής αντιπαράθεσης κατά την προεκλογική περίοδο. Η λογική ακολουθία των συμβάντων είναι οι ίδιες οι εκλογές, ενώ στο τέλος μεσολαβεί ένα μεταβατικό διάστημα, μικρότερο ή μεγαλύτερο σύμφωνα με το Σύνταγμα του εκάστοτε κράτους, μέσα στο οποίο μία νέα κυβέρνηση, την οποία συγκροτούν οι πολιτικές δυνάμεις που έλαβαν την λαϊκή έγκριση βάσει των εκλογικών αποτελεσμάτων να συγκρατήσουν, αναλαμβάνει σταδιακά τα καθήκοντά της.

Φαινόμενα στρατιωτικών πραξικοπημάτων ή άρνησης παραδοχής της ήττας, ιδίως σε περιπτώσεις που η τελευταία είναι οριακή, είχαν εκλείψει, τουλάχιστον τα τελευταία 40 χρόνια, από μείζονες εκλογικές αναμετρήσεις, όχι μόνο στις αναπτυγμένες χώρες αλλά και στην πλειονότητα των αναπτυσσόμενων χωρών. Ωστόσο, στις αρχές του 2021 στις ΗΠΑ και πρόσφατα στη Βραζιλία αποδείχθηκε ότι δεν είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι είναι πρόθυμοι να διαταράξουν τόσο εύθραυστες ισορροπίες, ακόμη κι αν στο βάθος της σκέψης τους κατανοούν ότι οι αρμόδιες Εκλογικές Αρχές και τα Συνταγματικά Δικαστήρια, πόσο μάλλον και κοινωνική πλειοψηφία που έχει εκδηλώσει μόλις τις επιθυμίες της δεν θα τους δικαιώσουν νομιμοποιώντας τους ηθικά και πολιτικά.

Η Βραζιλία του 2022 ως επιβεβαίωση του κανόνα

Τα γεγονότα της 27ης και 28ης Δεκεμβρίου 2022 στη Βραζιλία,  -όταν πλήθος υποστηρικτών του ηττηθέντος στις προεδρικές εκλογές Μπολσονάρου εισέβαλε και λεηλάτησε τη Γερουσία της χώρας και σειρά άλλων δημόσιων και κυβερνητικών κτιρίων- έλαβαν επισήμως τέλος στις 9 Ιανουαρίου, όταν ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος Λούλα Ντα Σίλβα ανακοίνωσε τη «σύλληψη των φασιστών βανδάλων» και ότι θα εντοπίζονταν και όσοι ακόμη συμμετείχαν σε αυτά. Οι ενέργειες αυτές ακολούθησαν την εκκωφαντική σιωπή του πολιτικού αντιπάλου του Βραζιλιάνου Προέδρου, ο οποίος ουδέποτε αναγνώρισε ανοιχτά το εκλογικό αποτέλεσμα (ο Μπολσονάρου έλαβε στον δεύτερο γύρο 49% έναντι 51% που έλαβε ο Λούλα), στάση με την οποία υποκίνησε, κατά πολλούς, τη δράση των ταραξιών, κατ’ αναλογία προς όσα είχαν συμβεί μετά την ήττα του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ πριν από 2,5 έτη. Ωστόσο, άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι οι αντιδημοκρατικές ενέργειες οπαδών του Μπολσονάρου, με βομβιστικές επιθέσεις και εκκλήσεις στις ένοπλες δυνάμεις να «σώσουν την χώρα», είχαν αρχίσει ήδη από τις 15 Δεκεμβρίου, και κορυφώθηκαν δύο εβδομάδες αργότερα, λίγο πριν από την ανάληψη των καθηκόντων του Λούλα.

Πιθανές επιπτώσεις στο εγγύς και απώτερο μέλλον

Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν, ως τάση της εποχής μας, ότι, όταν εκπρόσωποι ακραίων μορφωμάτων -ή και παραδοσιακών συντηρητικών κομμάτων όπως το Ρεπουμπλικανό στις ΗΠΑ, των οποίων όμως οι ηγεσίες εμφανίζουν εξτρεμιστικά χαρακτηριστικά- ηττώνται στις εκλογές, η συνέχεια δεν μπορεί να προβλέπεται πλέον de facto ως «κανονική», αφού κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ούτε την ομαλή παράδοση της, ούτε την εύρυθμη λειτουργία του κράτους και της κοινωνικής ζωής έως ότου αναλάβει τα καθήκοντά της η επόμενη κυβέρνηση. Τέτοιου είδους κινήσεις, ιδίως σε περιπτώσεις που υποκινούνται από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές των εκλογών, όπως συνέβη με πλήθος προεκλογικών ομιλιών των Τραμπ και Μπολσονάρου, υπονομεύουν, τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος και πιο συγκεκριμένα την αρχή της πλειοψηφίας, που επιτάσσει το σεβασμό της αντίθετης πολιτικά άποψης, εφόσον έχει λάβει τη λαϊκή στήριξη.

Επιπρόσθετα, ένας ακόμη κίνδυνος που κρύβει η συστηματική υποτίμηση της εκλογικής διαδικασίας και του αποτελέσματος των εκλογών εκ μέρους βασικών διεκδικητών της εξουσίας είναι η «κανονικοποίηση» των ρητορικών αμφισβήτησης της δημοκρατικής διαδικασίας διεθνώς από τη συμμαχία δυνάμεων της υπερσυντηρητικής Δεξιάς, της ανακάμπτουσας άκρας Δεξιάς και της νέας «εναλλακτικής Δεξιάς» (alt-right).

Άλλες «εστίες ανάφλεξης»

Το επόμενο διάστημα θα διεξαχθούν μερικές ακόμη εκλογικές αναμετρήσεις-σταθμοί σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου είναι πιθανό, για ποικίλους λόγους, να παρακολουθήσουμε κάτι ανάλογο, αρχής γενομένης από την Τουρκία. Στις γενικές εκλογές του Ιουνίου που κρίνεται το μέλλον της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας του κόμματος Ερντογάν αλλά και της προεδρίας του ιδίου, το σενάριο οριακής επικράτησης της αντιπολίτευσης συγκεντρώνει, μέχρι στιγμής, ιδιαίτερα υψηλές πιθανότητες. Ο Τούρκος Πρόεδρος είχε αντιδράσει το 2019 στην εκλογή του Εκρέμ Ιμάμογλου στο αξίωμα του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης με διαφορά 0,2% επί του προεδρικού υποψηφίου Μπιναλί Γιλντιρίμ, παραπέμποντας με το «έτσι θέλω» την αναμέτρηση στο εκλογοδικείο, με τον Ιμάμογλου να επικρατεί οριστικά στον επαναληπτικό δεύτερο γύρο, που διεξήχθη τρεις μήνες αργότερα (βλέπε πιο αναλυτικά και στο κείμενο του Δελτίου για την Τουρκία).

Ακόμη, ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση της Πολωνίας (Φθινόπωρο 2023), όπου έπειτα από 8 χρόνια στην εξουσία το κυβερνών κόμμα «Νόμου και Τάξης», που μοιράζεται πολλά κοινά ιδεολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά με τους Ρεπουμπλικανούς στις ΗΠΑ, πιθανότατα θα απωλέσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Οι Πολωνοί υπερσυντηρητικοί ουκ ολίγες φορές έχουν βρει εξωθεσμικές διεξόδους διαμαρτυρίας και «επίδειξης ισχύος» στον δρόμο, με τις διαδηλώσεις που παρέδιδαν στις φλόγες  αμφότερα τα ναζιστικά και τα κομμουνιστικά σύμβολα, σε μια προσπάθεια εξίσωσής τους. Παρόμοια περιστατικά έχουν λάβει χώρα πολλάκις και στην γειτονική Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπάν που προ μηνών ανανέωσε την παραμονή του στην εξουσία μέσω της λαϊκής ετυμηγορίας.

Τέλος, στο πρώτο μισό του 2024 ακολουθούν εκλογικές αναμετρήσεις στην Ινδία και στο Περού. Η ρητορική του επικεφαλής της ινδικής κυβέρνησης κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με αυτή των Μπολσονάρου και Τραμπ, ενώ στο Περού εν μέσω απώλειας του ελέγχου από την κυβέρνηση, αποσάθρωσης των πολιτικών δομών και κατάλυσης κάθε έννοιας αξιοκρατίας και κράτους δικαίου, η ακροδεξιά Φουτζιμόρι από τη φυλακή και ομοϊδεάτες της εκτός φυλακής «περιμένουν στη γωνία» προκειμένου, στις πρόωρες εκλογές που θα διεξαχθούν σε ένα έτος, να βυθίσουν (ακόμη περισσότερο) τη χώρα στο χάος, όπως έκαναν και μετά το εις βάρος τους αποτέλεσμα το καλοκαίρι του 2021.

The post Άρνηση της εκλογικής ήττας: Ένα φαινόμενο με συνέχεια στο χρόνο appeared first on Militaire.gr.