Έρευνα για την ενεργειακή φτώχεια: Η κρίση βύθισε τις θερμοκρασίες μέσα στο σπίτι

Πανελλήνια έρευνα (2017-2018) σχετικά με τις ενεργειακές ανάγκες, τις συνθήκες άνεσης και τις στάσεις του κοινού ως προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Έρευνα: Κοσμόπουλος Π. (τ. Διευθυντής Εργαστηρίου Περιβαλλοντικού και Ενεργειακού Σχεδιασμού Κτιρίων και Οικισμών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης), Καντζιούρα Α. (Εργαστήριο Περιβαλλοντικού και Ενεργειακού Σχεδιασμού Κτιρίων και Οικισμών, ΔΠΘ), Κοσμόπουλος Ι. , Κλέσκας Κ. , Κοσμόπουλος Α.Μ.

E-mail: [email protected]

Δεν υπάρχει καμία επίσημη εκτίμηση σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα

κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Έχουν διεξαχθεί αρκετές μελέτες, ανεξάρτητες, όσον αφορά συγκεκριμένες περιοχές ή κοινωνικές ομάδες, αλλά καμμία δεν έχει καλύψει το σύνολο του πληθυσμού. Οι κύριοι στόχοι αυτής της ερευνητικής μελέτης, που παρουσιάζονται εδώ, είναι το πώς επηρεάζονται από την οικονομική κρίση οι στάσεις και απόψεις του κοινού ως προς τα θέματα ενέργειας και τη χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) ενόψει ενός μάλλον δυστοπικού γενικά μέλλοντος.

Πόσο σοβαρά και σημαντικά θεωρούνται ότι είναι τα περιβαλλοντικά ζητήματα όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι η καθημερινή τους ζωή απειλείται; Το θέμα προσεγγίζεται μέσω αυτής της Πανελλήνιας έρευνας με ανάλυση των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν από ερωτηματολόγια. Έχει καλυφθεί ένας μεγάλος αριθμός περιοχών και πόλεων, προσφέροντας μια ικανοποιητική εικόνα του θέματος.

Τα συμπεράσματα αυτής της ερευνητικής μελέτης αφορούν:

α) Τις συνθήκες άνεσης στα σπίτια των συμμετεχόντων, και πώς αυτές οι συνθήκες έχουν αλλάξει τον τελευταίο καιρό, λόγω της οικονομικής κρίσης.

β) Τη στάση των ανθρώπων ως προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες, κλπ), την πολιτική για την εξοικονόμηση ενέργειας και τις σχετικές συσκευές, και το πώς αυτές οι συμπεριφορές έχουν επηρεαστεί από την οικονομική κρίση, την τιμολογιακή πολιτική και τη γραφειοκρατία.

γ) Τη στάση των συμμετεχόντων απέναντι στα ενεργειακά και περιβαλλοντικά θέματα στη χώρα μας, και πώς αυτή έχει επηρεαστεί από τις τρέχουσες συνθήκες. Τα συμπεράσματα της ερευνητικής μελέτης είναι ιδιαίτερα σημαντικά περιγράφοντας τη στάση των ανθρώπων απέναντι στις ενεργειακές ανάγκες, την κατανάλωση καυσίμων και θέματα Α.Π.Ε. κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου της χώρας.

Λέξεις-κλειδιά: ενεργειακές ανάγκες, κοινωνική έρευνα, ενεργειακή φτώχεια, ΑΠΕ, Οικονομική κρίση.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Πανελλήνια κοινωνική έρευνα που παρουσιάζεται εδώ, εξετάζει την κατανάλωση ενέργειας, τις ενεργειακές ανάγκες, τις συνθήκες άνεσης των ανθρώπων της σημερινής Ελλάδας, αλλά και τη στάση τους απέναντι στις ΑΠΕ. Μετά από έναν εξαιρετικά βαρύ χειμώνα (κάτω από 0 °C για είκοσι ημέρες (πολύ σπάνιο για την Ελλάδα) και μέσα σε ένα πλαίσιο διεθνούς οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα ήταν η πρώτη από τις ευρωπαϊκές χώρες που έχουν πληγεί και πρόσφατα η ενεργειακή φτώχεια είναι ένα ευρέως γνωστό γεγονός. Αλλά την ίδια στιγμή, σύμφωνα με τις οδηγίες της ΕΕ, η Ελλάδα πρέπει να συμμορφωθεί με τους κανονισμούς σχετικά με την εφαρμογή και τη χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Είναι επίσης ενδιαφέρον να δούμε πώς αντιμετωπίζονται τα περιβαλλοντικά θέματα γενικότερα, σχετικά με τις πηγές ενέργειας, τα καύσιμα και συναφές δαπάνες κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου. Η ευαισθησία του ελληνικού λαού απέναντι στα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι αναγνωρισμένη διαχρονικά: η παραδοσιακή αρχιτεκτονική, οι αρχαιότητες, το φυσικό περιβάλλον και η σχετική προστατευτική νομοθεσία, έχουν δημιουργήσει μια συγκεκριμένη κουλτούρα, η οποία περισσότερο ή λιγότερο αμφισβητείται. Είναι προφανές ότι πρέπει να διαμορφωθεί μια νέα κουλτούρα αισθητικής του περιβάλλοντος. Αλλά παράλληλα με τα παραπάνω, ο Ελληνικός λαός έχει να αντιμετωπίσει τα οικονομικά του νοικοκυριού του, την παραδοσιακή στάση του απέναντι στο περιβάλλον του (τόσο δομημένο και φυσικό) και την εξάρτησή του από εισαγόμενα καύσιμα (πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Μεταξύ άλλων ερευνητικών προγραμμάτων, κάθε δύο χρόνια, διεξάγουμε μια κοινωνική έρευνα σχετικά με τη στάση του ελληνικού λαού προς τις ΑΠΕ (βλ Κοσμόπουλος 2002, 2004, 2006, 2008, 2011, 2013, 2015, 2017). Η μελέτη αυτή, προσθέτει στην υπάρχουσα βιβλιογραφία τις πρόσφατες απόψεις και στάσεις των συμμετεχόντων απέναντι στις κακές συνθήκες άνεσης, την οικονομική κρίση και τις των περιβαλλοντικές πτυχές των ΑΠΕ.

ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

Η έρευνα προγραμματίστηκε και εκτελέστηκε από τα μέλη της Κ-ecoprojects co και έναν μεγάλο αριθμό φοιτητών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών που έχουν παρακολουθήσει μαθήματα μου. Τα ερωτηματολόγια που συγκεντρώθηκαν, υποβλήθηκαν σε επεξεργασία από το προσωπικό και τους συνεργάτες της Κ-ecoprojects co. Το ζητούμενο ήταν να εξαχθούν εύκολα κατανοητά δεδομένα, προκειμένου να βοηθήσουμε τις αρχές οι οποίες μπορεί να ενδιαφέρονται να χρησιμοποιήσουν τα αποτελέσματα της έρευνας μας. Το ερωτηματολόγιο βασίζεται στην κλίμακα Guttman (Canter, 1988), αλλά έχει προσαρμοστεί στην γενικώς αποδεκτή και εγκεκριμένη κλίμακα Likert 5 σημείων, προκειμένου τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα με όλες τις προηγούμενες σχετικές μελέτες (βλέπε Κοσμόπουλος 2002, 2004, 2006, 2008, 2011, 2013, 2015, 2017).

Η ΕΡΕΥΝΑ

Η ερευνητική μελέτη, όσον αφορά τις κοινωνικές στάσεις απέναντι στα περιβαλλοντικά θέματα κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου, διήρκεσε από 1/2017 έως 2/2018, σε όλη την Ελλάδα (και την Κύπρο), μέσω της συλλογής των ερωτηματολογίων, και έχει καλύψει τον ακόλουθο σεβαστό αριθμό έγκυρων ερωτηματολογίων:

Οι πόλεις από τις οποίες έχουν συγκεντρωθεί ερωτηματολόγια είναι

α) ίδιες με όλες τις προηγούμενες παρόμοιες έρευνες μας (προκειμένου να γίνουν συγκρίσεις αναλυτικά αργότερα), και

β) είναι οι πόλεις καταγωγής των μη επαγγελματικά απασχολούμενων συνεργατών μας, γι’ αυτήν την έρευνα -και για τις προηγούμενες- έρευνες. Έχουν επιλεγεί ώστε να καλυφτούν διαφορετικές (κλιματικές και οικονομικές) περιοχές της Ελλάδα.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

1. Ξεκινώντας με τις ΑΠΕ ένα σημαντικό σημείο που έχει επισημανθεί, είναι ότι από τον Αύγουστο του 2012, ο νέος νόμος έχει μειώσει το εισόδημα από την εγκατάσταση των ΦΒ και φαίνεται ότι αυτή η πολιτική θα συνεχιστεί. Η νομοθεσία αυτή έχει αρνητική επίδραση στο ενδιαφέρον για νέες εγκαταστάσεις ΦΒ. Νέες ελπίδες φαίνεται να προκύπτουν με τον Νόμο περί «Ενέργειας Κοινοτήτων» (1/2018).

2. Όσον αφορά τη γραφειοκρατία, η οποία φαίνεται να είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στην Ελλάδα, οι άνθρωποι φαίνεται να είναι απογοητευμένοι, αλλά σε περίπτωση που το κράτος θεσπίσει απλούς και σαφείς κανόνες, αλλά και κάποιο εγγυημένο οικονομικό όφελος για τους πολίτες, οι εφαρμογές των ΑΠΕ σίγουρα θα αυξηθούν.

3. Ένα άλλο ενδιαφέρον θέμα, είναι η αλλαγή της στάσης απέναντι στην αισθητική του περιβάλλοντος που αφορά την εγκατάσταση των ΑΠΕ σε όλη τη χώρα. Κατά τη διάρκεια δύο προηγούμενων ερευνών (π.χ. 2007, 2009), οι άνθρωποι φαίνεται να είναι σταθερά ενάντια στις εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας, με επιχείρημα την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Στις μέρες μας, οι περισσότεροι άνθρωποι φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο για την εγκατάσταση ΑΠΕ ακόμα και στην ιδιοκτησία τους, καθώς 55,01% δηλώνουν ότι δεν ενοχλούνται από τις εγκαταστάσεις ΦΒ ή και Ανεμογεννητριών.

4. Πρόσφατα, έχει γίνει γνωστό ότι στην Ελλάδα υπάρχουν μεγάλες ποσότητες ορυκτών καυσίμων, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Βέβαια οι άνθρωποι δεν είναι επακριβώς ενημερωμένοι, αλλά ούτως ή άλλως θεωρούν ότι σε περίπτωση που αξιοποιηθούν αυτά τα καύσιμα, κατ 'αρχάς αυτό θα βοηθήσει την οικονομία και το ενεργειακό πρόβλημα της χώρας, αλλά και ότι θα προσφέρουν κέρδη στις (ξένες) εταιρείες πετρελαίου.

5. Όσον αφορά την ενεργειακή φτώχεια στη χώρα μας, οι μέσες δαπάνες ανά νοικοκυριό, καθώς και η μέση κατανάλωση των διαφόρων καυσίμων, δεν αντιπροσωπεύουν πλήρως την πραγματικότητα: οι μέσοι όροι που παράγονται, κυμαίνονται από το 0 έως το Χ. Έτσι, όπως γίνεται κατανοητό, υπάρχουν οικογένειες με καθόλου θέρμανση κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου. Το γεγονός αυτό δεν μπορεί να παρουσιαστεί με απλά στατιστικά στοιχεία ...

6. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ειδικά στις μεγάλες πόλεις (π.χ. Αθήνα, Θεσσαλονίκη), όπου τα διαμερίσματα πρέπει να μοιραστούν τα έξοδα θέρμανσης, λόγω της αδυναμίας ορισμένων νοικοκυριών να πληρώσουν τους λογαριασμούς, ολόκληρο το κτίριο μένει χωρίς κεντρική θέρμανση. Και επιπλέον, μια άλλη έρευνα (Ινστιτούτο της ΓΣΕΕ 2/2018) δείχνει ότι το 43% των νοικοκυριών στην μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας είναι εντελώς χωρίς θέρμανση!

Τα χρήματα που δαπανώνται για θέρμανση έχουν αυξηθεί.

Η ποσότητα των καυσίμων που καταναλώθηκε, έχει μειωθεί.

Είναι απολύτως κατανοητό ότι η μείωση κατανάλωσης καυσίμων από τα νοικοκυριά είναι σε άμεση σχέση με τη μείωση του εισοδήματος των ανθρώπων (ή την έλλειψή του) και φυσικά την αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου...

7. Οι συνθήκες άνεσης στα σπίτια, έχουν διαφοροποιηθεί. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, οι περισσότεροι άνθρωποι λένε ότι στα σπίτια τους, χρησιμοποιούν βαρύτερα ρούχα από ότι στο παρελθόν, λόγω της έλλειψης θέρμανσης. Οι συζητήσεις με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας οδηγούν στις ακόλουθες επισημάνσεις:

α) Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 & ‘60 οι άνθρωποι ήταν ικανοποιημένοι με 10 ~12°C στα κυρίως χρησιμοποιούμενα δωμάτια μόνο με καύση άνθρακα ή / και ξύλου.

β) Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, το πετρέλαιο έγινε δημοφιλές σε σπίτια και πολυώροφα διαμερίσματα. Ήταν εύκολο στη χρήση και σχετικά φθηνό. Ως εκ τούτου, οι συνθήκες άνεσης άλλαξαν. Για τουλάχιστον τρεις δεκαετίες, οι άνθρωποι ζούσαν άνετα στα σπίτια τους με 20 ~ 25 °C βαθμούς.

γ) Όμως, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας από το 2009, όταν αρχικά η Ελλάδα επίσημα χρεωκόπησε, το εισόδημα των νοικοκυριών μειώθηκε δραματικά, και οι τιμές σε γενικές γραμμές συνέχιζαν να αυξάνονται. Μεταξύ των πρώτων αρνητικών συνεπειών της κρίσης ήταν η μεταβολή στις συνθήκες άνεσης των ανθρώπων. Λόγω της δυσκολίας να πληρώσουν το κόστος της θέρμανσης, πολλά διαμερίσματα και σπίτια μείωσαν ή σταμάτησαν εντελώς την καύση του πετρελαίου και στράφηκαν στην χρήση βοηθητικών θερμαντικών συσκευών για μικρά χρονικά διαστήματα. Τα βαριά ρούχα φαίνεται να είναι και πάλι η λύση σε γενικές γραμμές...

Η μέση τιμή των 17 ~ 19oC βαθμών φαίνεται να είναι πολύ ικανοποιητική στα περισσότερα νοικοκυριά. Πρέπει επίσης να επισημανθεί η διαφοροποίηση μεταξύ των νοικοκυριών που διαθέτουν ανεξάρτητη θέρμανση (φυσικό αέριο, πετρέλαιο, air-condition, ξύλα κλπ) και τα διαμερίσματα που έχουν ένα ενιαίο και κοινό για όλους σύστημα θέρμανσης, κάτι πολύ συνηθισμένο στη χώρα μας· σε αυτή την περίπτωση όλα τα νοικοκυριά πρέπει να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, προκειμένου το σύστημα να χρησιμοποιηθεί για το σύνολο της πολυκατοικίας. Δυστυχώς τελικά, κάθε νοικοκυριό έχει να αντιμετωπίσει ανεξάρτητα τις δικές του ανάγκες, και να εφεύρει τους πιο οικονομικούς συνδυασμούς για τα μέσα θέρμανσης.

δ) Όσον αφορά το φυσικό αέριο, κατά τα τελευταία 15 χρόνια σε πολλές μεγάλες πόλεις, έχει διανεμηθεί και έχει εγκατασταθεί σε πολλά νοικοκυριά. Αλλά δεδομένου ότι το μέσο εισόδημα έχει μειωθεί και οι τιμές έχουν αυξηθεί, ακόμα και το φυσικό αέριο, φαίνεται να είναι ένα ακριβό μέσο για τη θέρμανση.

ε) Οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας έχουν την τάση να θέτουν τα κλιματιστικά και τα ηλεκτρικά καλοριφέρ εκτός χρήσης ή ως τελική λύση για ένα μικρό χρονικό διάστημα ...

στ) Τώρα, όσον αφορά την καύση ξύλου υπάρχουν οι ακόλουθες κατηγορίες:

i. Νόμιμα αγορασμένα ξύλα και pellets

ii. Παράνομη κοπή ξύλου από τα δάση

iii. Τμήματα άχρηστου ξύλου (που περιέχουν τοξικές χημικές ουσίες)

iv. Πρέπει επίσης να αναφέρουμε τις εφημερίδες, τα τελάρα, και τα προϊόντα από χαρτί με τοξικές χημικές ουσίες.

Είναι γεγονός ότι όλα τα παραπάνω αντικείμενα που παράγουν θερμότητα, είναι πολύ φθηνότερα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, για να μην αναφέρουμε τα μη-οργανικά απορρίμματα (ακόμα κι αν είναι ανακυκλώσιμα ή τοξικά), τα οποίο είναι εντελώς ελεύθερα.

ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται πραγματικά για την προστασία του περιβάλλοντος, για την εθνική οικονομία, για την απελευθέρωση από τα εισαγόμενα καύσιμα, και τέλος, για το προσωπικό/ οικογενειακό οικονομικό κέρδος από την εφαρμογή των ΑΠΕ, αλλά είναι επίσης απογοητευμένοι από τη νέα οικονομική πολιτική που εφαρμόζεται για τις ΑΠΕ και από την απαραίτητη γραφειοκρατία.

2. Τώρα, όσον αφορά τις ΑΠΕ, πριν 12-15 χρόνια, μετά από αισιόδοξες υποσχέσεις από το κράτος, πολλοί άνθρωποι είχαν επιλέξει την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε σπίτια, κτίρια ή οικόπεδα, αλλά η ανταμοιβή τους ήταν απογοητευτική. Παρά τον ενθουσιασμό και τις επενδύσεις, οι τιμές ανά Kwh έχουν πέσει δραματικά και είναι δύσκολο να εμφανιστούν νέοι επενδυτές. Νέες ελπίδες φαίνεται να ανακύπτουν με τη νομοθεσία σχετικά με τις «Ενεργειακές Κοινότητες», μετά το καθιερωμένο και επιτυχημένο παράδειγμα αρκετών χωρών της Ευρώπης. Είναι πραγματικά κρίμα που η χώρα μας δεν εκμεταλλεύεται ακόμα πλήρως το δυναμικό της με τον ήλιο και τον άνεμο.

3. Είναι απολύτως κατανοητό ότι η μείωση της κατανάλωσης καυσίμων από τα νοικοκυριά βρίσκεται σε άμεση σχέση με τη μείωση του εισοδήματος των ανθρώπων (ή την έλλειψή του) και φυσικά την αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

4. Η ενεργειακή φτώχεια στη σημερινή Ελλάδα είναι γεγονός. Είναι απαραίτητο να εφαρμοστούν επείγοντα μέτρα από το κράτος, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ενεργειακές ανάγκες των μέσων νοικοκυριών.

5. Τέλος, αισθάνομαι ντροπή από το γεγονός ότι όταν ο Jeremy Rifkin (Η Οικονομία του Υδρογόνου) επισκέφθηκε την Ελλάδα, δήλωσε: «Αναρωτιέμαι πώς μια χώρα με τόσο ήλιο και άνεμο εξακολουθεί να εξαρτάται από υδρογονάνθρακες». Και, επίσης, πρόσφατα, ο Jeffrey Sachs (Δίκτυο Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών) έκανε παρόμοια δήλωση σε συνέντευξή του, καθώς επίσης και ο Δανός πρωτοπόρος στις Α.Π.Ε. Henrik Stiesdal, ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα διαθέτει τους καλύτερους φυσικούς πόρους για Α.Π.Ε., λόγω του κλίματος και των ανέμων.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Πολλές ευχαριστίες οφείλονται στα μέλη της Κ-ecoprojects co. και σε όλους τους φοιτητές, μεταπτυχιακούς φοιτητές και διδάκτορες οι οποίοι βοήθησαν να συγκεντρωθούν τα ερωτηματολόγια, και επί είκοσι χρόνια συνεργάστηκαν μαζί μου για την προώθηση των Α.Π.Ε. και την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια. Αλλά πάνω απ’ όλα στους απλούς πολίτες που συμμετείχαν πρόθυμα σε αυτή την έρευνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

CRES, 2/2018, Observatory for Energy efficiency/poverty, http://www.cres.gr/energyefficiency/poverty.html

Daskalaki, E., Balaras C.A., Droutsa, P., Kontoyannidis, S., Graglia, A. 2007. Datacollection from Energy audits for Hellenic Buildings. In IEE Project. Data Mine. IEE Project.

E.E. 2008, Commission of the European Communities,Brussels. In Proposal for a directive of the European Parliament on the promotion of the use of energy from Renewable Sources.

European Parliament, ITRE Committee, 8/2015, How to end Energy Poverty? (Report)

Institute of G.S.E.E., 2018, Report on the economics of Greece Kosmopoulos, P. et al 2011, A Social Survey on how the economic crisis affects peoples’ attitudes towards the environmental subjects. MESAEP. Ioannina.

Kosmopoulos P. et al 2008, Research regarding the R.E.S. applications and attitudes towards the environment, 3rd PERSYMAK (in Greek)

Kosmopoulos, P. et al 2008, Buildings,Energy and the Environment. Thessaloniki: University Studio Press.

Kosmopoulos, P. et al 2004, Environmental Psychology. Thessaloniki: University Studio Press.

Kosmopoulos, P. et al. 2005, ZED-KIM, a pilot house using renewable energy sources, I.C. MESAEP.

Kosmopoulos, P. et al 2005, Social Attitudes about Environmental Design. I.C.PALENC. Santorini.

Kosmopoulos, P. et al 2006, The use of Renewable Energy Sources in houses. I.C. PLEA. Geneva. Kosmopoulos, P., Ioannou, T. 2005, Social Attitudes about Environmental Design and R.E.S..

Mihalakakou, G., Santamouris, M., Tsangrassoulis, A. 2002. On the Energy consumption in Residential Buildings. Energy and Buildings 34(7, 08):727-36.

Panas E., 2012, Research on the Energy Poverty in Greece, T.C.G.

The Greek Ombudsman, 2016, The economic crisis should not change to a rejection of the state of justice (Annual report)

Tsoutsos, Th. et al. 2009, Photovoltaics in buildings I and II, PURE, I.E., E.C.

Papadopoulos, A.. 2002, Strategies for a more efficient integration of Renewable Energy Systems in Urban Buildings. 33rd Congress on Heating, Refregeration and Air Conditioning. Belgrade.

Renewable Energy Sources and Energy Saving, 2008, www.cres.gr/kape/main.htm. Ed. CRES. Transl. C.R.E.S..

Santamouris, M., Asimakopoulos, D., 2013, Energy Saving in Urban Environment Buildings. Solar Energy and Energy Saving