Άτομα με κινητική αναπηρία εκπαιδεύονται στο AI από τη SciFY – «Νιώθεις ότι είσαι μέρος αυτού του μεγάλου πράγματος που λέγεται τεχνητή νοημοσύνη», λέει ο Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας

Για πρώτη χρονιά πέρυσι, ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός «Science for You» (SciFY) διοργάνωσε ένα πολύ καινοτόμο πρότζεκτ: να εκπαιδεύσει άτομα με αυτισμό και ψυχικές νόσους σε συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, με σκοπό την εργασιακή απασχόλησή τους σε αυτό τον αναδυόμενο κλάδο. Φέτος, το πρόγραμμα διευρύνθηκε και συμπεριλαμβάνει ανθρώπους με κινητικές αναπηρίες.

Το έργο «ΑμεΑ Πρωτοπόροι στην Τεχνητή Νοημοσύνη» ξεκινά με την προετοιμασία φροντιστών και εκπροσώπων τους, οι οποίοι στη συνέχεια θα εκπαιδεύσουν τους ωφελούμενούς τους. Ένα από τα άτομα που παρακολούθησαν

Έχοντας και ο ίδιος κινητική αναπηρία από την ηλικία των 21 ετών, έπειτα από τροχαίο ατύχημα, ο Παναγιώτης γνωρίζει πολύ καλά τις δυσκολίες που βιώνουν οι άνθρωποι με κινητική αναπηρία, αλλά και τα στερεότυπα με τα οποία αντιμετωπίζονται.

«Οι άνθρωποι με αναπηρία στην Ελλάδα έχουν περίπου πέντε φορές λιγότερες πιθανότητες να εργαστούν», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Πιτσίνιαγκας, ο οποίος είναι σύμβουλος στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Με Άλλα Μάτια». «Από τη μια υπάρχουν τα πρακτικά ζητήματα. Εγώ που κινούμαι με αμαξίδιο, για να μπορώ να δουλέψω κάπου, θα πρέπει πρώτον, το σώμα μου να μου επιτρέπει να κάνω αυτή τη δουλειά, δεύτερον, να μπορώ να φτάσω στη θέση εργασίας, που σημαίνει ότι αν κάπου υπάρχει μια σκάλα ή μια στενή πόρτα, δεν μπορώ να φτάσω. Τρίτον, χρειάζομαι ειδική τουαλέτα και τέταρτον, χρειάζεται να μπορώ να φτάσω στο κτίριο, οπότε είτε να μπορώ να παρκάρω το αυτοκίνητό μου κάπου άνετα, είτε να είναι κοντά σε μετρό», περιγράφει.

Το δεύτερο μεγάλο εμπόδιο για την πρόσβαση των ανθρώπων με κινητική αναπηρία στην εργασία είναι τα στερεότυπα. Όπως αναφέρει ο ίδιος, «απέκτησα αναπηρία στα 21 μου. Στο δικό μου μυαλό, όταν ήμουν πιτσιρικάς, η λέξη αναπηρία ήταν συνώνυμη με την ανικανότητα. Και νομίζω ότι πολύς κόσμος πιστεύει ότι ένας άνθρωπος που έχει αναπηρία δεν μπορεί να πάει σχολείο, δεν μπορεί να σπουδάσει, δεν μπορεί να δουλεύει, δεν μπορεί να είναι παραγωγικός. Και είναι ένα στερεότυπο το οποίο έχουν πολλοί υποψήφιοι εργοδότες. Οπότε, ακόμα και αν δεν υπάρχουν πρακτικά ζητήματα σε μια θέση εργασίας, μπορεί ο υποψήφιος εργοδότης να μην είναι θετικός, γιατί έχει στο μυαλό του λάθος στερεότυπα». Την ίδια ώρα, όμως, «η δουλειά είναι κάτι, που ανάμεσα στα άλλα, δίνει ταυτότητα», προσθέτει χαρακτηριστικά.

Αυτές τις δυσκολίες εύρεσης εργασίας για τα άτομα με αναπηρία έρχεται να ανατρέψει το συγκεκριμένο έργο της SciFY, στο οποίο ο Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας δήλωσε συμμετοχή προκειμένου στη συνέχεια να εκπαιδεύσει στην τεχνητή νοημοσύνη και άλλα άτομα με κινητική αναπηρία. Στον δεύτερο κύκλο συμμετείχαν επίσης φροντιστές από φορείς υποστήριξης ανθρώπων με αναπηρία: από το «Κέντρο Παιδιού και Εφήβου», την «Πανελλαδική Ένωση για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση και την Επαγγελματική Επανένταξη» (ΠΕΨΑΕΕ), την ΙΑΣΙΣ, την ΚοιΣΠΕ Διαδρομές και τον Ελληνικό Σύλλογο για το Σύνδρομο Asperger.

Η εκπαίδευση

Βασικό βήμα στην ανάπτυξη των περισσότερων συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης είναι η εκπαίδευσή τους. Ένας από τους πιο σημαντικούς και συχνούς τρόπους εκπαίδευσης των συστημάτων αυτών είναι το supervised learning, όπου ένας άνθρωπος βοηθά ένα σύστημα να «μάθει» πώς να κατηγοριοποιεί δεδομένα με τον επιθυμητό τρόπο. Η εργασία αυτή, η οποία λέγεται επισημείωση (annotation), απαιτεί να χαρακτηρίζουμε τα δεδομένα, να τους βάζουμε, δηλαδή, μια «ετικέτα», για παράδειγμα αυτό είναι «πορτοκάλι», ενώ το άλλο «μήλο». Παγκοσμίως υπάρχει μεγάλη και ολοένα αυξανόμενη ανάγκη για ανθρώπους που θα κάνουν την εργασία αυτή.

Τα μαθήματα που παρακολουθούν οι φροντιστές κινούνται γύρω από την κατανόηση της τεχνητής νοημοσύνης και ειδικότερα της επισημείωσης και περιλαμβάνουν εξάσκηση σε πρακτικά παραδείγματα χρήσης της επισημείωσης.

«Για εμένα είναι πολύ σημαντικό το πώς νιώθεις ότι είσαι μέρος αυτού του μεγάλου πράγματος που λέγεται τεχνητή νοημοσύνη. Αγαπώ την τεχνητή νοημοσύνη, μου δίνει δυνατότητες που δεν είχα πριν», εκμυστηρεύεται στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας. Σχετικά με την επισημείωση τονίζει το πόσο ενδιαφέρον βρίσκει «ότι από κάτι που φαίνεται πάρα πολύ απλό, μπορείς να βοηθήσεις να βελτιωθεί ή να φτιαχτεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο».

Μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής του, ο Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας θα «μυήσει» στα μυστικά της επισημείωσης και άλλα άτομα με κινητική αναπηρία. «Είναι σημαντικό ότι μπορεί κάποιος να κάνει τις εργασίες επισημείωσης από το σπίτι του, γιατί πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους είναι δύσκολο να βγουν από το σπίτι τους, και επίσης χωρίς απαραίτητα να μένει στην Αθήνα ή σε κάποια άλλη μεγάλη πόλη», λέει. Όπως περιγράφει, «κάποιοι έχουν κινητική αναπηρία και στα χέρια, όπως και εγώ, κάποιοι μόνο στα πόδια, αλλά για τη δουλειά που θα κληθούν να κάνουν, η αναπηρία τους είναι αδιάφορη. Αυτοί οι άνθρωποι θα νιώθουν ότι κάτι κάνουν, ότι εργάζονται, είναι παραγωγικοί, είναι ισότιμοι με τους υπόλοιπους, γιατί αυτή τη δουλειά θα την κάνουν εντελώς ισότιμα».

Εργασιακή ταυτότητα

Κατά την περσινή πρώτη χρονιά υλοποίησης του προγράμματος, επιλέχθηκαν επτά άτομα με αυτισμό και πέντε με ψυχικές διαταραχές, τα οποία εκπαιδεύθηκαν για τρεις μήνες σε διαφορετικά είδη επισημείωσης (ήχοι, μουσική, κείμενο και εικόνες). Όπως προέκυψε από τα αποτελέσματα του πρώτου κύκλου, τα άτομα υψηλής λειτουργικότητας παρουσίασαν μεγάλη ανταπόκριση στις οδηγίες και ολοκλήρωσαν τις εργασίες επισημείωσης με πολύ χαμηλό ποσοστό εγκατάλειψης, ενώ παρουσίασαν διαρκώς αυξανόμενη αυτονομία, με πολλά άτομα να εργάζονται χωρίς διαρκή επίβλεψη. Αντίθετα, τα άτομα χαμηλής λειτουργικότητας αντιμετώπισαν σοβαρές δυσκολίες στην αντίληψη των οδηγιών και στην ολοκλήρωση των εργασιών.

Τελικά, οκτώ άτομα με αυτισμό και ψυχικές παθήσεις συμμετείχαν στην πιλοτική φάση υποστηριζόμενης εργασίας, όπου για τρεις μήνες εργάστηκαν σε ένα έργο επισημείωσης σε πραγματικές συνθήκες, σε συνεργασία με ερευνητές του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Η συλλογή δεδομένων από τους εκπαιδευτές, τους ωφελούμενους και τους γονείς τους οδήγησε σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα, όπως ότι οι συμμετέχοντες θεωρούν πολύ χρήσιμη την εκπαίδευση και εμπειρία που απέκτησαν, εξέφρασαν υψηλή ικανοποίηση και υψηλό ενδιαφέρον για την εργασία και εκτιμούν ότι τους παρουσιάζονται νέες εργασιακές προοπτικές που τους βοηθούν στην επαγγελματική τους εξέλιξη. Επίσης, ότι η εργασία αυτή τους δίνει μια αίσθηση εργασιακής ταυτότητας.

«Το δείγμα που είχαμε στον πρώτο κύκλο ήταν αρκετά μικρό για να μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα. Τώρα θα έχουμε γύρω στα 30 καινούρια άτομα, οπότε θέλουμε να δούμε αν τα συμπεράσματά μας θα επιβεβαιωθούν», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Άρης Κοσμόπουλος, εκπαιδευτής του προγράμματος, ερευνητής και μέλος της SciFY.

Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος, ερευνητής του Δημόκριτου και συνιδρυτής της SciFY, εξηγεί ότι «τελικά σκοπός μας είναι να δημιουργηθεί μια καλή πρακτική που να μπορούν να την υιοθετήσουν πολλοί. Αν για παράδειγμα οι συνεργαζόμενοι οργανισμοί, που προσπαθούν να υποστηρίξουν άτομα στο φάσμα του αυτισμού, έχουν αύριο καλές πρακτικές για να μπορέσουν οι ίδιοι να συνεχίσουν το πρόγραμμα, διότι ο ρόλος τους είναι να βρουν και δουλειά στους ανθρώπους, τότε αλλάζει το εργασιακό τοπίο».

Ο ίδιος υπενθυμίζει, εξάλλου, ότι η απασχόληση των ατόμων με αναπηρία ως επισημειωτών (annotators) «είναι στην ουσία της ως κίνηση ένας εκδημοκρατισμός των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, γιατί βάζεις ανθρώπους με αναπηρία που παραδοσιακά δεν θα τους έβαζες, να παράξουν υλικό που θα εκπαιδεύσει τα αυριανά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης και άρα μπορεί τα τελικά συστήματα να είναι πολύ πιο χρήσιμα. Αυτό είναι μια προσπάθεια που συνολικά γίνεται για να εκπροσωπηθούν όλοι στα δεδομένα που εκπαιδεύουν τέτοια συστήματα».

Εκτός από την ένταξη στο πρόγραμμα μιας επιπλέον μορφής αναπηρίας και την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων και των οργανισμών που τους εκπροσωπούν, βασικός στόχος του δεύτερου κύκλου είναι η συνέχιση απασχόλησης των ωφελούμενων του πρώτου κύκλου και η εύρεση περισσότερων δυνητικών εργοδοτών, ερευνητικών ομάδων και εταιρειών, εντός και εκτός Ελλάδας, με τις οποίες θα συνεργαστούν οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα.

«Η αναζήτηση πιθανών εργοδοτών έχει προκλήσεις. Στον ερευνητικό χώρο μέχρι σήμερα, ήταν δύσκολη η παραγωγή δεδομένων και ακόμα παραμένει. Συνήθως, στηριζόμαστε στα δεδομένα άλλου για να κάνουμε τη δουλειά μας. Οπότε χρειάζεται να ξαναοργανώσουμε τη δουλειά μας, ερευνητικά. Στις επιχειρήσεις, από την άλλη, η τεχνητή νοημοσύνη τώρα ωριμάζει», εξηγεί ο Γιώργος Γιαννακόπουλος. Όπως συμπληρώνει ο Άρης Κοσμόπουλος, στην Ελλάδα είναι σπάνιο να αναζητούν εταιρείες ανθρώπους που να κάνουν μόνο εργασίες επισημείωσης, έναν τομέα που στην Αμερική είναι πολύ διαδεδομένος. «Θα ζητήσουν για παράδειγμα από τον υπάλληλο γραφείου τους να κάνει και αυτό. Δηλαδή ωριμάζει όλη η κατάσταση τώρα ακόμα και για τους νευροτυπικούς ανθρώπους. Εμείς ξεκινήσαμε να το ωριμάζουμε από μια συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων, αλλά υπάρχει πρόβλημα σε αυτό τον τομέα ολιστικά».

Σημειώνεται ότι το πρόγραμμα «ΑμεΑ Πρωτοπόροι στην Τεχνητή Νοημοσύνη» υλοποιείται με την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και της METLEN.

ΑΠΕ ΜΠΕ