"Η σκηνοθεσία του δημοσίου προσώπου"- Προδημοσίευση από το βιβλίο του Γιώργου Λακόπουλου

Την προσεχή Πέμπτη (20/12) διεξάγεται η παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Λιακόπουλου "Η σκηνοθεσία του δημοσίου προσώπου. Εγχειρίδιο για πολιτικούς και πολιτευόμενους" (Εκδόσεις Καστανιώτη) στο Μεγάρο Υπατία , Πατησίων 55 και Ηπείρου στην Αθήνα (ώρα 13:00).

Επί της ευκαιρίας αυτής, το news247.gr σας παραθέτει μία αποκλειστική προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο.

Η επικοινωνία

Η επικοινωνία του πολιτικού προσώπου δεν πρέπει να συγχέεται

με την αυτοπροβολή. Δεν είναι διαφημιστικό πρόγραμμα ή επιχείρηση δημοσίων σχέσεων. Είναι αναπόσπαστο στοιχείο του έργου και της δράσης του. Δεν είναι ικανοποίηση εγωισμού. Ούτε προστιθέμενο στοιχείο ή ψιμυθίωση. Είναι η ανάδειξή του με δική του πρωτοβουλία, ώστε, όπως θα έλεγε ο Νίτσε, «να είναι ο εαυτός του και όχι αυτός που θέλουν οι άλλοι».

Στο σημείο αυτό συναντούμε συχνά τον όρο «πολιτική επικοινωνία». Για το περιεχόμενό του αναπτύσσονται θεωρίες, προτείνονται μεθοδολογίες, διαμορφώνονται πρακτικές και γίνονται επενδύσεις σε οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους. Σταδιακά εισάγεται και ειδική τεχνολογία. Τα δημόσια πρόσωπα συναρτούν την επιτυχία τους με αυτό που αποκαλούν «επικοινωνιακή πολιτική». Για να την εξυπηρετήσουν, υιοθετούν ειδικές συμπεριφορές, παίρνουν συγκεκριμένες αποφάσεις και δαπανούν όλο και περισσότερα χρήματα. Τα τελευταία χρόνια τα γραφεία Τύπου των πολιτικών γίνονται όλο και πιο πολυπρόσωπα. Στα πολιτικά γραφεία υπουργών, απλών βουλευτών και δημάρχων υπάρχει κονδύλι για επικοινωνία με τα ΜΜΕ. Η παρουσία στο Διαδίκτυο, ενώ γίνεται όλο και πιο απαιτητική, γενικεύεται, καθώς θεωρείται απολύτως αναγκαία – και είναι.

Το ίδιο το Διαδίκτυο προσφέρει στα δημόσια πρόσωπα εργαλεία επικοινωνίας τα οποία υιοθετούν μαζικά, σε βαθμό που χάνεται το συγκριτικό πλεονέκτημα καθώς όλοι έχουν στη διάθεσή τους τα ίδια μέσα. Πολλοί τα υιοθετούν και ανυποψίαστοι για την υποταγή τους σε όσους τα ελέγχουν. Σχεδόν όλοι οι πολιτικοί πάντως διαθέτουν πλέον προσωπικές ιστοσελίδες στο Διαδίκτυο και διατηρούν λογαριασμούς στα μέσα δικτύωσης. Αρκετοί συνδέονται με επαγγελματικά sites – με τρόπους που υποκρύπτουν συναλλαγές. Συνέβαινε με τις εφημερίδες παλαιότερα, επεκτάθηκε με την τηλεόραση και αναπαράγεται στο πολλαπλάσιο με το Internet.

Στην πράξη οι περισσότεροι πολιτικοί ως «πολιτική επικοινωνία» –και συνακόλουθα ως «επικοινωνιακή πολιτική»– εννοούν την υποβοηθούμενη παρουσία τους στα ΜΜΕ. Έτσι επιδιώκουν στενές σχέσεις με παράγοντες της ενημέρωσης, ώστε να έχουν καλύτερη πρόσβαση στα μέσα που αυτοί διαθέτουν. Τι σημαίνει όμως «πολιτική επικοινωνία»; Στην πραγματικότητα τίποτε. Ο όρος δεν έχει περιεχόμενο. Ο Λευτέρης Κουσούλης το έχει αποδώσει περιεκτικά: «Δεν υπάρχει πολιτική επικοινωνία. Υπάρχει μόνο η πολιτική. Χωρίς την πολιτική δεν υπάρχει και η επικοινωνία».

Με απλά λόγια, η επικοινωνία περιέχεται στην πολιτική. Δεν προέρχεται από αυτήν. Περιέχεται. Οτιδήποτε τοποθετείται στον δημόσιο χώρο συνοδεύεται από την επικοινωνία του. Είναι ενσωματωμένη και την εκπέμπει. Ακόμη και τα άψυχα αντικείμενα. Από αυτή την άποψη η επικοινωνιακή διάσταση της πολιτικής είναι συστατικό στοιχείο της. Δεν είναι επιπρόσθετο συνοδευτικό που της προσδίδει δημοσιότητα και αναγνώριση. Η επικοινωνία περιέχεται στην ίδια την πολιτική δράση, δεν έρχεται απ’ έξω για να την συμπληρώσει. Δεν είναι κάτι δίπλα στην πολιτική, αλλά ιδιότητα του συνόλου της. Συνεπώς η πολιτική και η επικοινωνία είναι έννοιες αδιαίρετες. Αποτελούν μια αδιάσπαστη ενότητα, στην οποία η πολιτική είναι η βάση και η επικοινωνία το εποικοδόμημα – που εκφράζει πάντα τη βάση του.

Είναι λάθος η θεωρία ότι πρώτα καταστρώνεται ένα πολιτικό σχέδιο και ακολούθως διαμορφώνεται η «επικοινώνησή» του – κατά την άγαρμπη ορολογία που συχνά χρησιμοποιείται. Η επικοινωνία προκύπτει από το σύνολο του πολιτικού σχεδίου. Ορίζεται από αυτό και το ακολουθεί από την αρχή ως το τέλος. Δεν το υπηρετεί ως εξωτερικός παράγων. Το συνοδεύει ως εσωτερική συνιστώσα του. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να αντικατασταθεί η πολιτική με την επικοινωνία. Αν δεν υπάρχει πολιτική, δεν υπάρχει και η επικοινωνία της. Αν είναι λάθος η πολιτική, είναι λάθος και η επικοινωνία της και όχι αντιστρόφως. Το είδος του γηπέδου ορίζει και το είδος του παιχνιδιού: ανάλογα με τα συμφραζόμενα της πολιτικής αναδεικνύονται και τα στοιχεία της επικοινωνίας της. Όπως έλεγε ο Άρθουρ Κλαρκ, «οι σημαίες δεν κυματίζουν στο κενό».

Οι τεχνικές υποστήριξης της πολιτικής είναι άλλο θέμα. Έχει συνάφεια με την πολιτική, αφού επηρεάζεται από το περιεχόμενό της, αλλά παραμένει ξεχωριστό. Απλώς η τεχνική της επικοινωνίας καλείται να συνδράμει την πολιτική. Να την υποστηρίξει στην πρακτική διαχείριση της μετάδοσής της σε ένα κοινό. Τίποτε άλλο. Αλλά η ουσία της επικοινωνίας βρίσκεται στην πολιτική, όχι στην επικοινωνία. Η απουσία πολιτικής είναι ταυτόχρονα αποτέλεσμα της απουσίας ιδεολογίας που συνδέεται με την εξέλιξη των κοινωνικών συγκρούσεων και ορίζει τον προσανατολισμό, το περιεχόμενο και τις κοινωνικές αναφορές της πολιτικής. Χωρίς ιδεολογία δεν υπάρχει πολιτική και χωρίς πολιτική η επικοινωνία είναι φάκελος χωρίς επιστολή.

Ακούγεται ενίοτε ότι «ήταν σωστή πολιτική, αλλά δεν απέδωσε η επικοινωνιακή της υποστήριξη». Είναι λόγος κενός. Αυτό που αποδίδει, ή δεν αποδίδει, δεν είναι η επικοινωνία. Είναι η πολιτική – που συνοδεύεται από την επικοινωνία της. Αυτός που πείθει, ή δεν πείθει, είναι ο πολιτικός – και όχι ο επικοινωνιολόγος του. Όταν το πολιτικό υποκείμενο –πρόσωπο ή συλλογικός φορέας– δεν έχει τις προϋποθέσεις που απαιτεί η κίνηση στον δημόσιο χώρο –δηλαδή όταν η πολιτική του δεν περιέχει τα χαρακτηριστικά που το συνδέουν με την ουσία των πραγμάτων, με την κοινωνία και τις ανάγκες της, με την ιστορική συγκυρία και τη διαμόρφωσή της–, καμία «επικοινωνιακή πολιτική» δεν μπορεί να του εξασφαλίσει σημαντικό ρόλο στη σκηνή.

Όταν δεν «τραβάει» ο πολιτικός, η τεχνική υποστήριξη διά της προβολής του δεν μπορεί να τον επιβάλει. Ακόμη κι αν για μια περίοδο εμφανίζεται να επικρατεί. Υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα πολιτικών που εμφανίσθηκαν ως πρωταγωνιστές στηριζόμενοι στην επικοινωνία, αλλά δεν είχαν διάρκεια διότι δεν διέθεταν πραγματική πολιτική υπόσταση, βασισμένη σε ισχυρή και διακριτή ιδεολογία. Ορισμένοι κέρδισαν εκλογές με όχημα την επικοινωνία ή έγιναν ακόμη και πρωθυπουργοί. Αλλά επειδή δεν στηρίχθηκαν σε μια πολιτική –προερχόμενη από μια ιδεολογία– αποδείχθηκαν παρενθέσεις.

Τα πρόσωπα που απέκτησαν ρόλους εξουσίας μαζί τους χάθηκαν, παρά το επικοινωνιακό φορτίο που κουβαλούσαν για μια περίοδο. Με βάση τον ορισμό ότι η πολιτική παράγει την επικοινωνία και όχι το αντίθετο, όταν ο πολιτικός αυτοπαρουσιάζεται –σε ένα ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο στο οποίο ο ίδιος έχει τοποθετήσει τον εαυτό του–, δημιουργούνται αυτομάτως αντανακλάσεις. Αυτές προέρχονται, ορίζονται, από τα επιμέρους στοιχεία της πολιτικής –και της ιδεολογίας του– και όχι από τα προτάγματα κάποιας «επικοινωνίας». Η παρέμβαση από κάποιον τρίτο για να υποστηριχθούν εναργέστερα αυτές οι αντανακλάσεις είναι απλώς τεχνικό ζήτημα. Ο τεχνικός της επικοινωνίας αναλαμβάνει να τις κάνει φιλικότερες στο κοινό. Αλλά δεν μπορεί να τις δημιουργήσει.

Ο επικοινωνιολόγος –ρόλος χωρίς ακριβές περιεχόμενο στην πραγματικότητα– είναι κάποιος που οργανώνει τεχνικά την παρουσία του πολιτικού προσώπου, την καθιστά περισσότερο οικεία, την διευκολύνει, αλλά δεν την παράγει ούτε την διαμορφώνει. Δεν παράγει ιδεολογία ούτε πολιτική. Συνδράμει τεχνικά ώστε να μεταφερθεί μια πολιτική στον χώρο της ενημέρωσης. Εκπαιδεύει τον πολιτικό να κινείται σε αυτόν τον χώρο. Τον βοηθάει να κατανοήσει ότι οφείλει να έχει πολιτική με περιεχόμενο. Και τον ωθεί να βρίσκεται ανά πάσα στιγμή σε πορεία εξυπηρέτησης αυτής της πολιτικής και προσέγγισης των στόχων που ορίζονται από αυτήν. Ο ρόλος του είναι χρήσιμος, αλλά δεν παύει να είναι απλώς τεχνικός. Και φυσικά δεν αποτελεί κάτι καινούργιο.

Στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν λογογράφοι, δάσκαλοι της ρητορικής και φυσικά οι διάσημοι σοφιστές που δίδασκαν τεχνικές δημόσιας παρουσίας. Σήμερα υπάρχουν οι «επικοινωνιολόγοι», οι διαφημιστές, οι image makers, οι λογογράφοι, οι «σύμβουλοι» – ή όπως αλλιώς ονομάζουν τον εαυτό τους οι επαγγελματίες του χώρου. Ο πολιτικός καταφεύγει σε αυτούς για να αποδώσει σωστά τον ρόλο του στο σκηνοθετημένο περιβάλλον στο οποίο κινείται. Να γνωρίσει τους κανόνες διαμόρφωσης αυτού του περιβάλλοντος και να τους εφαρμόσει διά της συμμέτοχής του. Αλλά δεν πρέπει να του διαφεύγει ότι η πραγματική δουλειά της επικοινωνίας αρχίζει και τελειώνει εκεί. Αφορά την εκπαίδευση στην απόδοση του ρόλου, όχι το σενάριο Δεν είναι πολιτική. Η επικοινωνία είναι διαδικασία, δεν είναι η ουσία για την ανάδειξη του πολιτικού προσώπου.