Κατασκευαστές ναυτιλιακού εξοπλισμού: Η συμβολή στην οικονομία και οι προκλήσεις

Η δραστηριότητα των ελληνικών επιχειρήσεων ναυτιλιακού εξοπλισμού στις υδάτινες μεταφορές συνέβαλε περίπου €232 εκατ. στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της ελληνικής οικονομίας, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 0,13% του ΑΕΠ για το 2018.

Αυτό προκύπτει από σχετική έρευνα που διενήργησε το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), με τίτλο: «Κατασκευή ναυτιλιακού εξοπλισμού Τάσεις, προοπτικές και συνεισφορά στην οικονομία της Ελλάδας». Στην έρευνα παρουσιάζεται η δραστηριότητα των επιχειρήσεων - μελών της HEMEXPO (Hellenic

Marine Equipment Manufacturers & Exporters), των Ελλήνων κατασκευαστών, δηλαδή, ναυτιλιακού εξοπλισμού, την περίοδο 2013-2018. Οι επιχειρήσεις - μέλη της HEMEXPO δραστηριοποιούνται σε ποικιλία κλάδων της μεταποίησης, του εμπορίου και των υπηρεσιών. Ενδεικτικά, στις δραστηριότητες της HEMEXPO περιλαμβάνονται η παραγωγή εξειδικευμένου μηχανολογικού εξοπλισμού, οι υπηρεσίες εγκατάστασης και συντήρησης σε πλοία καθώς και πάσης φύσης υπηρεσίες σχετικές με τη ναυπήγηση, τη μετατροπή και τη συντήρηση πλοίων και ναυτιλιακών δομών (π.χ. λιμάνια).

Η άμεση επίδραση των επιχειρήσεων της HEMEXPO στο ΑΕΠ εξαιτίας του συνόλου της δραστηριότητάς τους εκτιμήθηκε στα €625 εκατ., ενώ περίπου €330 εκατ. δημιουργούνται ως αποτέλεσμα κάλυψης της ζήτησής τους από προμηθευτές. Η επίδραση από τη δαπάνη μισθών των νοικοκυριών ανέρχεται στα €473 εκατ. (προκαλούμενη επίδραση). Κατ’ επέκταση, η συνολική επίδραση ανέρχεται στα €1,4 δισ. ή περίπου 0,35% του ελληνικού ΑΕΠ για το 2018.

Η συμβολή στην απασχόληση

Σε όρους απασχόλησης, η δραστηριότητα των επιχειρήσεων της HEMEXPO στις υδάτινες μεταφορές εκτιμάται ότι δημιούργησε άμεσα 686 θέσεις εργασίας, ενώ η εξυπηρέτηση της ζήτησής τους δημιουργεί περίπου 602 θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης στους προμηθευτές υπηρεσιών και αγαθών (έμμεση επίδραση). Επιπλέον, δημιουργούνται ως και 1,3 χιλ. θέσεις εργασίας από την εξυπηρέτηση της ζήτησης των νοικοκυριών. Αθροιστικά, η συνολική συνεισφορά στην απασχόληση από τη δραστηριότητα στις υδάτινες μεταφορές διαμορφώνεται στις 2,6 χιλ. θέσεις εργασίας.

Σε ό,τι αφορά τη συμβολή των επιχειρήσεων της HEMEXPO στην απασχόληση, λόγω του συνόλου της δραστηριότητάς τους, δημιουργούνται περίπου 3 χιλ. θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης (άμεση επίδραση), ενώ για την κάλυψη της ζήτησης σε πρώτες ύλες και υπηρεσίες δημιουργούνται περίπου 7 χιλ. θέσεις εργασίας (έμμεση επίδραση). Τέλος, η εξυπηρέτηση της ζήτησης από τα νοικοκυριά δημιουργεί επιπλέον 10 χιλ. θέσεις εργασίας (προκαλούμενη επίδραση). Η συνολική επίδραση ξεπερνά τις 20 χιλ. θέσεις εργασίας ή περίπου το 0,5% της απασχόλησης της χώρας.

Τα οικονομικά μεγέθη των επιχειρήσεων

Το 2018, ο συνολικός κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων της HEMEXPO ξεπέρασε τα €258 εκατ. έχοντας σημειώσει αύξηση κατά 46% σε σχέση με το 2013. Την ίδια περίοδο, ο μέσος όρος αύξησης του κύκλου εργασιών του συνόλου της μεταποίησης στην Ελλάδα δεν ξεπέρασε το 8,0%.

Οι εξαγωγές των επιχειρήσεων της HEMEXPO αυξήθηκαν την περίοδο 2013-2018, ενώ την τελευταία χρονιά της έρευνας ο μισός περίπου κύκλος εργασιών του συνόλου των επιχειρήσεων (48,6%) προήλθε από πωλήσεις εκτός Ελλάδας και αφορά στην κάλυψη της ζήτησης διαφόρων κλάδων οικονομικής δραστηριότητας. Οι παραγγελίες από το εξωτερικό για ναυτιλιακά προϊόντα και υπηρεσίες, που άλλωστε αποτελούν και τον τομέα εξειδίκευσης των περισσότερων μελών της HEMEXPO, βελτιώθηκαν κατά 10% περίπου (μέσος όρος συνόλου) με αποτέλεσμα το 63,7% των εξαγωγών το 2018 να οδηγούνται στη ναυτιλία. Επιπλέον, σχεδόν οι μισές επιχειρήσεις της HEMEXPO δήλωσαν ότι οι εξαγωγές τους αφορούν αποκλειστικά την κάλυψη της ζήτησης από τη ναυτιλία.

Πλακιωτάκης: Δράση καινοτομίας ναυτιλιακού εξοπλισμού

Στη διάρκεια της διαδικτυακής συζήτησης για την παρουσίαση της έρευνας ο υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Γιάννης Πλακιωτάκης γνωστοποίησε πως κατατίθεται στο υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων συγκεκριμένη δράση που αφορά την ενίσχυση συνεργατικού σχηματισμού καιτονομίας ναυτιλιακού εξοπλισμού. Μάλιστα, ανέφερε πως εντός της εβδομάδας θα κατατεθεί και σχετικό αίτημα χρηματοδότησης στο ΕΠΑνΕΚ, στο πλαίσιο των αναθεωρημένων προγραμμάτων 2014-2020, προκειμένου η συγκεκριμένη δράση να ενισχυθεί οικονομικά. Όπως ανέφερε ο κ. Πλακιωτάκης, το υπουργείο είναι αρωγός μίας προσπάθειας συνεργασίας τριών φορέων (HEMEXPO, ΕΒΙΔΙΤΕ, ΣΕΚΕΕ) για την προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού της ναυτιλίας μέσα από τη σύνδεση νέων τεχνολογιών.

Το «στοίχημα» του ανταγωνισμού

Στην ίδια συζήτηση, η πρόεδρος της HEMEXPO, Ελένη Πολυχρονοπούλου επεσήμανε ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις ναυτιλιακού εξοπλισμού επιδεικνύουν μεγάλη ευελιξία, δυνατότητα γρήγορης λήψης αποφάσεων, δε φοβούνται να ρισκάρουν, ενώ παρέχουν value for money και ποιοτικά προϊόντα, τα οποία μπορούν να ανταγωνιστούν τόσο τους Βορειοευρωπαίους όσο και τους Ασιάτες επιχειρηματίες του κλάδου. Σε αυτό το πλαίσιο, ο κ. Πλακιωτάκης δεσμεύτηκε εκ μέρους του υπουργείου για την πολιτική στήριξη των επιχειρήσεων, προκειμένου να εισαγάγουν τα προϊόντα τους στις μεγάλες αγορές του εξωτερικού.

Προκλήσεις για τη βιομηχανία

Η ποντοπόρος ναυτιλία, κύριος πελάτης των επιχειρήσεων της HEMEXPO και της βιομηχανίας ναυτιλιακού εξοπλισμού εν γένει πλήττεται σημαντικά από την πανδημία. Ήδη στα μέσα Μαΐου 2020, οι προσεγγίσεις σε λιμένες παγκοσμίως περιορίσθηκαν κατά 11,0% στα τάνκερς, κατά -4,1% στα πλοία γενικού φορτίου και κατά -6,6% στα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων σε σχέση με τον Μάιο του 2019 (Clarksons Research, May 2020). Σε περίπτωση που η έξαρση της πανδημίας είναι παρατεταμένη ή ένα νέο κύμα επαναληφθεί το φθινόπωρο του 2020 αναμένονται σημαντικά προβλήματα σε ισχυρές οικονομίες στην πλευρά της παραγωγής διαρρηγνύοντας τις διεθνείς αλυσίδες αξίας. Σε μια τέτοια περίπτωση ο αντίκτυπος στις διεθνείς μεταφορές και ειδικότερα στη ναυτιλία θα είναι μεγάλος, επηρεάζοντας και τη λειτουργία του τομέα επιχειρήσεων ναυτιλιακού εξοπλισμού.

Πέραν της καθοριστικής εξέλιξης της πανδημίας, η επόμενη σημαντικότερη πρόκληση για την πορεία της ευρωπαϊκής βιομηχανίας ναυτιλιακού εξοπλισμού είναι, όπως ειπώθηκε, ο ανταγωνισμός, κυρίως από χώρες της Ασίας όπως η Κίνα και η Νότια Κορέα. Οι χαμηλές τιμές της κατασκευής εμπορικών πλοίων στα ασιατικά ναυπηγεία εξαιτίας της υπερπροσφοράς ωθούν το ασιατικό σύστημα (ναυπηγεία, βιομηχανία ναυτιλιακού εξοπλισμού κτλ.) σε διείσδυση στην εξειδικευμένη ευρωπαϊκή αγορά των πλοίων υψηλής τεχνολογίας, αυξάνοντας τον ανταγωνισμό (European Union, 2019). Από την άλλη μεριά, είναι αρκετές οι περιπτώσεις που οι εφαρμοζόμενες στρατηγικές σε Κίνα, Ιαπωνία και Νότια Κορέα δημιουργούν συνθήκες προστατευτισμού της εθνικής τους βιομηχανίας αλλά και ολόκληρης της αλυσίδας παραγωγής, δυσχεραίνοντας σημαντικά την είσοδο των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στις τοπικές αγορές. Ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων πρακτικών αποτελούν η παροχή στρεβλωτικών επιδοτήσεων, οι δασμοί σε εισαγωγές από συγκεκριμένες χώρες και άλλα. Συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού δημιουργούνται και από την περιορισμένη εφαρμογή διεθνών κανονισμών σε χώρες της Ασίας. Για παράδειγμα, η μη ορθή εφαρμογή κανονισμών που αφορούν στην ευρύτερη περιβαλλοντική προστασία οδηγεί σε μείωση του κόστους παραγωγής για τις εν λόγω επιχειρήσεις, αυξάνοντας κατ’ επέκταση την ανταγωνιστικότητα των παραγόμενων προϊόντων σε όρους τιμής πώλησης.

Η μη αποτελεσματική πολιτική υποστήριξη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας ναυτιλιακού εξοπλισμού από τους ευρωπαϊκούς θεσμικούς αναγνωρίζεται ως μια ακόμα σημαντική πρόκληση. Ενώ πλέον υπάρχουν στρατηγικές που αναγνωρίζουν τη δυνητική συμμετοχή των τομέων της Γαλάζιας Οικονομίας στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας ευρύτερα, απουσιάζει μια ολοκληρωμένη πολιτική η οποία θα αναγνωρίζει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η βιομηχανία σε διεθνές επίπεδο και θα στοχεύει στην αποτελεσματική αντιμετώπισή της (BALance Technology Consulting GmbH, 2017).

Η πρόσβαση σε χρηματοδότηση αναγνωρίζεται σε πληθώρα κειμένων ως καθοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη της έρευνας και για την επιτάχυνση της διείσδυσης σε νέες αγορές. Σήμερα, η χρηματοδότηση της βιομηχανίας στηρίζεται κυρίως στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η έκθεση των 40 μεγαλύτερων τραπεζών στην παγκόσμια αγορά κατασκευής και επισκευής πλοίων μειώθηκε το 2017 στα €320 δισεκ. από €426 δισεκ. το 2008. Αυτή η μείωση οδηγήθηκε κυρίως από τον περιορισμό της έκθεσης των ευρωπαϊκών τραπεζών στη ναυτιλία. Ως και το 2017, οι ευρωπαϊκές τράπεζες αντιμετώπιζαν σημαντικές δυσκολίες στην παροχή χρηματοδότησης σε εταιρείες που αναπτύσσουν καινοτόμα αγαθά και υπηρεσίες στην ευρύτερη βιομηχανία ναυτιλιακού εξοπλισμού. Ως εκ τούτου, μόλις το 59% των ευρωπαϊκών τραπεζών χρηματοδότησε την ευρωπαϊκή βιομηχανία σε σχέση με το 2010 που περίπου 8 στις 10 τράπεζες χρηματοδοτούσαν τις αντίστοιχες επιχειρήσεις. Αντίθετα, ασιατικές τράπεζες (Κίνα, Νότια Κορέα) παρέχουν κεφαλαιακή υποστήριξη καθώς και επιδοτήσεις σε παραγγελίες που γίνονται στα εθνικά τους ναυπηγεία (Petrofin research, 2018).

Οι περιορισμοί στη χρηματοδότηση δημιουργούν εμπόδια στη δυνατότητα συμμετοχής των επιχειρήσεων του κλάδου σε διεθνείς διαγωνισμούς για μεγάλα έργα αλλά και στην περαιτέρω ανάπτυξη της έρευνας και καινοτομίας που αποτελεί δομικό συστατικό της ανταγωνιστικότητάς τους. Το παραπάνω, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι χώρες με σημαντικές εξαγωγές όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ παρουσιάζουν φυσικό πλεονέκτημα λόγω εντονότερης διαπραγματευτικής ισχύος και οικονομιών κλίμακας, αναμένεται να αποτελέσει παράγοντα περαιτέρω αποδυνάμωσης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων ναυτιλιακού εξοπλισμού και να δυσχεράνει εκ νέου την προσέγγιση νέων αγορών με παράδοση στη ναυτιλία (BALance Technology Consulting GmbH, 2017) (National Bank of Greece, 2016).

Πέραν των παραπάνω, οι ελληνικές επιχειρήσεις κατασκευής ναυτιλιακού εξοπλισμού, όπως και οι υπόλοιπες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην ελληνική οικονομία, αντιμετωπίζουν μια επιπλέον πρόκληση που σχετίζεται με το υφιστάμενο φορολογικό πλαίσιο, το οποίο σε συνδυασμό με τις δυσκολίες στη χρηματοδότηση από το ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα δυσχεραίνει εκ νέου τη λειτουργία τους και την υλοποίηση στρατηγικών σχεδίων ανάπτυξης. Είναι χαρακτηριστικό πως όλες ανεξαιρέτως οι επιχειρήσεις της HEMEXPO που συμμετείχαν στην έρευνα του ΙΟΒΕ, δήλωσαν πως είναι απαραίτητος ο επανασχεδιασμός του φορολογικού πλαισίου με στόχο την υποστήριξη μεταποιητικών επιχειρήσεων με έντονο εξαγωγικό χαρακτήρα.

Αναλυτικά η έρευνα του ΙΟΒΕ ΕΔΩ

Γιώργος Γεωργίου

HEMEXPOναυτιλιακός εξοπλισμόςΝΑΥΤΙΛΙΑΓιάννης ΠλακιωτάκηςΙΟΒΕΕλένη ΠολυχρονοπούλουΝΑΥΤΙΛΙΑΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ