Μαύρη μετανάστευση και μουσική

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ blues-metanastefsi.jpg Όταν ο αγώνας για επιβίωση και η τέχνη γίνονται ένα | dreamstime.com 08.06.2017, 17:57 | Ετικέτες: blues, μουσικοί, τραγουδιστές Συντάκτης: Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρήθηκε μια μεγάλης έκτασης μετανάστευση αφροαμερικανών από τις Πολιτείες του αμερικάνικου Νότου. Από αριθμητικής πλευράς, περισσότερα από έξι εκατομμύρια μετακινήθηκαν από εκεί, στις πόλεις

του Βορρά, της Δύσης και των μεσοδυτικών Πολιτειών, μεταξύ 1910 και 1970.

Το 1941, ο Τζέικομπ Λώρενς (Jacob Lawrence, 1917-2000), σε ηλικία μόλις είκοσι τριών ετών, ολοκλήρωσε μια σειρά εξήντα έργων ζωγραφικής που αναφέρονται στη ‘Μεγάλη Μετανάστευση’, τη μαζική αυτή μετακίνηση των Αφροαμερικανών, ένα από τα μεγαλύτερα και δραματικότερα πραγματικά δημογραφικά γεγονότα του εικοστού αιώνα. Το έργο του Λώρενς θεωρείται ορόσημο στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης και ένα βασικό και κλασσικό παράδειγμα για τον παραστατικό ολοζώντανο τρόπο με τον οποίο η ζωγραφική απεικονίζει την ιστορία στο πέρασμα των διαφόρων εποχών. Από ιστορικής και κοινωνιολογικής τώρα άποψης, το βασικότερο κίνητρο σχεδόν όλων εκείνων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον Νότο, ήταν οι ευκαιρίες απασχόλησης, αλλά επίσης και οι φυλετικές ταπεινώσεις που βίωναν σε συνεχόμενη βάση από το βίαιο κράτος του καθεστώτος Τζιμ Κρόου. Με την πάροδο των ετών, όμως, η μετακίνηση των μαύρων μεταναστών προς βορρά, υποχώρησε. Καθώς οι θέσεις εργασίας μειώνονταν λόγω του οικονομικού κραχ του 1929, το κύμα των μεταναστών υποχωρούσε προσωρινά, για να αυξηθεί σε ακόμη υψηλότερα νούμερα κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μετακίνηση των αφροαμερικανών, άρχισε να υποχωρεί στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν, χάρη στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα, οι συνθήκες άρχισαν να βελτιώνονται αισθητά στο Νότο.

Η Μεγάλη Μετανάστευση άλλαξε φυσικά πλήρως το κοινωνικό τοπίο της χώρας. Έτσι το 1910, περίπου το ενενήντα τοις εκατό αφροαμερικανών του έθνους ζούσε στο Νότο, ενώ γύρω στο 1970, σχεδόν οι μισοί από αυτούς ζούσαν κάπου αλλού. Οι αρκετές ευκαιρίες απασχόλησης, η ανάπτυξη και η προσβασιμότητα στους σιδηροδρόμους, είχαν ως αποτέλεσμα ορισμένα αστικά μέρη όπως η Νέα Υόρκη, το Σικάγο, το Κλήβελαντ, το Ντιτρόιτ, η Φιλαδέλφεια, το Πίτσμπουργκ, και το Σαιν Λούις, να γίνουν όλα σημαντικοί προορισμοί. Ο πληθυσμός, σε κάθε πόλη, των μαύρων κατοίκων αυξήθηκε δραματικά από το 1910, ενώ παράλληλα διαφάνηκε ανάμεσά τους και κάποια πολιτιστική άνθηση σε πολλαπλά επίπεδα. Η ευρεία ανάπτυξη του αμερικανικού σιδηροδρομικού συστήματος με τη στροφή του εικοστού αιώνα έκανε τα τραίνα ένα πρόσφορο μέσο για το πρώτο κύμα της Μεγάλης Μετανάστευσης. Οι σιδηρόδρομοι, παράλληλα, ήταν επίσης μια εύκολη πηγή θέσεων εργασίας για τους αφροαμερικανούς εργάτες. Οι περαιτέρω παρατεταμένες ομοσπονδιακές επενδύσεις στο εθνικό οδικό δίκτυο ξεκίνησαν το 1921, και άνοιξαν σταδιακά την πόρτα σε ευρύτατη επικοινωνία μεταξύ των Πολιτειών με λεωφορείο. Το 1929, περισσότερες από εκατό περιφερειακές γραμμές λεωφορείων ενοποιήθηκαν με την ονομασία Greyhound Lines και με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκαν στο μεγαλύτερο σύστημα λεωφορείων της αχανούς χώρας. Μέχρι το 1935, η εθνική επιβατική κίνηση με λεωφορεία ξεπέρασε τα σιδηροδρομικά ταξίδια, για πρώτη φορά, και οι μετανάστες όλο και περισσότερο, έκαναν το ταξίδι από το Νότο πλέον με λεωφορείο.

Ο Λώρενς ξεκίνησε τη σειρά των εξήντα πάνελ του με αυτή την εικόνα της χαοτικής συγκέντρωσης πλήθους σ’ ένα σιδηροδρομικό σταθμό, με όλους τους απελπισμένους αφροαμερικανούς να σπρώχνονται προς τα τρία παράθυρα έκδοσης εισιτηρίων με τις σχετικές ενδείξεις των πόλεων Σικάγο, Νέα Υόρκη και Σαιν Λούις. Σχεδόν σε όλους τους πίνακες του συγκεκριμένου καλλιτέχνη, η εικόνα στην ουσία επαναλαμβάνεται. Σιδηροδρομικοί σταθμοί, βαγόνια, αίθουσες αναμονής, επιβάτες με βαριές και ογκώδεις τσάντες, συγγενείς, γνωστοί και φίλοι που τους αποχαιρετούν, δίνουν το ανάλογο στίγμα της κάθε χρονικής στιγμής σε κάθε τόπο. ‘Έφυγαν σαν να τους φυγάδευε κάποια κατάρα’, έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής και βεβαίως αρκετά βιβλία σχετικά με το θέμα αυτό, αργότερα. Ήταν όλα αυτά που διάβασε και χρησιμοποίησε ο Λώρενς ώστε να δημιουργήσει αυτό το εμβληματικό εικαστικό έργο και φυσικά τις λεζάντες του. Οι τρεις πόλεις που αναφέρθηκαν παραπάνω σε αυτή την εικαστική δημιουργία, ήταν όπως είπαμε παραπάνω οι βασικότεροι προορισμοί για τις εκατοντάδες χιλιάδες των μαύρων Νοτίων που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους σε αναζήτηση οικονομικής ευμάρειας και κοινωνικής ισότητας στο βιομηχανοποιημένο Βορρά.

Εκτός από τη Νέα Υόρκη, το Σικάγο δέχτηκε τους περισσότερους μετανάστες από οποιαδήποτε άλλη αμερικανική πόλη και στη συνέχεια άνθισε ως σημαντικό κέντρο της αφροαμερικανικής κουλτούρας. Στο γύρισμα του αιώνα, οι μαύροι κάτοικοι της πόλης ανέρχονταν σε λιγότερο από δύο τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού, αλλά μεταξύ 1910 και 1920 ο αριθμός τους διογκώθηκε τα μέγιστα. Πολλές από τις νέες αφίξεις μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στη νότια πλευρά (South Side) της πόλης που ονομάστηκε Μπρόνζβιλ (Bronzeville) από τον τοπικό μαύρο Τύπο.

Το Σαιν Λούις στο Μιζούρι, ήταν το καταληκτικό σημείο πολλών σιδηροδρομικών γραμμών από το Μισισιπή, καθιστώντας το σημαντικό σημείο στάσης για πολλούς μετανάστες και μία από τις πρώτες πόλεις που θα αλλάξει δραματικά την όψη της από τη μετανάστευση. Όμως ο ανταγωνισμός των αφροαμερικανών με τους λευκούς της περιοχής για τις πολυπόθητες θέσεις εργασίας, εξώθησε την κατάσταση σε φυλετική ένταση, η οποία γρήγορα κλιμακώθηκε εκεί καθώς και στο Ανατολικό Σεντ Λούις, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το ποτάμι, στο Ιλινόις. Η πικρία οδήγησε στις ταραχές του 1917 στο Ανατολικό Σεντ Λούις, μία από τις χειρότερες εκρήξεις ρατσιστικής βίας στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Περισσότερα από τριακόσια σπίτια και κτίρια στις μαύρες γειτονιές κάηκαν, και η ‘Εθνική Ένωση των Εγχρώμων Ατόμων’ (National Association of Colored People) εκτίμησε ότι οι αφροαμερικανοί που σκοτώθηκαν, κυμαίνονταν σε αριθμό μεταξύ εκατό και διακοσίων.

Την αρχική εισροή μεταναστών στη Νέα Υόρκη, ακολούθησε μεγάλη άνθηση των τεχνών. Μέχρι το 1920, τα δύο τρίτα των Αφροαμερικανών από τον πληθυσμό της πόλης ζούσαν στο Χάρλεμ, όπου οι εκ γενετής Νεοϋορκέζοι αναμιγνύονταν με τους μετανάστες από την Ευρώπη και Καραϊβική, καθώς και με τις νέες αφίξεις από το Νότο. Μια νέα γενιά συγγραφέων, καλλιτεχνών και ακτιβιστών εισήλθε και δημιούργησε αυτό που είναι γνωστό ως η Αναγέννηση του Χάρλεμ. Το Savoy Ballroom, ένα από τα πολλά νυχτερινά κέντρα της γειτονιάς που άνοιξε το 1926, ήταν πάντοτε γεμάτο από πλήθος κόσμου. Βρισκόταν στη Λεωφόρο Lenox, εκείνο το σημείο όπου χτυπούσε η καρδιά του Χάρλεμ, όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο ποιητής Λάνγκστον Χιουζ.

Οι ιστορίες της Μεγάλης Μετανάστευσης ειπώθηκαν με πολλούς τρόπους και μορφές, συμπεριλαμβανομένων μυθιστορημάτων, έργων ζωγραφικής και απομνημονευμάτων. Ένα από τα μουσικά είδη που άγγιξε ανεξίτηλα το φαινόμενο αυτό ήταν το μπλουζ, μέσα απ’ το οποίο, οι μουσικοί ανακύκλωναν τις ιστορίες τους γεμάτες κακουχίες, αλλά και ελπίδα, μιλώντας για τις στερήσεις της ζωής τους στον Αμερικάνικο Νότο, αλλά και το πόνο της φυγής από το σπίτι. Τα μπλουζ δεν θα υπήρχαν, πιθανότατα, χωρίς τους νόμους του Τζιμ Κρόου. Πρόκειται για το γνωστό αμερικανικό σύστημα φυλετικής ανισότητας που έκανε τη ζωή των Αφροαμερικανών στο Νότο, δύσκολη, γιατί ουσιαστικά με αυτόν, θεσμοθετήθηκε ο ρατσισμός. Ο όρος προέρχεται από ένα παλιό μουσικό τραγούδι του Τόμας Ράις (1808-1860) του δέκατου ένατου αιώνα. Με την έναρξη της ‘εποχής των μπλουζ’, ο όρος άρχισε να κάνει την εμφάνισή του σε πολλά τραγούδια που καταφέρονταν ενάντια στο ρατσιστικό σύστημα. Στο ‘Northbound Blues’ (Columbia Records, 1925), ένα από τα πρώτα τραγούδια που ηχογραφήθηκαν και αναφέρθηκαν στη μετανάστευση, η τραγουδίστρια και πιανίστρια Μάγκι Τζόουνς (Maggie Jones, 1894-άγνωστη η ημερομηνία θανάτου της) λέει φεύγοντας και εγκαταλείποντας το Νότο:

‘‘Πήρα το μπαούλο μου και όλα τα υπάρχοντά μου. Αντίο, δεν θα γυρίσω. Θ’ αφήσω αυτή την πόλη του Τζιμ Κρόου. Κύριε, γλυκέ μου, με κατεύθυνση τη Νέα Υόρκη. Πήρα το εισιτήριο στο χέρι μου, κι’ αφήνω το Νότο. Θα πάω βόρεια παιδί μου, όπου θα μπορώ να είμαι ελεύθερη. Όπου δεν θα υπάρχουν δυσκολίες όπως στο Τεννεσί. Θα πάω εκεί όπου δεν έχουν νόμους Τζιμ Κρόου, και δεν θα πρέπει να δουλεύω όπως στο Αρκάνσας. Όταν θα περάσω τη γραμμή Mason-Dixon, γεια χαρά παλιά φιλενάδα, η μαμά σου θα φύγει. Πηγαίνω στον μπαμπά, δεν έχω χρόνο για χάσιμο. Θα μείνω μόνη μου, δεν θ’ ακούω τα μπλουζ μου στα βόρεια’.

Ας την αφήσουμε, όμως, να μας πει τον πόνο της, με τα δικά της λόγια:

Got my trunk and grip all packed/Goodbye, I ain't coming back/Going to leave this Jim Crow town/Lord, sweet pape, New York bound

Got my ticket in my hand/And I'm leaving dixieland

Going north child, where I can be free/Going north child, where I can be free/Where there's no hardships, like in Tennessee

Going where they don't have Jim Crow laws/Going where they don't have Jim Crow laws/Don't have to work there, like in Arkansas

When I cross the Mason-Dixon Line/When I cross the Mason-Dixon Line/Goodbye old gal, yon mama's gonna fly

Going to daddy, got no time to lose/Going to daddy, got no time to lose/I'll be alone, can't hear my northbound blues

Ας δούμε όμως, και κάποια άλλα τραγούδια τους. Ο μουσικός της ράγκταϊμ Arthur ‘Blind’ Blake, ηχογράφησε το ‘Detroit Bound Blues’, το 1928. Εκεί μας λέει ότι θέλει να ξεφύγει από τον πεινασμένο περίγυρο, και να πάει στο Ντιτρόιτ, να βρει μια καλή δουλειά για τον εαυτό του στην επιχείρηση του κ. Φορντ και να σταματήσουν επιτέλους αυτές οι μέρες πείνας, και ακόμα να αλλάξει η ζωή του και η σχέση του με τις γυναίκες. Οι στίχοι μιλούν με αισιοδοξία για τις προοπτικές απασχόλησης στο Βορρά, ειδικά εκείνων που βρίσκονταν στην αυτοκινητοβιομηχανία Ford, τον μεγαλύτερο τότε εργοδότη των Αφροαμερικανών στον κλάδο των αυτοκινήτων:

Πάω στο Ντιτρόιτ, να βρω για τον εαυτό μου μια καλή δουλειά

Προσπάθησα να μείνω εδώ γύρω με τον πεινασμένο όχλο

Πάω να βρω μια θέση εργασίας, εκεί στα μέρη του κ. Φορντ

Να σταματήσω τις όλο πείνα μέρες όπως φαίνονται στο πρόσωπό μου...

I'm goin' to Detroit, get myself a good job/I'm going to Detroit, get myself a good job/Tired of stayin' 'round here, with these starvations mobs/I'm goin' to Detroit, get myself a good job/I'm going to Detroit, get myself a good job/Tired of stayin' 'round here, with these starvations mobs/I'm gon' get me a job, up there in Mister Ford's place/Gon' get me a job, up there in Mister Ford's place/Stop these eatless days from starin' me in the face/I'm goin' to Detroit, get me a barrelhouse flat/Goin' to Detroit, get me a barrelhouse flat/I'm gon' take my baby, but I don't know where she's at/When I start to makin' money, you don't need to come around/When I start to makin' money, you don't need to come around/'Cause I don't want her now, Lord, I'm Detroit bound/They got wild women in Detroit, that's what I want to see/They got wild women in Detroit, that's all I wanta see/Wild women and bad whiskey, will make a fool out of me

[ad-slot]

[related-articles]

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Οι επιδημίες της γρίπης στα blues Η «πυριτίαση» του Τζος Ουάιτ Από τον Σείκιλο και τα ηπειρώτικα μοιρολόγια, στα μπλουζ και το Voyager