Μνήμες του 2013 ξύπνησαν οι αιφνίδιοι έλεγχοι στους μεγάλους του κατασκευαστικού κλάδου - Τι έχει συμβεί

Μνήμες από το 2013 ξύπνησε η Επιτροπή Ανταγωνισμού με την έφοδο που έκανε την Τετάρτη 9 Μαρτίου 2022 στις μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες.  

Τότε, το 2013 η Ελλάδα βρισκόταν σε καθεστώς εποπτείας και ταλανιζόταν από τα διαδοχικά μέτρα λιτότητας τα οποία είχαν προκαλέσει κοινωνική αναταραχή και αλλεπάλληλες πολιτικές ανατροπές. Λίγους μήνες νωρίτερα είχαν γίνει εκλογές (Ιούνιος 2021) οι οποίες ανέδειξαν

την Νέα Δημοκρατία πρώτο κόμμα, αλλά χωρίς αυτοδυναμία. Με τη συνεργασία του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ, επιτεύχθηκε σχηματισμός κυβέρνησης συνεργασίας με πρωθυπουργό τον Αντώνη Σαμαρά, οποίος αναγκάστηκε να συμμορφωθεί και να ακολουθήσει πιστά τη σκληρή δημοσιονομική πολιτική με νέο πρόγραμμα λιτότητας, που είχαν επιβάλει οι δανειστές.

Όλα αυτά ήταν απότοκος της στάσης πληρωμών που η Ελλάδα κήρυξε το 2010, εξαιτίας του πολύ υψηλού δημοσίου χρέους το οποίο δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει. Η χώρα δεν μπορούσε ούτε να αντλήσει νέα κεφάλαια για να χρηματοδοτήσει τις τρέχουσες ανάγκες του κράτους. ‘Ετσι προσέφυγε σε δανεισμό από την ΕΕ και το ΔΝΤ.

Σε αυτή την πολυτάραχη περίοδο η έφοδος της Επιτροπής Ανταγωνισμού στις εταιρείες του κατασκευαστικού κλάδου τον Φεβρουάριο του 2013 - ο κλάδος είχε καρπωθεί ένα μεγάλο κομμάτι από το δημόσιο χρέος μέσω των δημοσίων δαπανών και επενδύσεων - ήρθε ως καταπραϋντικό φάρμακο στο θυμό των Ελλήνων και της πλειονότητας του πληθυσμού που δεν «τα είχε φάει» - από λίγο έως πολύ - με τους άλλους..., όπως είχε πει ο πρώην υπουργός του ΠΑΣΟΚ Θ. Πάγκαλος («μαζί τα φάγαμε»)..

Η έφοδος της Επιτροπής Ανταγωνισμού τον Φεβρουάριο του 2013 είχε προκληθεί από καταγγελίες κατασκευαστών που ναι μεν ήταν μέλη του καρτέλ, αλλά ήταν δυσαρεστημένοι γιατί η«κλίκα» του κλάδου δεν τους έδινε το μερίδιο που αυτοί νόμιζαν ότι δικαιούνταν.

Από τότε πέρασαν αρκετά χρόνια για να συνταχθεί το πόρισμα της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Μεσολάβησαν πολιτικές πιέσεις, αλλεπάλληλες αλλαγές στη νομοθεσία έτσι ώστε να ναι μεν να τιμωρηθούν οι υπαίτιοι αλλά ταυτόχρονα να πέσουν στα μαλακά τα φυσικά πρόσωπα και οι εταιρείες να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους.

Το 2017 κοινοποιήθηκε το πόρισμα

Στις 17 Μαΐου του 2017, δηλαδή περίπου τρεισήμισι χρόνια μετά την έφοδο, η Επιτροπή Ανταγωνισμού ανακοίνωσε ότι κοινοποίησε το πόρισμα της έρευνας που έκανε σχετικά με τον κλάδο των κατασκευών σε 46 εταιρείες και τους δύο εργοληπτικούς συνδέσμους, που είχαν εμπλοκή. Σύμφωνα με την Επιτροπή, οι εταιρείες ΕΛΛΑΚΤΩΡ, J&P ΑΒΑΞ, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ΑΕΓΕΚ, ΤΕΧΝΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ και INTRACOM ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ συμμετείχαν, με διαφορετικό χρόνο έναρξης η κάθε μία, σε καρτελική σύμπραξη για τη χειραγώγηση διαγωνισμών δημόσιων έργων, η οποία διήρκεσε για μακρό χρονικό διάστημα (1989 έως 2016). Οι εταιρείες κατηγορούνταν ότι χειραγωγούσαν την αγορά δημοσίων έργων, έχοντας δημιουργήσει καρτέλ και συμφωνούσαν τις τιμές αλλά και τις συμμετοχές τους στους σχετικούς διαγωνισμούς. Μάλιστα και αυτός που δεν έπαιρνε το έργο συμφωνούσαν να πάρει ανταμοιβή. Ως αρχηγός του καρτέλ όπως έχει μείνει στην ιστορία ήταν ο Δημήτρης Κούτρας, επικεφαλής της εταιρείας Άκτωρ του ομίλου ΕΛΛΑΚΤΩΡ (σήμερα έχει αλλάξει στρατόπεδο και βρίσκεται στην Ιντρακάτ).

Με βάση την ίδια εισήγηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, συμμετοχή στις συνεννοήσεις είχαν κατά περιόδους και εταιρείες των ομίλων FCC, VINCI, Hochtief και Siemens, καθώς και οι εταιρείες ΒΙΟΤΕΡ, ΕΚΤΕΡ, ΘΕΜΕΛΗ, ΘΕΜΕΛΙΟΔΟΜΗ, ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ Δ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, ALSTOM TRANSPORT, IACOVOU BROTHERS, ARCHIRODON CONSTRUCTION, Salini, Seli, ΔΟΜΙΚΗ ΚΡΗΤΗΣ, ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΕΡΕΤΒΟ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΕΧΝΙΚΗ, Nemesis, VAN OORD, Tadei, Impressa, Rizzani και Maire Tecnimont.

Την έρευνα της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού συνέδραμε ουσιαστικά ο όμιλος ΤΕΧΝΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ, ο οποίος υπέβαλε αίτηση για υπαγωγή στο πρόγραμμα επιείκειας. Στην εισήγηση προτείνεται, στο πλαίσιο του άρθρου 25 παρ. 8 του ν. 3959/2011, η μη επιβολή προστίμου στην εν λόγω εταιρεία.

Πρόστιμα 82 εκατ. ευρώ

Τον Αύγουστο του 2017, όταν όλη η Ελλάδα είναι σε διακοπές, η Επιτροπή Ανταγωνισμού εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με τα πρόστιμα. Οι τέσσερις μεγάλες ελληνικές κατασκευαστικές εταιρείες (7ης τάξης) συμφώνησαν με την Επιτροπή Ανταγωνισμού να πληρώσουν 82 εκατ. ευρώ, αποδεχόμενες ορισμένα από τα σημεία της αρχικής της εισήγησης και διευθέτησαν την υπόθεση.

Το μεγαλύτερο πρόστιμο 38,4 εκατ. ευρώ επιβλήθηκε στην ΑΚΤΩΡ του ομίλου ΕΛΛΑΚΤΩΡ. Στην J&P ΑΒΑΞ που είχε οικονομικά προβλήματα επιβλήθηκε πρόστιμο 18,3 εκατ. ευρώ. Ανάλογο πρόστιμο 18,6 εκατ. ευρώ επιβλήθηκε στην ΤΕΡΝΑ. Στην Intracom Κατασκευές το πρόστιμο ήταν 4,3 εκατ. ευρώ και τέλος στην ΑΕΓΕΚ μόλις 500.000 ευρώ (επειδή υπήρχε αδυναμία καταβολής υψηλότερου προστίμου).

Όλα αυτά τα χρόνια που προηγήθηκαν μέσα στη σκληρή λιτότητα των μνημονίων και της αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής δεν άφησαν περιθώρια βιωσιμότητας σε πολλές εταιρείες.

Ετσι, τα μεγάλα ονόματα της εποχής είναι σχεδόν τα ίδια με τις εξής αλλαγές. Η ΑΕΓΕΚ έχει χρεοκοπήσει, η Τεχνική Ολυμπιακή έχει άλλες δραστηριότητες.

Μία μόνο εταιρεία έχει καταφέρει να εισχωρήσει στους μεγάλους του κλάδους: η Μυτιληναίος. Έτσι οι μεγάλες εταιρείες του κλάδου σήμερα είναι οι ΕΛΛΑΚΤΩΡ, J&P ΑΒΑΞ, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, Ιντρακάτ (πρώην Ιντρακόμ Κατασκευές) και Μυτιληναίος. Η τελευταία δεν ήταν μέλος του παλαιού καρτέλ. Προσπαθούσε να διεκδικήσει μεγάλα έργα αλλά δεν τα κατάφερνε. Αντίθετα, τους τελευταίους μήνες έχει αναλάβει πολλά μεγάλα έργα, αφήνοντας πίσω παραδοσιακές δυνάμεις του κλάδου.

Οι άλλοι παίκτες είναι ίδιοι με δύο διαφορές. Ο Δημήτρης Κούτρας έχει μετακομίσει στην Ιντρακάτ ενώ έχει αλλάξει η μετοχική σύνθεση της ΕΛΛΑΚΤΩΡ. Μέτοχοι έχουν καταστεί η ολλανδική Reggeborgh, που ελέγχει και τη διοίκηση του ομίλου και οι επιχειρηματίες Δ. Μπάκος και Ι. Καϋμενάκης, οι οποίοι είναι σε αντιπαράθεση με την Reggeborgh, καθώς η ολλανδική εταιρεία τους αντιμετωπίζει σαν να μην υπάρχουν, σαν να μην είναι μέτοχοι που έχουν καταβάλει εκατομμύρια.

Η συγκεκριμένη ολλανδική εταιρεία, δηλαδή η Reggeborgh και οι συντελεστές της ο ολλανδός επιχειρηματίας Χένρι Χόλτερμαν φαίνεται πως είναι στο μικροσκόπιο της Επιτροπής Ανταγωνισμού.

Και αυτό γιατί, η Επιτροπή Ανταγωνισμού με αφορμή τη χθεσινή έρευνά της εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία αναφέρει: «Στο πλαίσιο του ελέγχου, η ΕΑ εξετάζει τυχόν επιπτώσεις της ύπαρξης κοινών συμμετοχών (common ownership / common shareholding) σε επιχειρήσεις του κλάδου, στις συνθήκες αποτελεσματικού ανταγωνισμού εντός αυτού.»

Ισως να εννοεί τη Reggeborgh η οποία ήταν βασικός μέτοχος στην εταιρεία ΓΕΚ Τέρνα αλλά στη συνέχεια κατέστη βασικός μέτοχος και της ΕΛΛΑΚΤΩΡ. Σύμφωνα με ανακοινώσεις της Reggeborgh έχει πουλήσει το μεγαλύτερο μέρος των μετοχών της ΓΕΚ Τέρνα αλλά είναι άγνωστο εάν έχει πουλήσει το σύνολο των μετοχών.

Επισήμως, δηλαδή με βάση τις μετοχικές συνθέσεις των εταιρειών, οι οποίες είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών δεν φαίνεται να υπάρχουν κοινές μετοχικές σχέσεις ανάμεσα στις εταιρείες, αλλά οι βασικοί μέτοχοι μπορούν να έχουν μικρότερα ποσοστά συμμετοχής στις εισηγμένες επιχειρήσεις – έως 5% χωρίς την υποχρέωση δημοσιοποίησης.

Η πραγματικότητα είναι πάντως πως η Reggeborgh από τότε που έκανε την εμφάνισή της στον κλάδο στην Ελλάδα μόνο προβλήματα έχει προκαλέσει στις εταιρείες που συμμετείχε και συμμετέχει, στους μετόχους τους και γενικότερα στον κλάδο. Επιπλέον βρίσκεται στο στόχαστρο των εποπτικών αρχών.

Η εταιρεία αυτή βρίσκεται και υπό τον έλεγχο μιας άλλη εποπτικής αρχής, της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Η έρευνα αφορά τυχόν μετοχικές συμπράξεις που συμφωνήθηκαν με άλλους μετόχους ώστε η Reggeborgh να ελέγξει την ΕΛΛΑΚΤΩΡ, παρακάμπτοντας τη σχετική νομοθεσία. Το πόρισμα της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς έχει καθυστερήσει, όμως η εμπλοκή της Επιτροπής Ανταγωνισμού ίσως οδηγήσει και την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς στο να αποφανθεί επί της χρονίζουσας έρευνας.

Προαναγγελθείσα παρέμβαση

Οι τωρινοί αιφνίδιοι έλεγχοι της Επιτροπής Ανταγωνισμού δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού Ιωάννης Λιανός δεν έκρυψε τον προβληματισμό του για τον κλάδο στην πρόσφατη ακρόαση φορέων κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών στη Βουλή με τίτλο «Πρότυπες Προτάσεις για έργα υποδομής».

Αναφέρθηκε τόσο στο ίδιο το νομοσχέδιο και στους κινδύνους για τη δημιουργία καρτέλ όσο στο φαινόμενο της συγκέντρωση του κλάδου στην Ελλάδα από λίγες επιχειρήσεις.

Ούτε μπούκαραν, ούτε πήραν υπολογιστές

Πάντως, οι τωρινοί έλεγχοι διαφοροποιούνται ως προς την ένταση σε σχέση με τους ελέγχους του 2013. Σύμφωνα με πληροφορίες από στελέχη κατασκευαστικών εταιρειών, οι ελεγκτές της Επιτροπής Ανταγωνισμού ούτε μπούκαραν, ούτε πήραν υπολογιστές και σκληρούς δίσκους, όπως είχαν κάνει το 2013. Ζήτησαν συγκεκριμένα αρχεία, που σχετίζονται με τους διαγωνισμούς δημοσίων έργων των τελευταίων μηνών. Εκεί υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι. Το εάν έγιναν συνεννοήσεις ή όχι θα φανεί. Ελπίζουμε όχι στο χρόνο που χρειάστηκε η προηγούμενη έρευνα του 2013.

Γιατί τότε, πολλοί θα πουν ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού κρατά έχει υπό ομηρία στελέχη και εταιρείες και ότι άνοιξε μία ακόμα περίπτωση χωρίς να έχει καταλήξει, εννοώντας ότι έχει ακόμα ανοιχτή υπόθεση, όπως την έρευνα που ξεκίνησε για τις τράπεζες από τον Δεκέμβριο του 2019.