Πώς η κυκλική οικονομία δημιουργεί ευκαιρίες για την ελληνική οικονομία

του Νίκου Αυλώνα*

Είναι ευρέως αναγνωρισμένο ότι στην Ελλάδα, όπως και στην Ευρώπη, το κύριο έως τώρα γραμμικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που στηρίζεται στην κατανάλωση πόρων και τις εκπομπές ρύπων δεν είναι βιώσιμο. Το ζητούμενο είναι η επίτευξη μιας κυκλικής οικονομίας, η οποία αποτελεί ένα παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο που αποσυνδέει την οικονομική ανάπτυξη από την κατανάλωση των πεπερασμένων πόρων.

Η επίτευξη κυκλικής οικονομίας συνδέεται άμεσα με την αποδοτικότητα των πόρων, η οποία σχετίζεται με την ελαχιστοποίηση

στην εξαγωγή πρώτων υλών, με τον οικολογικό σχεδιασμό προϊόντων και την οικολογική παραγωγή τους, καθώς και τη διαλογή στην πηγή και χωριστή συλλογή απορριμμάτων.

Έως τώρα, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Υπουργείου Ενέργειας και Περιβάλλοντος σχετικά με την Εθνική Στρατηγική για την Κυκλική Οικονομία και το Περιβάλλον, τα οφέλη της κυκλικής οικονομίας είναι ορατά και σημαντικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως πχ. 3% ετήσια αύξηση της αποτελεσματικότητας των πόρων, €3.000 εξοικονόμηση ανά νοικοκυριό ετησίως καθώς και € 1,8 τρισ. όφελος για την οικονομία μέχρι το 2030 και €320 δισ. επενδυτικές ευκαιρίες μέχρι το 2025. Σημαντικά οφέλη παρατηρούνται επίσης και για τον τομέα της απασχόλησης στον κλάδο των περιβαλλοντικών τεχνολογιών και υπηρεσιών στην ΕΕ, με αύξηση 3% ετησίως στους εργαζομένους στον κλάδο.

Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, τα οφέλη αυτά εκτείνονται και σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, καθώς, σύμφωνα με μελέτες, αναμένεται ότι η πλήρης εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τα απόβλητα θα εξοικονομούσε €72 δισ., θα ενίσχυε τον ετήσιο κύκλο εργασιών του κλάδου διαχείρισης αποβλήτων και ανακύκλωσης της ΕΕ κατά €42 δισ. και θα δημιουργούσε πάνω από 400.000 νέες θέσεις εργασίας έως το 2020.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν ληφθεί πολλά νομοθετικά μέτρα και πολιτικές έως τώρα προς αυτή την κατεύθυνση, όπως είναι το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δράσης για την Κυκλική Οικονομία, το οποίο περιλαμβάνει δέσμη μέτρων για πολλά επιμέρους ζητήματα, όπως την παραγωγή και την κατανάλωση, τη διαχείριση αποβλήτων και τους νέους πόρους και με τομείς προτεραιότητας τα πλαστικά, τα τρόφιμα, τις κρίσιμες πρώτες ύλες, τα ΑΕΚΚ και τη βιομάζα.

Στόχος αυτών των νέων και φιλόδοξων κανόνων, σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι η μείωση της παραγωγής αποβλήτων, η αύξηση της ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων και των απορριμμάτων συσκευασίας, με σταδιακή κατάργηση της υγειονομικής ταφής και προώθηση της χρήσης οικονομικών μέσων και κινήτρων, καθιστώντας δυνατή την υλοποίηση της κυκλικής οικονομίας.

Η Ελλάδα είναι ακόμα πολύ πίσω στο θέμα της επεξεργασίας των αποβλήτων, καθώς αυτό αποτελεί μεγάλο διαρθρωτικό πρόβλημα. Σύμφωνα με την προαναφερθείσα μελέτη, το μεγαλύτερο μέρος των οικιακών αποβλήτων στην Ελλάδα καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής (81% σε σύγκριση με το 31% που είναι ο μέσος όρος στην Ευρώπη), με μόνο το 16% να ανακυκλώνεται (27% στην Ευρώπη) και το 4% να λιπασματοποιείται (15% στην Ευρώπη) (πηγή: Eurostat 2018). Συνεπώς πρέπει να καταβάλλουμε μεγάλες προσπάθειες ακόμα για τη βελτίωση των επιδόσεων του συστήματος διαχείρισης αποβλήτων.

Είναι κρίσιμης σημασίας να αυξήσουμε την παραγωγικότητα των πόρων μας, δηλαδή την αποτελεσματικότητα με την οποία η οικονομία χρησιμοποιεί τις πρώτες ύλες στην παραγωγική διαδικασία. Έτσι θα παραχθεί πρόσθετος πλούτος ανά κιλό χρησιμοποιούμενης πρώτης ύλης. Αυτή τη στιγμή, ο δείκτης αυτός για την Ελλάδα είναι αρκετά κάτω του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Εκτιμάται ότι η πλήρης εφαρμογή της νομοθεσίας για τα απόβλητα στην Ελλάδα θα είχε σημαντικότατα οφέλη: θα αύξανε τον ετήσιο κύκλο εργασιών του κλάδου διαχείρισης αποβλήτων και ανακύκλωσης της Ελλάδας κατά 1,8 δισ. ευρώ, ενώ παράλληλα θα δημιουργούσε πάνω από 15.900 νέες θέσεις εργασίας.

Έως τώρα έχουν ληφθεί κάποια μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση, όπως για παράδειγμα με την κατάρτιση Εθνικής Στρατηγικής και σχεδίου κυκλικής οικονομίας, με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης (ΕΣΔΕΑ), με Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ), με νέο νόμο ανακύκλωσης, με δυνατότητα αξιοποίησης ανακυκλώσιμων υλικών από τους ΟΤΑ και δυνατότητα χρηματοδότησης μέσω ΕΣΠΑ με 1,2 δισ. Συγκεκριμένα, στόχος της εθνικής πολιτικής για τα απόβλητα για το 2020, σύμφωνα με τη μελέτη του Υπουργείου Ενέργειας, είναι η δραστική μείωση των κατά κεφαλήν παραγόμενων αποβλήτων, η χωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων-βιοαποβλήτων και ο περιορισμός της υγειονομικής ταφής σε λιγότερο από το 30% του συνόλου των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ).

Η επόμενη ημέρα, προκειμένου να καταστούν τα απόβλητα πόρος που ανατροφοδοτεί την οικονομία ως πρώτη ύλη, απαιτεί τις κατάλληλες κανονιστικές και νομοθετικές ρυθμίσεις, τον καθορισμό συγκεκριμένων ποσοτικών στόχων, τη βελτίωση της χρηματοδότησης, τη βελτίωση της γνώσης και ενημέρωσης και ρυθμίσεις διακυβέρνησης, με ενεργό ρόλο όλων των αρμόδιων φορέων (Κράτος, αυτοδιοίκηση, επιχειρήσεις, κοινωνία των πολιτών κλπ).

Φαίνεται λοιπόν, ότι στρεφόμενοι προς το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας μπορούμε να τροφοδοτήσουμε ένα ποιοτικό άλμα στην οικονομία με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και νέων επαγγελμάτων, την ενίσχυση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας και της κοινωνικής οικονομίας που είναι ακόμα σε χαμηλό επίπεδο στην Ελλάδα, και τη μείωση της εξάρτησης από εισαγωγές.

*Ο Νίκος Αυλώνας είναι Πρόεδρος του Κέντρου Αειφορίας (CSE) και Aντιπρόεδρος Ινστιτούτου Εταιρικής Ευθύνης. Το άρθρο του δημοσιεύθηκε στο Capital.gr

Πηγές:
-Λιόγκας, Βασίλης, Εθνική Στρατηγική για Κυκλική Οικονομία και Περιβάλλον, ΕΛΟΤ, 2018
-Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Δελτίο Τύπου, 22.5.2018