Νίκος Παρασκευόπουλος: Οι παρακολουθήσεις και η πολιτική

Από τις πρώτες μέρες που άρχισαν να αποκαλύπτονται σκάνδαλα παρακολουθήσεων φάνηκε ότι το θέμα θα απασχολεί την κοινή γνώμη για πολύ καιρό. Τα συνηθισμένα μέσα κατάπνιξης των «ανεπιθύμητων» ειδήσεων (αποσιώπησή τους ιδίως από την τηλεόραση, διάδοση ειδήσεων – αντιβάρων για αποπροσανατολισμό) χρεωκόπησαν. Φθάσαμε μάλιστα και σε πανηγυρική δια του Τύπου αναγγελία λήξης του θέματος, αλλά άδικος κόπος: Η προφητεία που φιλοδοξούσε να γίνει αυτοεκπληρούμενη δεν εκπληρώθηκε.

Ήταν όμως φυσική η χρονική αντοχή του θέματος. Η πιθανότητα σταδιακής αποκάλυψης νέων κρουσμάτων και θυμάτων είχε εξ

αρχής προβλεφθεί, η ευαισθησία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για ένα πρόβλημα με ευρύτερη σημασία ήταν φανερή και ενεργή, τα λαϊκά αντισώματα από την εποχή της δικτατορίας ανιχνεύσιμα. Μια σειρά από δημόσιες επιστημονικές συζητήσεις και άρθρα διαφώτισαν πτυχές και ανατροφοδότησαν το ενδιαφέρον.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως η επικοινωνία ούτε αυτοσκοπός είναι, ούτε μια φούσκα. Το συγκεκριμένο ζήτημα στην εποχή μας έχει έκταση και βάρος πρωτόγνωρο για τις ελευθερίες, την οικονομία και για την πολιτική, δηλαδή τη δημοκρατία. Υπερβαίνει τα όρια των οδικών, ακόμη και των τόσο επικίνδυνων τηλεφωνικών παρακολουθήσεων και γίνεται πανεποπτική και διαρκής.

Η μετάλλαξη του καρκινώματος ξεκίνησε από τη στιγμή που έγινε αντιληπτό ότι κάθε ανθρώπινη επαφή με τον ψηφιακό κόσμο (με τηλέφωνο, κάμερα, αλλά και με τη δουλειά στον υπολογιστή, χρήση κάρτας) αφήνει ένα ψηφιακό ίχνος. Αυτό, ακόμη κι αν δεν είναι αυτοτελώς χρήσιμο είναι εκμεταλλεύσιμο, αρχίζει να αλέθεται με άλλα. Σε μια πρώτη φάση τα ψηφιακά ίχνη απλώς συλλέγονται, σε μια δεύτερη γίνονται αντικείμενα επεξεργασίας. Η τρίτη φάση όμως είναι που περισσότερο προσεγγίζει την πολιτική: Αξιοποιεί τα - αναγκαία για άλλες χρήσεις - νέα τεχνολογικά εργαλεία και παράγει προφίλ, αλλά και προβλέψεις για τη μελλοντική συμπεριφορά των πολιτικών παραγόντων. Αυτή η μελετημένη πρόγνωση όμως έχει και μια δραστική και δυναμική συνέχεια. Γιατί, όποιος προβλέπει τη συμπεριφορά του άλλου, μπορεί και να τον χειραγωγεί. Να προωθεί, να εμποδίζει, να αποπροσανατολίζει, να εκβιάζει και να εξουδετερώνει δράσεις του.

Είναι δεδομένο ότι κάποιες θεμιτές, με ουσιαστικές και διαδικαστικές εγγυήσεις διεξαγόμενες, παρακολουθήσεις είναι αναγκαίες. Αποτελούν όμως μια περιχαρακωμένη εξαίρεση του συνταγματικά (άρθρα 9, 9Α και 19 Συντάγματος) κατοχυρωμένου και τόσο σημαντικού κανόνα προστασίας του απορρήτου. Ούτε η άμεση παραβίαση, ούτε μια καταστρατήγηση με μια μαζική παραγωγή αναιτιολόγητων εγκρίσεων διεξαγωγής, είναι ακίνδυνες για τις ελευθερίες και τη δημοκρατία.

Οι δημόσιες αναλύσεις για το θέμα ως τώρα είχαν βέβαια διαφορετικό κέντρο βάρους ως προς τους θιγόμενους. Άλλες επισήμαιναν ότι καθεμιά αθέμιτη περίπτωση παρακολούθησης πρέπει να τιμωρείται, αφού καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της ιδιωτικής του ζωής. Άλλες απέδωσαν ειδική απαξία στις παρακολουθήσεις των πολιτικών. Είναι ευνόητο ότι και οι δυο έχουν δίκιο. Όλοι θίγονται, αλλά στην περίπτωση των πολιτικών η προσβολή αφορά ταυτόχρονα το άτομο και το λαό, που έχει ανάγκη από πολιτικούς που να τον αντιπροσωπεύουν, να μιλούν και να διαβουλεύονται ελεύθερα χωρίς κινδύνους χειραγώγησης. Κάτι ανάλογο άλλωστε ισχύει και για τους δικαστικούς λειτουργούς, αν γίνουν θύματα παρακολούθησης...

* Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.