1821-2021: Ρέκβιεμ ή Αναγέννηση

Απόσπασμα από την Εισαγωγή  του ομώνυμου βιβλίου του  του Γιώργου Καραμπελιά,  που κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις

Το βιβλίο αναπτύσσεται σε δύο μέρη: Το πρώτο, «Η Μεγάλη Ιδέα», αφορά στην περιγραφή της μακράς ελληνικής επανάστασης εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας που αρχίζει από το 1821 και ολοκληρώνεται στα 1919-1920. Τότε φάνηκε προς στιγμήν πως αυτή η μακρά επανάσταση –η Μεγάλη Ιδέα– θα γνώριζε ένα αίσιο τέλος αλλά, σχεδόν ταυτόχρονα, το 1922, θα καταλήξει στη μεγάλη διάψευση. 

Το δεύτερο μέρος, ο «Εμφυλιακός Ιδεασμός», αφορά στην περίοδο 1922-2021 όταν ο λίγο πολύ

σταθεροποιημένος γεωγραφικά ελληνισμός δοκιμάζει να βρει τη θέση του στον κόσμο των εθνών και, μετά από δραματικές ιστορικές περιπέτειες, αλλεπάλληλες εμφύλιες διαμάχες, θα βρεθεί και πάλι απέναντι στον ίδιο αντίπαλο  την (νέο)οθωμανική Τουρκία που τον απειλεί πλέον με την ακύρωση των επαναστατικών κατακτήσεων της περιόδου 1821-1920.

*****

Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στη γένεση και τη διαδρομή του νεώτερου ελληνισμού από τη μάχη του Ματζικέρτ και την Άλωση του 1204 από τους Φράγκους μέχρι το 1821. Κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο, η ταυτόχρονη πίεση της Ανατολής (των τουρκικών φύλων) και της σταυροφορικής Δύσης, με την παράλληλη ανάδειξη του σερβικού, βουλγαρικού και αρμενικού πρωτοεθνικισμού, θα μετασχηματίσουν τον άλλοτε οικουμενικό βυζαντινό ελληνισμό στον νεώτερο εθνοκρατικό. Ο νεώτερος ελληνισμός θα υποταχθεί και θα γνωρίσει πολλούς αιώνες μιας ζοφερής και καταθλιπτικής τουρκικής κυριαρχίας. 

Ωστόσο, μετά τον 18ο αιώνα, η οθωμανική παρακμή θα συνδυαστεί με το ισχυρό ρεύμα της αρχόμενης ελληνικής Αναγέννησης, κατά την οποία θα διαμορφωθούν και οι προϋποθέσεις της Επανάστασης του 1821 – οικονομικές, πνευματικές, στρατιωτικές και πολιτικές. Με την οικονομική και πνευματική εκτίναξη· με τη συμβολή της ορθόδοξης Εκκλησίας και των κοινοτήτων, των Φαναριωτών και της Επτανήσου Πολιτείας· με την κλεφτουριά, το Σούλι, τη Μάνη· με τον Ρήγα Βελεστινλή και τα Ορλωφικά, προετοιμάζεται η μεγάλη επαναστατική εξόρμηση του ’21. 

Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελεί μία περιγραφή των γεγονότων της Επανάστασης μέσα από την επικέντρωση σε τρεις μεγάλες μορφές της –οι οποίες εκφράζουν και τις κυριότερες τάσεις της–, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον Ιωάννη Καποδίστρια. Και μόνο οι εσωτερικές αδυναμίες της Επανάστασης και η έλλειψη μιας ενιαίας ηγεσίας θα εμποδίσουν την ολοκλήρωση των στόχων της παρότι, με «αγώνες και θυσίες ακαταλογίστους», θα δημιουργηθεί ένα μικρό πρώτο ελληνικό κράτος, έστω και υπό ξένη κηδεμονία.

Το τρίτο κεφάλαιο, η «Μεγάλη Ιδέα, 1830-1909», επιχειρεί να φωτίσει τους αγώνες και τις αγωνίες του αλύτρωτου ελληνισμού, από την Κρήτη έως τη Μακεδονία, και τις προσπάθειες να αναδειχθεί το λιλιπούτειο ελληνικό κράτος στον πυρήνα της εθνικής ολοκλήρωσης, απέναντι στις σειρήνες ενός ανερμάτιστου ελληνο-οθωμανικού οικουμενισμού. Η διαρκής, μετά το 1830, Κρητική Επανάσταση και εν συνεχεία οι επαναστάσεις στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία και ο Μακεδονικός Αγώνας θα ανατροφοδοτούν αδιάκοπα τη Μεγάλη Ιδέα, από τον Βαλαωρίτη και τον Παπαρρηγόπουλο και τον Παλαμά, από τον Ιωάννη Κωλέττη έως τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο. Το δε ελληνικό κράτος – που είχε ήδη συμπεριλάβει τα Επτάνησα, την Άρτα και τη Θεσσαλία – θα μεταβληθεί, από τη δεκαετία του 1880, σε επίκεντρο του ελληνισμού της διασποράς, εκ παραλλήλου με την Κωνσταντινούπολη. Η πτώχευση και ο πόλεμος του 1897 θα καταδείξουν την ανάγκη μιας μεγάλης και βαθιάς πολιτικής αλλαγής που θα εναρμόνιζε το πολιτικό σύστημα με τις νέες γεωπολιτικές και εθνικές πραγματικότητες.

Το τέταρτο κεφάλαιο, «1909-1922-Φως και σκοτάδι», επικεντρώνεται στην τελευταία φάση της μακράς ελληνικής Επανάστασης,: Από τη μεγάλη εσωτερική ανασυγκρότηση, 1909-1912, την οποία θα ανοίξει η επανάσταση του 1909 και η έλευση του Βενιζέλου ως εκπρόσωπου του αλύτρωτου ελληνισμού, μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης μέχρι την αδόκητη διχαστική κατάρρευση, κατέναντι στο όραμα της ολοκλήρωσης στην Ιωνία και την Κωνσταντινούπολη. Το ελληνικό έθνος, ως έθνος-κράτος, τριπλασιάστηκε μεν σε σχέση με εκείνο του 1830 απώλεσε όμως την ιστορική του πρωτεύουσα, την Κωνσταντινούπολη, και την ελληνική Ιωνία. 

*****

Το δεύτερο μέρος, Ο εμφυλιακός ιδεασμός, αφορά στη διαδρομή του έθνους ως κράτους και την προσπάθεια ενοποίησης του ελληνισμού διαρκώς ανολοκλήρωτη, καθώς κυρίαρχη παρέμεινε η εμφύλια διαμάχη.

Κατά την περίοδο 1922-1940, θα επιχειρηθεί, σε μια κυριολεκτικά υπεράνθρωπη προσπάθεια, να ενσωματωθεί ο ευρύτερος ελληνισμός, που είχε ξεριζωθεί από τις πατρίδες του, οικονομικά και πολιτισμικά: με τη διεύρυνση του ελλαδισμού στα όρια του ελληνισμού, αλλά και του ευρωπαϊκού πολιτισμού συνολικότερα, όπως θα το εκφράσει κατ’ εξοχήν η γενιά του ’30. 

Στη περίοδο 1940-1949, η μεγάλη εθνική ανάταση του «Όχι» και οι ανείπωτοι ηρωισμοί της Αντίστασης, παρά τις καταστροφές και τις εκατόμβες των νεκρών, θα μπορούσαν να αποτελέσουν το προοίμιο μιας μεγάλης λαϊκής δημοκρατικής επανάστασης. Εντούτοις, η χώρα θα οδηγηθεί σε ένα τραγικό και αιματηρό εμφύλιο αδιέξοδο, εξ αιτίας της αγγλικής παρέμβασης, της σμικρότητας και της αντιδημοκρατικότητας της ηγεσίας του αντιστασιακού κινήματος και, εν τέλει, της δυναμικής του πλανητικού ψυχρού πολέμου, ο οποίος θα εγκαινιαστεί στην Ελλάδα. Έτσι, ο παλιός διχασμός που κατέστρεψε το όραμα της Ιωνίας θα αναβιώσει ως εμφύλια σύγκρουση. 

Κατά την περίοδο 1949-1974, ο ελληνισμός, έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος των κατακτήσεων της περιόδου 1922-1940 και αφού κατεστράφη εν πολλοίς η γενιά της Αντίστασης, σε μια περίοδο καταθλιπτικής εξωτερικής εξάρτησης, θα αρχίσει εν τούτοις μια νέα επίπονη εκσυγχρονιστική προσπάθεια και παράλληλα θα δοκιμάσει να εντάξει στο ελληνικό κράτος τον κυπριακό ελληνισμό. Και παρά την ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη και την άνθηση της δεκαετίας του 1960, αυτές οι κατακτήσεις θα παραμένουν υπονομευμένες από τη μόνιμη παρουσία του εμφυλιοπολεμικού κράτους και την ξένη εξάρτηση, με συνέπεια να ακολουθήσει η μεγάλη οπισθοχώρηση της δικτατορίας 1967-1974 που δεν θα καταστρέψει μόνο τον κυπριακό ελληνισμό αλλά θα επιφέρει και μια μεγάλη πολιτιστική οπισθοδρόμηση. 

Στη μακρά μεταπολιτευτική περίοδο (1974-2019) διακρίνουμε τρεις διακριτές στιγμές. Στην πρώτη (1974-1989), θα πραγματοποιηθούν πολλές πολιτικές, θεσμικές, κοινωνικές και πολιτισμικές μεταρρυθμίσεις που θα αλλάξουν ριζικά την όψη της χώρας, παρά τις όποιες αρνητικές παραμέτρους τους. Στη δεύτερη φάση (1989-2009), όταν και ενισχύονται οι δεσμοί με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου θα συνδυαστεί με αυξημένο δανεισμό, διόγκωση των ελλειμμάτων και εξάρτηση από τους εισαγόμενους πόρους. Παράλληλα, η εμφύλια διαμάχη θα εκφραστεί ως αντίθεση ανάμεσα στον εθνομηδενισμό των ελίτ, που προκρίνουν την οριστική εγκατάλειψη του εθνικού «κελύφους», και στο λαϊκό σώμα που παραμένει συνδεδεμένο, με την εθνική ταυτότητα και ιδιοπροσωπία. Στην τρίτη φάση (2009-2019), το μεταπολιτευτικό μοντέλο καταρρέει με διαστάσεις που προσομοιάζουν με τις συνέπειες ενός πραγματικού πολέμου. Στη διάρκεια αυτής της σαρωτικής κρίσης, θα καταδειχθεί το πλήρες αδιέξοδο στο οποίο είχε οδηγηθεί η παρασιτική ενσωμάτωση στην Ε.Ε., καθώς καμία κοινωνική δύναμη δεν διέθετε τη δυνατότητα να προσφέρει μια συνεκτική απάντηση στην κρίση. 

Μετά από δέκα χρόνια αδιέξοδης κρίσης, καθώς το 2019, η Τουρκία θα επανεμφανιστεί απειλητική να υπαγορεύει την «επιστροφή» της Ελλάδας σε μια νεο-οθωμανική σφαίρα κυριαρχίας, ακυρώνοντας το επαναστατικό κεκτημένο του ’21, θα μπορέσει άραγε η ελληνική κοινωνία «να ξεφύγει» επιτέλους από μια μεταπολίτευση που είχε μεταβληθεί σε τέλμα και παρακμή; Πλέον, είτε θα ολοκληρώσει αυτό που είχε αφήσει ανολοκλήρωτο το 1821, σε μια ενάρετη σύμπτωση έθνους και κράτους, έστω και συρρικνωμένου, με συμβολική αφετηρία το 2021, στην ύστατη δηλαδή εθνοκρατική περίοδο του ελληνισμού, είτε θα σκορπίσει οριστικά στους ανέμους της ιστορίας. 

The post 1821-2021: Ρέκβιεμ ή Αναγέννηση appeared first on Militaire.gr.