Δημήτρης Παπαδημητρίου: «Η μουσική σε διαλέγει, δεν την διαλέγεις εσύ»

Ήχοι, σύνθεση, όργανα, τραγούδια, συμφωνική ορχήστρα, μουσική για ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, θέατρο. Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι ταυτισμένος με τις νότες. Δοσμένος από παιδί στον κόσμο της μουσικής, συνεχίζει -με την ίδια αφοσίωση και το ίδιο πάθος.

Αλεξανδρινός -γεννήθηκε στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας λόγω της δουλειάς του πατέρα του, του νομικού Στέλιου Παπαδημητρίου, στενού συνεργάτη του Αριστοτέλη Ωνάση, ήρθε στην Αθήνα επτά ετών. Ζει στην Γλυφάδα με την Βερόνικα Δαβάκη, ηθοποιό και ερμηνεύτρια, και τον γιο τους. Αρχές Νοεμβρίου θα παρουσιάσει την δουλειά του πάνω στον Καβάφη, στην Στέγη.

«Έφυγα απ΄την Αλεξάνδρεια επτά ετών, και στα επτά είσαι αρκετά μεγάλος για να΄χεις μνήμες -ήδη απ΄τα τρία αρχίζεις και διαμορφώνεσαι. Όμως είναι Αλεξανδρινοί όλοι γύρω σου, η οικογένειά σου, και κουβαλάει τον πολιτισμό, την παράδοση.

»Δενέβαλα τυχαία τον τίτλο “…πουγι’ Αλεξανδρινό γράφει Αλεξανδρινός”στην συναυλία που θα κάνω τον Νοέμβριοστην Στέγη.Είναι στίχος παρμένος από ποίημα τουΚαβάφη, όπου φαίνεται ότι ο ίδιος οΚαβάφης ξεχωρίζει αυτή την καταγωγή κιέχει δίκιο.

»Έχω ανακαλύψει ότι ο τρόπος που αντιλαμβάνονται τον Καβάφη οι μη αλεξανδρινοί είναι τελείως διαφορετικός, εντυπωσιακά διαφορετικός. Μερικές φορές, και το έχω συζητήσει και με άλλους, είναι να απορείς γιατί τους αρέσει, αφού το έχουν δει έτσι. Εκτός απ΄την περιρρέουσα ατμόσφαιρα υπάρχει αυτό που λέω εγώ εσωτερικός φωτισμός. Η αίσθηση ενός ανοιξιάτικου πρωινού στην Αλεξάνδρεια δεν έχει καμία σχέση με το ανοιξιάτικο πρωινό στη Μύκονο, τη Θεσσαλονίκη ή τα Ιωάννινα -είναι κάτι άλλο. Το ανοιξιάτικο πρωινό στην Αλεξάνδρεια έχει να κάνει με το ότι το φως εκεί είναι πλάγιο, μελιχρό, δεν είναι λευκό, ούτε κάθετο. Η θάλασσα στην Ελλάδα είναι γλυκιά επειδή υπάρχουν παντού κολπίσκοι και πάρα πολλά νησιά που εμποδίζουν να σηκωθεί μεγάλο κύμα. Είναι μια ήρεμη και γλυκιά θάλασσα -αν και κάποιες φορές δεν είναι. Εγώ, ως Ελλαδίτης πλέον, όταν ακούω θάλασσα, στο μυαλό μου δεν έρχεται καθόλου το μεγάλο κύμα. Η λέξη θάλασσα στα ελληνικά από μόνη της περιγράφει αυτή την έλευση του κύματος που σκάει ομαλά στην άμμο. Στα αιγυπτιακά είναι μπαχρ -μπαχρ είναι ο ήχος της θάλασσας στην Αίγυπτο. Ερχεται ένα κύμα απ΄την άλλη πλευρά, απ΄την Ευρώπη, που δεν σταματάει πουθενά και χτυπάει εκεί. Το μπάνιο στην Αλεξάνδρεια ήταν ένα διαρκές παιχνίδι με τα κύματα.

»Η έλευση της οικογένειάς μας στην Ελλάδα ήταν μια μεγάλη αλλαγή, τεράστια. Δεν ήταν ταξίδι αναψυχής, ήταν διωγμός και μάλιστα διαφορετικού τύπου. Δεν σου επιτρέπανε να φύγεις, δεν σ΄έδιωχναν -απαγορευόταν και να φύγεις αλλά και να εργαστείς. Σου επέτρεπαν μόνο μικρά ταξιδάκια με ελάχιστα χρήματα και καθόλου ρούχα. Έτσι λοιπόν φύγαμε κι εμείς, πέντε άτομα, τρία παιδιά και δύο γονείς με ελάχιστα ρούχα και ελάχιστα χρήματα -126 δολάρια. Τα φάγαμε όλα στο καράβι, ως την Κρήτη, τον πρώτο μας σταθμό.

»Ο πατέρας μου στην Αλεξάνδρεια ήταν δικηγόρος, συνεταίρος στο μεγαλύτερο δικηγορικό γραφείο. Ήρθε λοιπόν εδώ όπου η κατάσταση δεν ήταν μια ανοιχτή αγκαλιά. Μείναμε στο μικρό δυαράκι των θείων μας, στρωματσάδα. Ο πατέρας μου απαγορευόταν να εργαστεί, διότι δεν αναγνωριζόταν το πτυχίο του. Πήγε ξανά στη Νομική και παράλληλα δούλευε. Άρχισε να δουλεύει κι η μητέρα μου ως καθηγήτρια αγγλικών. Ηταν το ΄66-΄67, και ήμασταν το τελευταίο κύμα που έφερε μια επανάσταση στις ξένες γλώσσες. Κι αυτός ήταν και ο λόγος που μας αντιπαθούσαν γιατί ήμασταν κατά κάποιο τρόπο προτιμητέοι στις δουλειές. Εγώ ήξερα γαλλικά, αγγλικά, αραβικά και ελληνικά. Η μάνα μου και ιταλικά.

»ΗΕλλάδα ήταν μια χώρα φτωχή αλλά δενδημιουργήθηκαν μεγάλα ζητήματα. ΟιΑιγυπτιώτες είναι άλλωστε μαλακοίάνθρωποι, ο αιγυπτιακός λαός είναικαταπληκτικός.

»Δενπρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο καμβάς πάνωστον οποίο ζωγραφίστηκε ο πίνακας τουΚαβάφη είναι η Αίγυπτος. Αυτό είναι κάτιπου αν δεν το ξέρεις, δεν μπορείς να τοκαταλάβεις. Ο Καβάφης μιλάει για ένανελληνικό πολιτισμό σε ξένη χώρα. Κι αυτόπου του αρέσει είναι το πολυπολιτισμικόστοιχείο, ένα στοιχείο που το συνδέειο Έλληνας.

»Δύσκολος ο Καβάφης για να μελοποιηθεί; Για μένα δύσκολο είναι ένα κακό ποίημα. Στην αρχή λοιπόν ναι, όντως καταλάβαινα ότι ο Καβάφης παρουσίαζε περισσότερες δυσκολίες. Ίσως διότι δεν κρατάει ομοιοκαταληξίες. Αλλά έχει έναν σταθερό ρυθμό. Κάποιος θα πίστευε ότι ένας μουσικός ποιητής είναι ευκολότερος να μελοποιηθεί από έναν μη μουσικό. Όμως η αλήθεια είναι το ακριβώς ανάποδο. Εξ ου και ο στίχος ο καλός είναι αυτός που δεν κατοικείται από μουσική, περιέχει το νόημα, τις σωστές προδιαγραφές ρυθμού και εκτάσεως, έχει κάποια μυστικά αλλά δεν κατοικείται από μουσική. Διότι η μουσική είναι γυμνοσάλιαγκας -μπορεί να πάει να κατοικήσει σ΄ένα άδειο κέλυφος.

»Για μένα η δομή, η μουσική φόρμα ενός τραγουδιού δεν είναι η φόρμα του ποιήματος, είναι η μυστική του φόρμα. Ποια είναι η μυστική φόρμα του ποιήματος και μάλιστα ενός ποιητή -τεραστίου μεγέθους, σαν τον Καβάφη; Ο Καβάφης έχει στήσει την παγίδα του στον αναγνώστη. Έχει το σημείο στο οποίο λες ότι από δω και πέρα δεν προχωράω. Είναι σαν να διαβάζω μέχρι εδώ και μετά δεν προχωράω γιατί με έχουν φυλακίσει -και ο ακροατής δεν μπορεί να το χωνέψει όλο μαζί. Στον Καβάφη πιστεύω, κατά 99%, ότι όταν ο αναγνώστης τελειώσει ένα ποίημα, το ξαναδιαβάζει απ΄την αρχή.

»ΤοΙδρυμα Ωνάση και προσωπικά ο πρόεδροςτου -ο αδελφός μου ο Αντώνης, και ηΑφροδίτη Παναγιωτάκου, έχουν αποδυθείσε μια μεγάλη, επίπονη και συγκινητικήπροσπάθεια διάσωσης, διατήρησης καιανάπτυξης του αρχείου του Καβάφη. Τοέργο -ως ύλη, είναι σε χέρια “Ελλήνωνεξ Αλεξανδρείας” και δεν μπορώ να κρύψωπόσο υπερήφανος νοιώθω. 

»Ξεκίνησαπριν είκοσι χρόνια με τον Καβάφη. Τότεεμφάνισα μια μεγάλη συμφωνική ορχήστρα,τα Χρώματα. Αυτό που έχω κατακτήσει απότότε είναι ότι τώρα ο Καβάφης δεν θέλειτόσο πολύ κόσμο κι αυτό αυτόματα δίνειμια άλλη φόρμα στο άκουσμα -τώρα ταόργανα είναι 11, όχι 80…

»Είμαιτο παιδί που δεν είπε ποτέ ότι θα γίνεικάτι άλλο εκτός από μουσικός -ίσως, ότανήμουν τριών ετών, είχα πει ότι θα γίνωπυροσβέστης... Ηξερα ότι θέλω να γίνωσυνθέτης, όχι μαέστρος ή εκτελεστής.Δεν μ΄αρέσει και πολύ η σκηνή, σχεδόνκαθόλου.

»Σπίτιακούγαμε συνέχεια μουσική, κλασική.Ηθελα να μάθω πιάνο. Αλλά δεν είχαμελεφτά για πιάνο. Και έπεισε την μητέραμου ο τότε καθηγητής, ο Λαγουδάκος πουείχε τα Ωδεία στην Φειδιππίδου, ότι δενχρειάζεται πιάνο, αλλά κιθάρα, για ναπαίζω στις παρέες. Και ο αδελφός μου οΓιώργος, επίσης μουσικός, ήθελε ακορντεόν.Αλλά επειδή δεν είχαμε λεφτά ούτε γιακιθάρα ούτε για ακορντεόν, απλά μαςχρέωνε 20 δραχμές επιπλέον στα δίδακτρακαι μας έδωσε από ένα όργανο και παίζαμεμ΄αυτά. Ο μεγάλος μας αδελφός δεν είναιτης μουσικής, είναι των εικαστικών.

»Ο πατέρας μου (σ.σ. Στέλιος Παπαδημητρίου) ξεκίνησε με τον Ωνάση από μικρή αγγελία στην Αίγυπτο. “Ζητείται Έλληνας δικηγόρος να ξέρει γραφομηχανή, αγγλικά, γαλλικά και αραβικά”. Ηταν γύρω στο 1956-΄57. Η δουλειά ήταν στην Σαουδική Αραβία. Γι΄αυτό εγώ γεννήθηκα στην Τζέντα, το ΄59. Τότε ο Ωνάσης δεν ήταν ο Ωνάσης που έγινε μετά, αλλά ήταν εφοπλιστής. Ο πατέρας μου όμως δεν ήξερε γραφομηχανή ούτε αγγλικά -ήξερε γαλλικά. Αλλά επειδή ο Ωνάσης, αφού τον προσέλαβε, θα έλειπε για ένα διάστημα είκοσι ημερών, ο πατέρας μου κάθισε κι έμαθε και γραφομηχανή και αγγλικά. Κι έτσι, όταν γύρισε ο Ωνάσης, ήξερε…

»Όχι τον Αριστοτέλη Ωνάση δεν τον γνώρισα, μια φορά μόνον. Ήμουν μάλιστα αυτός που σήκωσε το τηλέφωνο όταν κάποια στιγμή τον αναζήτησε ο Ωνάσης -ήμασταν πια στην Ελλάδα. Γιατί ο πατέρας μου είχε γίνει πλέον δικηγόρος, με μεγάλες επιτυχίες στις δίκες που αναλάμβανε. Κι ένας απ΄τους πρώτους του πελάτες, ήταν φίλος του Ωνάση. Κι έτσι έμαθε ο Ωνάσης ότι ο πατέρας μου είναι στην Ελλάδα, και θέλησε να τον ξαναδεί -είχαν χαθεί στο μεταξύ. Ο Ωνάσης του ζητούσε αποκλειστικότητα και ο πατέρας μου δεν ήθελε. Ήθελε να κρατήσει το γραφείο του ανοιχτό και το κράτησε. Ο πατέρας μου είχε πελάτη και τον Νιάρχο, εκτός απ΄τον Ωνάση…

»Ήμουν λοιπόν εγώ που σήκωσα το τηλέφωνο εκείνη τη μέρα. ”Εσύ ποιος είσαι”, με ρώτησε. “Ο Δημήτρης”. “Πόσα παιδιά έχει ο Στέλιος”, “τρία”… “Σημείωσε το όνομά μου, Ωνάσης με ωμέγα, και πες του να με πάρει”. Πρέπει να πήγαινα δ΄ δημοτικού, γιατί όταν πήγαινα έκτη, ο Ωνάσης πέθανε. Εμένα το όνομα Ωνάσης δεν μου έλεγε τίποτα.

»Όχι, φιλικές σχέσεις, οικογενειακές δεν είχαμε με τον Ωνάση. Ο πατέρας μου δεν άφησε ποτέ, κι αυτό του το χρωστάω με τεράστια ευγνωμοσύνη, κανέναν απ΄τους πλούσιους πελάτες του να επηρεάσουν την ζωή μας. Έχει ο Αίσωπος έναν στίχο στον αετό και την αλεπού, που λέει ότι “ο ταπεινός τον δυνατό, φίλο ποτέ δεν έχει”. Αυτή ήταν η φιλοσοφία του πατέρα μου ότι ποτέ δεν μπορείς να΄σαι φίλος-φίλος με κάποιον που είναι κατά πολύ δυνατότερος γιατί κάποια στιγμή θα φανεί ότι είσαι αναλώσιμος.

»Απ΄τιςτέχνες καμία δεν σου επιτρέπει οποιαδήποτεάλλη ενασχόληση -μόνο η ποίηση. Η μουσικήειδικά σε θέλει όλο δικό της και δενξέρεις εσύ τι θα σε κάνει, που θα σε πάει.Οταν δίδασκα στον Νάκα, με ρωτούσαν οιγονείς αν έκαναν καλά τα παιδιά τουςπου διάλεξαν τη μουσική. Εψαχνα να βρωμια απάντηση -η ερώτηση ήταν επαγγελματικούπροσανατολισμού κι αν θα βγάλουν λεφτά.Κι εγώ απαντούσα ότι η μουσική κάνειπολύ καλό στον άνθρωπο κλπ κλπ. Όμως ηπραγματική απάντηση που έρχεται απ΄αυτήτην ερώτηση, είναι εάν διάλεξες τηνμουσική ή αν η μουσική σε διάλεξε… Καιόταν η μουσική σε διαλέξει, το ξέρεις.Και δεν σου επιτρέπει να κάνεις τίποτεάλλο.

»Μπήκαστη Νομική, είχα γραφείο, είχα προοπτικέςαλλά απ΄το πρώτο έτος ήμουν στο Γ΄Πρόγραμμαμε τον Χατζιδάκι. Είχα κι άλλες δυνατότητες-να γίνω ποδοσφαιριστής, έπαιζα πολύκαλή μπάλα, εφάμιλλα με την μουσική.Αλλά ποτέ μου δεν το σκέφτηκα κι ας μεζητούσαν από μεγάλη ομάδα. Ευτυχώς. Ποτέδεν σκέφτηκα κάτι εκτός μουσικής.

»Τηνπρώτη μέρα στην Νομική είδα στον πίνακαανακοινώσεων ότι ο Φοιτητικός ΟμιλοςΚινηματογράφου-Θεάτρου ζητούσεσυνθέτη-φοιτητή, για να γράψει τη μουσικήστον “Οιδίποδα Τύραννο” που θ΄ανέβαζετο θεατρικό τμήμα. Επικοινώνησα. Μου΄παννα συνεννοηθώ για να γράψουμε μαζί μετον Θύμιο Παπαδόπουλο. Η παράσταση μετους φοιτητές, σε σκηνοθεσία ΠάνουΚυπαρίσση παίχθηκε στο Ηρώδειο παρακαλώκαι ηχογραφήθηκε. Κι έτσι μέσα απ΄τιςεκπομπές της Ρηνιώς Παπανικόλα και τουΓιώργου Μητρόπουλου, με άκουσε ο Μάνοςκαι με φώναξε. Ο δρόμος της μουσικήςάνοιξε απ΄την Νομική…

»Ο Μάνος και ο Μίκης επέδρασαν πάνω μου πολλαπλά. Έχουν πολλά κοινά. Αλλά ο Μάνος περισσότερο απ΄τον Μίκη μου έδειξε πώς ζει ο καλλιτέχνης στην Ελλάδα, ποια είναι η θέση του, πώς συμπεριφέρεται. Ποτέ δεν υπήρξε επάγγελμα η μουσική για μένα. Οποιος ποιητής, συνθέτης, μιλήσει για καριέρα, είναι για ξύλο. Δεν κάνεις καριέρα, κάνεις έργο. Απ΄την άλλη ο Μίκης ξεκίνησε να μ΄επηρεάζει πριν τον Μάνο. Γιατί τότε που ήρθαμε στην Ελλάδα, επί χούντας, ο Μίκης ήταν ένας ήρωας. Ήμουν παιδί τότε κι όμως είχα την αγωνία αν θα συλληφθεί κι έψαχνα κάθε μέρα στην εφημερίδα. Και όταν συνελήφθη ζήτησα απ΄τον θείο μου να πάμε στο Πικέρμι που τον είχαν, για να δω απ΄έξω το κτίριο.

»Αργότερα,όταν με ανέφερε σε μια συνέντευξή τουο Μίκης, του΄γραψα μια επιστολή. Ηξεραότι αυτό που έκανε θα μου δημιουργούσεεχθρότητες. Μου απάντησε. Κι όταν ήμουνστην ΕΡΤ ήταν εκείνος που με φώναξε ναμου προτείνει να γράψω τραγούδι για τηνΓιουροβίζιον. Του είπα ότι δεν θα τοκάνω όχι γιατί φοβάμαι μήπως δεν νικήσωαλλά γιατί δεν μ΄ενδιαφέρει να νικήσω-το δέχτηκε, δεν με πίεσε.

»Εμένα ο στόχος μου από μικρός ήταν η κλασική μουσική. Το τραγούδι το βρήκα στο δρόμο μου, μέσω κινηματογράφου, θεάτρου και εν συνεχεία μέσω τηλεόρασης -δούλεψα πολύ με την Μιρέλλα Παπαοικονόμου. Το σινεμά ήταν για μένα το μέρος όπου θα μου δίνανε χρήματα για να μπορώ να πειραματιστώ, να μάθω να γράφω, για να βρω τον εαυτό μου σε άλλες εκδοχές. Πρώτη μου ταινία ήταν ο «Ηλεκτρικός Αγγελος». Πήρα αμέσως βραβείο -δέκα οκτώ συνολικά ως τώρα, μαζί με του εξωτερικού, πιο πρόσφατα στην «Φόνισσα». Τότε ήταν που ήρθε ο Διαγόρας Χρονόπουλος και μου ζήτησε να γράψω μουσική για το θέατρο, «Ψηλά απ΄την γέφυρα» με τον Νίκο Κούρκουλο, μεγάλη επιτυχία. Τώρα γράφω μουσική για τον Τριβιζά, για μια παιδική παράσταση και το απολαμβάνω. Συνολικά πρέπει να΄χω κάνει 12 σειρές, 30 ταινίες κι άλλα τόσα θεατρικά.

»Εγώ αρχίζω να γράφω κατά τη μία, δύο, τρεις το βράδυ που κοιμούνται όλοι. Αφού έχω διασκεδάσει, μετά ξεκινώ το γράψιμο που φτάνει ως την άλλη μέρα το πρωί -μετά θα κοιμηθώ κι όταν ξυπνήσω πάλι θα γράψω ή θα κάνω κάποιες δουλειές. Γράφω όταν δεν υπάρχει ζωή γύρω. Όταν υπάρχει ζωή γύρω, η ζωή προηγείται. Αν όμως θεωρούσα ότι είναι δουλειά δεν θα την έκανα. Όπως λέει ο Καζαντζάκης “και μέσα στην τέχνη ξεκουράζομαι από τη δούλεψή της”.

»ΗΒερόνικα πάει πολύ καλά, και με τιςσυναυλίες και στο θέατρο. Οι δυο μαςσυνεννοούμαστε χωρίς να καταναλωνόμαστε,μόνο με τα μάτια. Ο Στέλιος μεγαλώνειμέσα στην τέχνη, ναι, αλλά προσπαθούμενα του δώσουμε γενική παιδεία. Ευτυχώςέχει κι άλλες δεξιότητες. Με τίποτα δενθέλω να τον προκαταλάβω. Είπαμε, η μουσικήσε διαλέγει…».

Συναυλία: Δημήτρης Παπαδημητρίου – Κ. Π. Καβάφης «…που γι’ Αλεξανδρινό γράφει Αλεξανδρινός». Ερμηνεύουν: Γιώτα Νέγκα, Άρτεμις Μπόγρη, Μπάμπης Βελισάριος, Βερόνικα Δαβάκη, Αιμιλιανός Σταματάκης και ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, το Σάββατο 2 Νοεμβρίου 2024.



Διαβάστε περισσότερα στο bovary.gr