Τραγική μείωση περιβαλλοντικών ελέγχων στη χώρα

του Θοδωρή Καραουλάνη

Βασικό σημείο των παρατηρήσεων του WWF Ελλάς στην 14η ετήσια έκθεσή του για την περιβαλλοντική νομοθεσία στην Ελλάδα αποτέλεσε το έργο της Επιθεώρησης Περιβάλλοντος. Η περιβαλλοντική οργάνωση τόνισε την υποστελέχωση της υπηρεσίας αλλά και την κακή πρατική της απευθείας πολιτικής εξάρτησης από τον εκάστοτε Υπουργό Περιβάλλοντος. Τόνισαν μάλιστα ότι το WWF

έχει ζητήσει ενίσχυση της ανεξαρτησίας και την ίδρυση ανεξάρτητης αρχής για τους περιβαλλοντικούς ελέγχους «για να μην υπάρχουν πολιτικές παρεμβάσεις» ,όπως αναφέρθηκε, ενώ σημείωσαν ιδιαίτερα το γεγονός ότι παρατηρείται μεγάλη μείωση των επιθεωρήσεων.

Πράγματι, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε το WWF Ελλάς, από το μέσο όρο των 201,5 ελέγχων ανά έτος την περίοδο 2004 – 2014, η σημερινή κατάσταση έχει χειροτερεύσει δραματικά καθώς την περίοδο της τελευταίας τριετίας 2015-2017 που υπάρχουν τα αναλυτικά στοιχεία (χωρίς το τρέχον έτος) ο μέσος όρος ελέγχων ανέρχεται πλέον σε 88,6 ελέγχους, δηλαδή είναι μειωμένοι κατά 220%! Σημειώνουμε ότι η «καλύτερη» χρονιά από το 2004 μέχρι πέρυσι, δηλαδή με τους περισσότερους ελέγχους ήταν το 2008 με 313, ενώ το 2016 αποτέλεσε τη χειρότερη χρονιά στις επιθεωρήσεις του Σώματος του ΥΠΕΝ με μόλις 58…

Κατά το 2017, οι επιθεωρητές περιβάλλοντος Νότιας και Βόρειας Ελλάδας διενήργησαν 71 νέους περιβαλλοντικούς ελέγχους, πολλοί όμως από αυτούς, σημειώνει το WWF Ελλάς, αφορούσαν αποκλειστικά το ναυάγιο του «Αγία Ζώνη ΙΙ» και την πορεία καθαρισμού της πετρελαιοκηλίδας στον Σαρωνικό.

Όπως σχολιάζει τη μείωση των ελέγχων το WWF Ελλάς στην έκθεση, «αυτό το ανησυχητικό γεγονός προφανώς δεν αντανακλά αντίστοιχη πτώση στην περιβαλλοντική παραβατικότητα, ώστε να μην υπάρχει ανάγκη από ελέγχους, αλλά αποδίδεται σαφώς στη σταδιακή υποστελέχωση της υπηρεσίας. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των επιθεωρητών περιβάλλοντος έχει μειωθεί στους 16 το 2017, από 35 το 2011. Αξίζει να σημειωθεί ότι, εντός του έτους 2017, στο Σώμα Επιθεώρησης Βορείου Ελλάδας υπηρετούσαν μόνο δύο επιθεωρητές περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της προϊσταμένης του τμήματος. Ο αριθμός των επιθεωρητών αυξήθηκε σταδιακά στους 6. Αυτή η μείωση αντανακλάται και σε μείωση στους αριθμούς των επιθεωρήσεων». Ακόμη, όσον αφορά την Επιθεώρηση Δόμησης, σημειώνεται ότι «στο τέλος του 2017, στα σώματα επιθεώρησης Νότιας και Βόρειας Ελλάδας υπηρετούσαν συνολικά 16 επιθεωρητές δόμησης (επτά στο ΣΕΝΕ και εννιά στο ΣΕΒΕ)».

Ωστόσο η ίδια κακή εικόνα με μεγάλη μείωση των ελέγχων φαίνεται να υπάρχει και στον έλεγχο του θαλασσίου περιβάλλοντος, την ευθύνη των οποίων, αλλά και για την επιβολή κυρώσεων, έχει το Λιμενικό Σώμα, που δεν έχει τα προβλήματα στελέχωσης που έχει το Σώμα Επιθεώρησης του ΥΠΕΝ. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος του Λ.Σ., καταγράφεται μείωση στον αριθμό αποφάσεων επιβολής προστίμων από το 2008 μέχρι το 2017. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με το WWF, ο αριθμός των αποφάσεων επιβολής κυρώσεων μειώνεται από 641 το 2008 σε 105 το 2017. Αντίστοιχα, το συνολικό ποσό προστίμων μειώνεται από 5.056.150 ευρώ το 2008 σε 564.433 ευρώ το 2017. Η μείωση αυτή ωστόσο, σημειώνει το WWF Ελλάς, δεν είναι σαφές εάν οφείλεται σε μειωμένο αριθμό ελέγχων ή σε βελτίωση της περιβαλλοντικής συμμόρφωσης πλοίων, εγκαταστάσεων και άλλων ελεγχόμενων πηγών.

Με βάση τις παρατηρήσεις του WWF, η Greenagenda ρώτησε, μεταξύ άλλων, την περιβαλλοντική οργάνωση:
1. αν κατά τη γνώμη τους ο νέος νόμος για την ελεγκτική δραστηριότητα του Υπουργείου Ανάπτυξης, που ενοποιεί τους μηχανισμούς ελέγχου του κράτους διευκολύνει τις περιβαλλοντικές επιθεωρήσεις
2. αν στο πλαίσιο της θέσης του WWF Ελλάς για «ανεξάρτητη αρχή περιβαλλοντικών ελέγχων για να μην υπάρχουν πολιτικές παρεμβάσεις», όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά, υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα πολιτικών παρεμβάσεων που θέλει να καταγγείλει

Σύμφωνα με τη Θεοδότα Νάντσου, το WWF πιστεύει σε ισχυρούς μηχανισμούς ελέγχου για την περιβαλλοντική συμμόρφωση, όχι για να λειτουργούν εκφοβιστικά αλλά για να προστατεύουν την κοινωνία. Σημείωσε ότι προτείνουν από το 2008 τη δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής, αλλά «όχι, δεν έχουμε στοιχεία για πολιτικές παρεμβάσεις». Ωστόσο είναι προφανές ότι η πλειοψηφία των ελέγχων ξεκινούν με «πολιτική εντολή» και αυτό αποδεικνύει την εξάρτηση του Σώματος από την πολιτική ηγεσία.

Απάντηση του ΕΓ του ΥΠΕΝ Δ. Δερματά σε Greenagenda

Οι γενικές απαντήσεις της WWF στη Greenagenda και όσα αναφέρθηκαν προκάλεσαν «φιλική» παρέμβαση του Ειδικού Γραμματέα Επιθεώρησης του ΥΠΕΝ Δημήτρη Δερματά (και Αναπληρωτή Καθηγητή της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ), που παρακολούθησε τη συνέντευξη τύπου. Κατόπιν μιας γενικής παρατήρησης περί της ανάγκης συνεργασίας του ΥΠΕΝ με τις ΜΚΟ και των καλών σχέσεων της Επιθεώρησης με το WWF, ο Ειδικός Γραμματέας σημείωσε ότι «είμαστε πολύ λίγοι, δεν χρειάζεται να αλληλοκαταγγελόμαστε, χορτάσαμε από τέτοιες πρακτικές τα προηγούμενα χρόνια».

Όσον αφορά το ζήτημα των επιθεωρήσεων και των περιβαλλοντικών ελέγχων, ο Ειδικός Γραμματέας απαντώντας στην ερώτηση της Greenagenda τόνισε ότι ο νόμος 4512/ 2018 για την εποπτεία της αγοράς (το λεγόμενο Πολυνομοσχέδιο Μεταρρυθμίσεων του Ιανουαρίου του 2018) τώρα ξεκινά την εφαρμογή του με αργούς ρυθμούς. Σημείωσε ωστόσο ότι η πρακτική και η φιλοσοφία του συμφωνήθηκε ή επιβλήθηκε σε συνεργασία με τους δανειστές και ιδίως σε συνεργασία με την Παγκόσμια Τράπεζα «αλλά κατά την άποψή μου σωστά επιβλήθηκε για να μπουν κανόνες». Στα τρέχοντα προβλήματα εφαρμογής στους περιβαλλοντικούς ελέγχους σημείωσε ότι υπάρχουν θέματα αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «διαπραγματευόμαστε την προηγούμενη ειδοποίηση των ελεγχόμενων φορέων που προβλέπεται» ανάλογα με την περίπτωση. Θωρεί όμως ότι η κατάσταση βελτιώνεται και υποστηρίζει ότι «ξεκινήσαμε μια προσπάθειας διαχείρισης των καταγγελιών των πολιτών».

Ο κ. Δερματάς, απαντώντας για τις «πολιτικές παρεμβάσεις στους ελέγχους» σύμφωνα με όσα ανέφερε το WWF Ελλάς αλλά και η ερώτηση της Greenagenda, σημείωσε ότι μπορεί να υπάρχει πολιτική απόχρωση στους ελέγχους αλλά αυτή αφορά το σημείο προσέγγισης στην Επιθεώρηση. Εξήγησε ότι «ίσως και πάνω από το 90% των ελέγχων να έρχονται από πολιτικούς – είτε είναι η πολιτική ηγεσία είτε καταγγελία βουλευτών ή άλλων παραγόντων – αλλά σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις η πρώτη καταγγελία και η βάση της έχουν γίνει από κάποια ΜΚΟ ή κίνηση πολιτών» ή συλλογικότητα σε τοπικό επίπεδο.

Τόνισε επίσης ότι για πρώτη φορά φέτος το ΥΠΕΝ καθιέρωσε Εθνικό Σχέδιο Επιθεωρήσεων – κάτι που και το WWF χαρακτήρισε ως πολύ θετικό καθώς δίνει διαφάνεια στο ποιος ελέγχεται, πότε και με ποιο τρόπο – «το οποίο προσπαθούμε με αγώνα να τηρήσουμε, καθώς συμβαδίζει με τις έκτακτες καταγγελίες, οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις οι τακτικές επιθεωρήσεις πάνε παραπίσω», προσθέτοντας ότι «οι επιθεωρητές περιβάλλοντος και οι επιθεωρητές δόμησης μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού – αν συνυπολογίσουμε τον διαχωρισμό σε τομείς Βορείου και Νοτίου Ελλάδος – και ολόκληρη η Επιθεώρηση είναι υποστελεχωμένη».