Ο Τομάσο Ντεμπενεντέτι μιλά για την εμμονή του να εκθέτει τα media

Για δέκα χρόνια εξαπατούσε την Ιταλία, με τη δημοσίευση (70) συνεντεύξεων των μεγαλύτερων προσωπικοτήτων της συγγραφής, όχι μόνο στη γείτονα, αλλά στον πλανήτη. Το 2010 αποκαλύφθηκε η απάτη του. Τότε “άνοιξε” το πελατολόγιο, με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Για την ακρίβεια, με την αρωγή ενός μόλις λογαριασμού στο Twitter. Ο Τοmmaso Debenedetti, ο άνθρωπος πίσω από την fake είδηση για το θάνατο του Κώστα Γαβρά. Όσα ακολουθούν είναι πράγματα που είπε. Αν του αναθέταμε την παρουσίαση

του θέματος, θα έλεγε πως πρόκειται για συνέντευξη στο News 24/7. Eλάτε μαζί μας.

Λογοτέχνης με πτυχίο, δημοσιογράφος... γιατί μπορούσε

Aπό τις αρχές τις δεκαετίας του 2000 “αναζητώ τη δημιουργία, μέσω των λέξεων. Ακόμα και αν αυτά που γράφω δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια”. Δεν δέχεται πως είναι μυθομανής “τουλάχιστον με την παθολογική έννοια”. Αφήστε που την αποθεώνει “σε ό,τι αφορά τη συγγραφή. Πολλοί συγγραφείς είναι λίγο μυθομανείς, λίγο ψεύτες”. Ως γόνος δυο εκ των πιο γνωστών κριτικών λογοτεχνίας της Ιταλίας, προφανώς και έχει μια γνώση επί του θέματος.

Ο 46χρονος πτυχιούχος λογοτέχνης εξηγεί πως η δουλειά του είναι η “εφεύρεση” και το να κερδίσει την προσοχή του διεθνούς Τύπου. Στην ερώτηση “δεν έχεις κάτι άλλο να κάνεις με τη ζωή σου;” η απάντηση είναι “ενοχλούμαι πολύ με την ευκολία που μεγάλα, σοβαρά, media δημοσιεύουν κάτι πριν το διασταυρώσουν. Κάποια στιγμή λοιπόν, αποφάσισα πως θέλω να γίνω ο μεγαλύτερος ψεύτης της Ιταλίας”, με τον ορισμό που ο ίδιος είχε δώσει στον όρο. Στον υπόλοιπο χρόνο του διδάσκει σε σχολείο, ιταλική ιστορία. Στη Ρώμη. Ακόμα.

Η στιγμή που σκέφτηκε πως τα fake news ήταν φανταστική ιδέα

Η εκκίνηση της διαδρομής του εντοπίζεται στο 1994. “Τότε αρχισα να γράφω σε μικρά περιοδικά. Έως το 1999 εργάστηκα ως κριτικός λογοτεχνίας στη “La Gazzetta di Parma”. Τότε συνέβη το απροσδόκητο.

“Το 2006, μια εφημερίδα (Il Piccolo, τοπική στην Trieste) μου ζήτησε να πάρω συνέντευξη από τον Gore Vidal”, εκ των μεγαλύτερων συγγραφέων μυθιστορημάτων που απεικόνιζαν ανελέητα πορτρέτα της αμερικανικής κοινωνίας και του πολιτικού κόσμου των κρατών. “Βρισκόταν στη Ρώμη για την παρουσίαση του νέου του βιβλίου, σε Φεστιβάλ λογοτεχνίας. Τον βρήκα και συμφωνήσαμε να συναντηθούμε. Μετά μου είπε πως δεν δίνει πια συνεντεύξεις. Δεν ήξερα τι να κάνω. Στο τέλος αποφάσισα να συνθέσω όσα είχε πει δημοσίως, όσα είχε γράψει στα βιβλία του και να γράψω έναν φανταστικό διάλογο”.

Η εσωτερική ταλάντευση, το ερώτημα “είναι σωστό να βάζω λόγια στο στόμα κάποιου που δεν τα 'χει πει;” είχε διάρκεια κάποιων λίγων λεπτών.

“Ήταν μέχρι να σκεφτώ ότι ενώ θα μπορούσα να γράφω ψέματα και να καταστρέφω καριέρες και ανθρώπους, αυτό που θα έκανα ήταν να βάζω ανθρώπους να λένε κάποια λογικά πράγματα, για ζητήματα που αφορούν πολύ κόσμο”. Ναι, αλλά είναι ηθικό; “Γιατί; Είναι ηθικό μια εφημερίδα να δίνει 40 ευρώ για τη αποκλειστική συνέντευξη ενός Νομπελίστα; Είναι ηθικό να ζεις πάντα στην ανασφάλεια;”.

Ο δημοσιογράφος περιέγραφε, στο κείμενο, τον άνθρωπο που είχε απέναντι του (Vidal) ως χαλαρό, συνεπαρμένο από τα σκάνδαλα που είχαν ξεσπάσει τότε στη γείτονα -και στις ΗΠΑ. Είχε καταλήξει στο "από τις μέρες της αρχαίας Ρώμης φαινόταν πως η Ρώμη φτάνει στο τέλος της".

Μιλούσε για τη συνήθεια πλούσιων "πριγκίπων" και των σκιερών τους φίλων να δημιουργούν δυναστείες, βασιζόμενοι στo trafficking γυναικών. Για πολιτικούς που καταστρέφουν τη σταδιοδρομία τους, γιατί θέλουν να βάλουν νεαρές κοπέλες στην τηλεόραση, ως επιβράβευση των υπηρεσιών που τους είχαν προσφέρει.

Στην ερώτηση "πιστεύετε πως ο Bush ετοιμάζει νέο πόλεμο;" ο Vidal είχε απαντήσει "ναι, βρισκόμαστε σε κατάσταση πολυετούς πολέμου. Δεν τελειώνει ποτέ. Η λεγόμενη μάχη εναντίον της τρομοκρατίας είναι αυτή η ατέρμονη πάλη να "χτυπήσεις" εκεί που σε βολεύει, όταν σε βολεύει. Σύντομα θα φτάσει στο Ιράν. Όλα είναι έτοιμα για αυτό".

Σημείωση: τότε δεν υπήρχαν social media (ή τουλάχιστον δεν είχαν τη σημερινή δυναμική) για να αναρτηθεί η συνέντευξη και να φτάσει σε όλες τις άκρες του κόσμου, σε μηδενικό χρόνο.

Ο καιρός περνούσε και εκείνος “με τεράστια έκπληξη” έβλεπε πως ουδείς τον είχε ξεμπροστιάσει. “Τηλεφώνησα σε κάποιες εφημερίδες και τις ρώτησα αν θα τις ενδιέφερε μια συνέντευξη με τον John le Carré”. Κάποια ενδιαφερόταν. Έκανε έναν ακόμα φανταστικό διάλογο. Μια στάση εδώ.

Τι έκανε πιστευτή την ιστορία του

Ο Tommaso είχε μια ασφαλιστική δικλείδα, ώστε όλοι να πιστεύουν πως μπορούσε να βρει τον οποιονδήποτε από το λογοτεχνικό κόσμο. O πατέρας του, Antonio είναι συγγραφέςας, ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας. Σε συνέντευξη που 'χε δώσει στο The New Yorker τον Απρίλιο του 2010 είχε πει πως δεν μιλάνε, ότι έχουν απομακρυνθεί εδώ και χρόνια.

“Ενοχλήθηκε από τα όσα έκανα. Η σχέση μας έγινε ακόμα πιο δύσκολη. Ο πατέρας μου πάντα ήταν 100% ακριβής, σε ό,τι έγραφε. Είχε τρέλα με τον έλεγχο, με τη διασταύρωση, με τις πηγές. Τον ενοχλούσαν συχνά, όσοι δεν ευνοούνταν από αυτά που έγραφε. Τα τηλεφωνήματα που δεχόταν ήταν τόσα που σκεφτόμουν “καλά, δεν βαριέται;”. Αφήστε που ενώ έκανε έντιμα και σωστά τη δουλειά του, ποτέ δεν αναγνωριζόταν όπως θα έπρεπε”.

Ο πατέρας του ήταν συνεργάτης της Corriere della Sera και σε άρθρο του... είχε διαψεύσει το θάνατο του -είχε δημοσιευθεί σε site. Είχε γράψει ότι “δεν συμβαίνει συχνά να διαψεύδει κάποιος το θάνατο του. Ενοχλούμε από την ευκολία με την οποία τα media δημοσιεύουν μια ιστορία, χωρίς να τη διασταυρώσουν”.

Αφήνουμε τον πατέρα του Tommaso και πάμε στον παππού του, Giacomo, επίσης συγγραφέα και δημοσιογράφο, γνωστό στην Ιταλία ως “ο μεγαλύτερος κριτικός λογοτεχνίας του 20ου αιώνα”. Είχε ξεχωρίσει για τα ρεπορτάζ τους με τους Εβραίους που ζούσαν στη χώρα στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Προφανώς και ο Tommaso θα 'χε ακούσει ιστορίες, όπως προφανώς και θα είχε εικόνες και εμπειρίες από τον τρόπο που οι δικοί του άνθρωποι διαχειρίζονταν γεγονότα -μα πάνω από όλα ανθρώπινες συμπεριφορές.

Το βέβαιο είναι πως το όνομα του, για πολλούς, του άνοιγε πόρτες. Αυτό και εκμεταλλεύτηκε.

Άρχισε να τηλεφωνεί σε εφημερίδες και να προτείνει συνεντεύξεις μεγάλων λογοτεχνών, έναντι μικρού μισθού (ποτέ δεν ήταν τα λεφτά το θέμα του). Για δέκα χρόνια (έως το 2010) έκανε ό,τι ήθελε. Έγραφε, κυριολεκτικά, ό,τι ήθελε “και τα media μου έδιναν ολόκληρες σελίδες. Ουδείς εν τω μεταξύ, είχε αναρωτηθεί ποτέ πώς ένας άγνωστος freelance δημοσιογράφος μπορούσε να μιλήσει με όλον τον κόσμο, με τους καλύτερους λογοτέχνες”. Ξεκίνησε να δημοσιεύει προκλητικές δηλώσεις. “Και πάλι δεν υπήρξαν αντιδράσεις. Κανείς δεν έλεγχε τι έγραφα και αναρωτιόμουν μέχρι πού μπορώ να φτάσω, μέχρι κάποιος να καταλάβει την μπλόφα μου”.

Πώς την... πάτησε

Το “έχω απογοητευτεί με την προεδρία του Obama. Είναι άσχημη, ταλαντευόμενη και βυθισμένη στις μηχανικές της εξουσίας”, φράση που έβαλε στο στόμα του Philip Roth (Αμερικανός συγγραφέας, εβραϊκής καταγωγής), σε συνέντευξη που είχε δημοσιεύσει η Libero, ήταν η αρχή του τέλους. Όταν ένας Ιταλός δημοσιογράφος, ονόματι Paolo Zanuttini όντως συνάντησε τον Roth και τον ρώτησε για την απογοήτευση, ο διάσημος πεζογράφος του είπε πως δεν καταλαβαίνει τι εννοεί. “Και τότε αποκαλύφθηκα”.

Ακολούθησε η έρευνα του The New Yorker, μέσω της οποίας αποδείχθηκε ότι δεν είχε μιλήσει με κανέναν, εκ των δέκα βραβευμένων με Nobel, μεταξύ των 70, παγκοσμίου βεληνεκούς, προσωπικοτήτων, των οποίων τις συνεντεύξεις είχε δημοσιεύσει στην Il Piccolo. Ένα από τα θέματα που είχε δώσει ήταν συζήτηση με το Δαλάι Λάμα. Το αμερικανικό μέσο είχε επικοινωνήσει με την εφημερίδα της Trieste και άκουσε τον διευθυντή της, Alessandro Mazzena Lona να ομολογεί ότι “πριν μιάμιση ώρα μάθαμε και εμείς για τα κατασκευασμένα κείμενα του, από έναν συνάδελφό του”.

Ο Mazzena Lona πρόσθεσε και ότι “η οικογένεια του είναι πολύ σοβαρή, με βαθιές ρίζες στην εβραϊκή κοινότητα της Ρώμης. Αυτός ήταν ο λόγος που ποτέ δεν νιώσαμε την ανάγκη να ζητήσουμε αποδείξεις για τις συνεντεύξεις του. Αρκούμασταν στο λόγο του”.

Διευκρίνισε ότι ο Tommaso ζούσε μακριά από την Trieste και δούλευε ως freelancer. Τόνισε πως το κίνητρο δεν ήταν τα χρήματα. “Μάλλον η μεγαλομανία του τον ώθησε σε αυτά που έκανε”. Με τη βοήθεια των ανθρώπων της Il Piccolo, η Judith Thurman (The New Yorker) εντόπισε τον Tommaso, στη Ρώμη. Μίλησαν δια τηλεφώνου. Εκείνος δήλωσε σοκαρισμένος, ξαφνιασμένος για όσους είχαν διαψεύσει πως μίλησαν ποτέ μαζί του. Για κάποιες περιπτώσεις είπε πως αρνήθηκαν την πραγματικότητα “για πολιτικούς λόγους” -για όσα είχαν πει για τον Obama.

Η Thurman τον ρώτησε αν μπορεί να της δώσει κάποιο οπτικοακουστικό υλικό από τις συνεντεύξεις. Της είπε “δεν έχω πια τις κασέτες και να σου πω την αλήθεια, έχω βαρεθεί να με αμφισβητούν”.

Τα ίδια είπε και στο ιταλικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Ansa. “Αντέδρασα με θυμό, λέγοντας πως ό,τι έγραψα ήταν αλήθεια και ότι θα έπρεπε να μηνύσω τον Roth”. Πόνταρε στο ότι όλοι όσοι είχαν εξαπαταθεί από αυτόν, δεν είχαν το χρόνο να ασχοληθούν μαζί του. “Πολλοί με είχαν απειλήσει. Κανείς όμως, δεν έκανε μήνυση”.

Ομολογεί πως στην αρχή ένιωσε χάλια. Ντροπή. “Μετά σκέφτηκα ότι ο εξευτελισμός δεν κρατά για πάντα και αποφάσισα να διασκεδάσω. Είχα καταλάβει πως το λάθος σύστημα στη λειτουργία της δημοσιογραφίας. Είχα ανακαλύψει τα αδύνατα σημεία των media. Τα εξέθεσα εκεί όπου όλα συμβαίνουν σε λίγα δευτερόλεπτα: το Internet". Η καριέρα του, ως δημοσιογράφου είχε κλείσει. Πέρασε στο επόμενο βήμα.

Άρχισα να φτιάχνω ψεύτικα emails. Το πρώτο ήταν του Umberto Eco. Έστειλα ένα μήνυμα στη Herald Tribune, το 2011”. Την επομένη το είδε δημοσιευμένο στην εφημερίδα. “Κανένας δεν είχε αναρωτηθεί γιατί να στείλει email ο Eco σε αυτούς. Κανείς δεν αναζήτησε την όποια μορφή επιβεβαίωσης.

Η εμπειρία του προφανώς και τον έχει κάνει τον καθ' ύλην αρμόδιο στην αναγνώριση ψευδών στοιχείων, στο όποιο δημοσίευμα. “Στο διαδίκτυο ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει ό,τι θέλει. Να προσποιηθεί πως είναι όποιος θέλει. Τα έχω κάνει. Mε επιτυχία. Βοηθά το γεγονός ότι το όριο μεταξύ της αλήθειας και της μυθοπλασίας είναι μεταβλητό. Σε τι βαθμό; Έως το να εξαφανίσεις τη διαφορά”.

Τονίζει πως τα παλαιότερα χρόνια προέκυψαν ψευδείς ειδήσεις, για ιδεολογικά θέματα. “Σήμερα η ιστορία είναι πιο σύνθετη. Έτσι όπως λειτουργούν τα media, ο καθένας μπορεί να είναι όποιος θέλει".

Αν είσαι αρκετά καλό ταλέντο στην απάτη, μπορείς να δημιουργήσεις τα πιο απίστευτα νέα στο Internet. Η μεθοδολογία του

Ο Tommaso Debenedetti δεν ανοιγοκλείνει λογαριασμούς στο Τwitter. Έχει έναν, στον οποίον αλλάζει όνομα, φωτογραφίες κλπ και κάνει δουλίτσα. Για την ακρίβεια, δημιουργεί λογαριασμούς “καθρέφτες” πραγματικών προσώπων. Eδώ να πούμε ότι στην περίπτωση της Μυρσίνης Ζορμπά δεν έκανε ΟΥΤΕ αυτό.

Επίσης, στην ιστορία των official accounts δεν έχει υπάρξει άλλος που δεν έχει το μπλε τικ, που σημαίνει “verified”. Αν και ο Τommaso μπορεί να μας πει ότι και το μπλε τικ δεν σημαίνει κάτι. Το 'χε κερδίσει, για ψεύτικο λογαριασμό του (του Γερμανού Υπουργού Εξωτερικών) και το 'χε διατηρήσει για δυο ώρες. Αυτός του Ιταλού πρωθυπουργού, το 2012, επίσης πήρε το verified, ενώ τον ακολούθησε ο Sarkozy.

Εν πάση περιπτώσει, στα χρόνια της διαδικτυακής του δραστηριότητας έχει γίνει ο Vladimir Putin, ο Edward Snowden, διάφοροι Πρωθυπουργοί και Ρώσοι πολιτικοί και όλα αυτά τα 'χει κάνει με έναν λογαριασμό.

Πράγμα που σημαίνει πως μεταξύ των followers του είναι μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία και Μέσα (που την έχουν πατήσει και 'χουν ακολουθήσει κάποιο από τα ψεύτικα προφίλ του), όπως τα AFP, BBC News, GQ, The Financial Times, The Daily Mail, Reuters, The Sun, The Times, The Wall Street Journal.

Τον ακολουθούν και ουκ ολίγοι μεγάλοι δημοσιογράφοι, Υπουργοί, πρέσβεις, έως και ένας υπάλληλος του Twitter. Άρα αν κάνεις το λάθος να κρίνεις το αληθές του προφίλ, από τους followers του, έχεις καταστραφεί.

Ο Tommaso τονίζει πως το πρόβλημα δεν το 'χει ο μηχανισμός επικύρωσης επίσημων λογαριασμών του Twitter “αλλά τα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία που δεν μπαίνουν στη διαδικασία να διασταυρώσουν ειδήσεις που βλέπουν σε μικρά μέσα”. Κατανοεί πως τα νέα media χρειάζονται τη γρήγορη πληροφόρηση και γνωρίζοντας πως "τα social media είναι η πιο δύσκολα επαληθεύσιμη πηγή ενημέρωσης" τα χτυπάει εκεί όπου πονάνε.

Ένα από τα “τιτιβίσματα” του έχουν αλλάξει την τιμή του πετρελαίου. Ήταν αυτό του Υπουργού Εσωτερικών, Vladimir Kolokoltsev μέσω του οποίου ενημέρωνε πως ο πρόεδρος της Συρίας, Bashar Assad και η σύζυγος του σκοτώθηκαν.

Tα περισσότερα tweets τα γράφει στο σπίτι, όταν γυρίζει από τη δουλειά -από το σχολείο. Υπάρχουν ωστόσο και οι φορές που γράφει από το σχολείο, μεταξύ των μαθημάτων του.

Μήπως ο λόγος που τα κάνει όλα αυτά είναι κάποιου είδους εκδίκηση προς τον πατέρα και τον παππού του; “Δεν ξέρω αν έχω κάποιο Οιδιπόδειο. Κάθε φορά ωστόσο, που κατασκευάζω ειδήσεις ακολουθώ τις διαδικασίες που ακολουθούνται στην λογοτεχνία. Έτσι νιώθω πως βρίσκομαι πιο κοντά στον πατέρα και τον παππού μου”.

Πηγές: La Repubblica, The New Yorker, El Pais, Αssociated Press, The Business Insider, Ιl Piccolo