Παγκόσμια ημέρα του Νερού: Λειψυδρία ή έλλειψη υδατικής πολιτικής;

του Κωνσταντίνου Βουδούρη*

Το φετινό μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Νερού, όπως καθορίσθηκε από τον ΟΗΕ, είναι: «Η απάντηση βρίσκεται στη φύση» για τις προκλήσεις του 21ού αιώνα: για το πώς θα μειώσουμε τις επιπτώσεις από τις πλημμύρες, ξηρασίες, τις διαβρώσεις και τη ρύπανση του νερού εφαρμόζοντας λύσεις που γνωρίζουμε από τη φύση, εξερευνώντας λύσεις που βασίζονται στην ίδια τη φύση.

Το νερό πέφτοντας από τον ουρανό ελεύθερα, δημιούργησε στους ανθρώπους την ψευδαίσθηση της αφθονίας του. Έτσι,

άρχισε μια μη ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων στη βάση του ανεξάντλητου αυτών. Τα αρνητικά αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν:

Υποβάθμιση της ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων νερών κυρίως από γεωργικές δραστηριότητες και αστικές χρήσεις γης στη λεκάνη απορροής τουςΕγκατάσταση αρνητικών ισοζυγίων σε πολλούς υδροφορείςΥφαλμύριση παράκτιων υδροφορέωνΚαταστροφή υγροτόπωνΚαθιζήσεις εδαφών λόγω υπεράντλησης

Τα προβλήματα αυτά, σε συνδυασμό με τις διαφαινόμενες κλιματικές αλλαγές, θα γίνουν πιο έντονα τα προσεχή χρόνια, αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα και δεν αλλάξουμε ριζικά τη σχέση μας με τα υδατικά συστήματα. Η χώρα μας, ιδιαίτερα η νότια και νησιωτική Ελλάδα, εμφανίζει αυξημένες ανάγκες σε νερό. Στην όξυνση του υδατικού προβλήματος θα συμβάλει αποφασιστικά:

Η άνιση χωρική και χρονική διακύμανση της προσφοράς και της ζήτησης νερούΗ επέκταση των αρδευόμενων καλλιεργειών και η εντατικοποίηση της γεωργίαςΗ χωροταξική κατανομή του πληθυσμού

Η κακή διαχείριση, η αποκλειστική εκμετάλλευση των υπόγειων νερών, η ποιοτική υποβάθμιση των επιφανειακών και υπόγειων νερών, η ποσοτική μείωση, η καταστροφή των παράκτιων υδροφόρων οριζόντων από υπερεκμετάλλευση, η πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων και φορέων που εμπλέκονται σε θέματα υδατικών πόρων, αποτελούν μερικά μόνο από τα προβλήματα, τα οποία έχουν δημιουργήσει σοβαρά αδιέξοδα στην ορθολογική αξιοποίηση και στις χρήσεις των υδατικών πόρων της χώρας μας.

Για να αντιμετωπισθεί το υδατικό πρόβλημα πρέπει να γίνει ορθολογική συνδιαχείριση των επιφανειακών και υπόγειων νερών. Αυτό προϋποθέτει τολμηρές αποφάσεις, συνεργασία και ατομική υπευθυνότητα. Ένας κώδικας «υδρο-ηθικής» που θα έχει στο επίκεντρο την προστασία των υδατικών συστημάτων, πρέπει να υιοθετηθεί από όλους.

Να γίνει λειτουργική η έννοια της βιώσιμης (αειφορικής) διαχείρισης που θα εξασφαλίζει επάρκεια νερού για τις παρούσες και τις επερχόμενες γενιές.

Είναι επιτακτική η ανάγκη ύπαρξης ενός πλαισίου διαχείρισης και ανάπτυξης του υδατικού δυναμικού (υπόγειων, πηγαίων και επιφανειακών νερών), ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη και χωρίς αρνητικές συνέπειες εκμετάλλευση των υδατικών πόρων. Το πλαίσιο αυτό πρέπει να βασίζεται στους παρακάτω άξονες:

Πολιτική «διαχείρισης» της ζήτησης σε νερό, ώστε να μειωθούν σημαντικά οι χρήσεις και σπατάλες (αλλαγή παλαιωμένων δικτύων ύδρευσης, ενημέρωση αγροτών, αλλαγή συστημάτων άρδευσης για εξοικονόμηση νερού, αυστηρά περιοριστικά μέτρα, αλλαγή υδροβόρων καλλιεργειών, εφαρμογή βιολογικής γεωργίας κλπ).Πολιτική διαχείρισης της οικολογικής ποιότητας των επιφανειακών νερών που δεν περιορίζεται στην πολιτική χρήσης και εκμετάλλευσης.Αξιοποίηση των χειμερινών απορροών των πηγών, χειμάρρων και ρεμάτων με τη βοήθεια τεχνητού εμπλουτισμού των υδροφόρων οριζόντων. Αυτό προϋποθέτει την κατασκευή κατάλληλων έργων υποδομής (γεωτρήσεων εμπλουτισμού, λιμνοδεξαμενών, φραγμάτων ανάσχεσης της ροής, μικρών ταμιευτήρων κλπ)Προστασία των δασικών οικοσυστημάτων και κατασκευή έργων ορεινής υδρονομίας (χαμηλά φράγματα, αναβαθμίδες) για εμπλουτισμό των υδροφόρων και αντιπλημμυρική προστασία.Λήψη κατάλληλων μέτρων προστασίας σε περιοχές έντονης οικιστικής-βιομηχανικής ανάπτυξης ή/και εντατικής γεωργικής δραστηριότητας, επειδή οι κίνδυνοι ρύπανσης των υπόγειων νερών είναι σημαντικά αυξημένοι. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να περιλαμβάνουν τον έλεγχο της χρήσης κάθε πρόσθετου μέσου ενίσχυσης της παραγωγής (π.χ. λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, κλπ) στις κύριες λεκάνες απορροής, καθώς επίσης τη σωστή διαχείριση των αστικών λυμάτων και των βιομηχανικών αποβλήτων.Την ακριβή κοστολόγηση του νερού για κάθε χρήση, ανάλογα με τη διαθεσιμότητά του.Επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων λυμάτων από τους βιολογικούς καθαρισμούς με περαιτέρω επεξεργασία για τεχνητό εμπλουτισμό, προστασία από θαλάσσια διείσδυση και άρδευση.Προώθηση της ανάπτυξης της έρευνας και της τεχνολογίας υδατικών πόρων. Να δοθεί προτεραιότητα στα συλλογικά έργα και κυρίως στα υδρευτικά έργα. Να γίνει εφαρμογή οικοτεχνολογικών μεθόδων αποκατάστασης (χαμηλού κόστους στην εποχή της οικονομίας της γνώσης) των υποβαθμισμένων υδάτινων οικοσυστημάτων.Καταγραφή των υδρολογικών, μετεωρολογικών δεδομένων, συστήματα παρακολούθησης για δημιουργία βάσης δεδομένων χημικής και οικολογικής ποιότητας νερών και σύνταξη υδατικών ισοζυγίων και ισοζυγίων προσφοράς-ζήτησης σε κάθε λεκάνη απορροής.

Τέλος, απαιτείται η διαμόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης και μιας «υδρο-ηθικής» μέσω της παιδείας. Σημαντικός είναι ο ρόλος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην κατεύθυνση αυτή.

*Ο Κ. Βουδούρης είναι Αν. Καθηγητής Υδρογεωλογίας, Πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας, Αντιπρόεδρος του Κέντρου Ολοκληρωμένης Διαχείρης Υδάτων (ΚΕΟΔΥ, ΑΠΘ)